Những Ngày Hòa Bình Đầu Tiên

– Tuần Cuối Tháng Giêng 1973

Trích từ cuốn sách chưa xuất bản

“Nhật ký chiến tranh Hà Nội - Quảng Trị -Hà Nội 1972 – 1975”

Vương Trí Nhàn

     24/1

     Hoà bình ư? Nhưng anh nên nhớ rằng tất cả mọi người chung quanh đều vẫn là những người cũ, người của chiến tranh. Đó là ý nghĩ đầu tiên của tôi về hoà bình, một trong những ý nghĩ thuộc loại cay đắng.

     Tôi đón nghe tin hoà bình vào một buổi tối, tối 23/1. Tôi say say như vào một đêm giao thừa. Tôi chịu không nổi, phải đi ra đường phố.

     Hoà bình rồi, các ông các bà ơi! Tôi muốn kêu lên như vậy, nhưng lại nghĩ người ta sẽ cho mình thuộc loại điên mất, nên thôi.

      Ra cầu Long Biên. Đèn sáng. Giờ này, cầu vẫn hoạt động, ga vẫn hoạt động. Đang khôi phục đường sắt, tết này sẽ có năm ngả thông đường. Đêm yên tĩnh. Một vài cái xe kéo đi. Nguyễn Khải bảo sao mà vẫn thấy có cái vẻ nháo nhác thế nào vậy!

     Buổi trưa hôm sau, tôi nghe tin ở vườn hoa Hàng Đậu.

     Lâu nay đường đã là của xe đạp và người đi bộ. Riêng phố tôi là phố của xe bò, trên đường loét nhoét màu thẫm thẫm của phân mới. Mỗi lần gió quẩn, cũng đã thấy bốc lên cái mùi khó chịu.

    Đài báo tin là văn bản được ký tắt. Nhiều người đang đi xe đạp dừng lại. Dừng ngay giữa đường. Trong khi đó, những chiếc xe bò cứ chầm chậm mà đi. Người chủ của nó còn mải nghe chuyện gì đó.

     Những người chiến thắng là những người quanh tôi, những người này ư? Một bà mẹ già nhăn nheo nét mặt. Những em bé nhếch nhác. Và một cô gái đứng bên hiệu ảnh, vô can với mọi điều.

      Cũng như con người, phố xá đường đi lối lại chung quanh đã bẩn thỉu quá, đã nhem nhuốc quá, đến nỗi phải nghĩ rằng một là chiến thắng kia thật tầm thường, thật vơ vẩn, hai là cái chiến thắng đó thật to lớn, những người này không xứng được hưởng.

    Một chiếc xe bò đi ngang phố Quan Thánh, trên xe, một tảng gỗ lớn, như tảng đá -- một thứ gốc cây. Hoà bình như một tảng gỗ vậy chăng? Chúng ta mất bao nhiêu công chuyên chở nó từ đâu về, và nó nằm ườn ra như thế. Nó mới là một khả năng, nó còn cần phải cưa xẻ đục đẽo, phải thay hình đổi dạng. Nó đã là một cái gì đấy, mà lại chưa phải là một cái gì cả. Và chắc là chúng ta còn phải vất vả với nó.

      Tôi lên tàu điện. Mấy người công nhân nói chuyện với nhau theo cái kiểu bốc phét của người dân thường. Nó bảo - chữ ký của hai bên bằng cả nền kinh tế Nga Xô. Rồi nó sang cho mà xem, Hà Nội sẽ đầy Mỹ. Phòng họp hôm ấy thế nọ thế kia...

     Cái vui vẻ quá đáng của một người lâu mới được vui. Của một người chiến thắng cơ mà!

     Mấy bà cụ đã bắt đầu thương những gia đình có người chết. Tiếc quá, cuối tháng trước như thế. Giá sống yên một tháng nữa thì hoà bình.

     Đó cũng là cái chất Việt Nam, như chúng ta nói!

     Một ông kỹ thuật ở nhà máy điện í ới gọi một người bạn:

      - Này thôi, không phải đi 100 cây số nữa chứ.

      Một ông già đứng ra đường, gọi một người quen:

      - Này hoà bình rồi.

      Mấy người công nhân sửa chữa đường đi qua.

       - Thế hả bác, hoà bình rồi hả bác? Thế là chúng cháu khỏi phải đi lấp hố bom.

      Một bọn trẻ con cũng biết bảo nhau hoà bình rồi, tết này tha hồ mà vui.

    - Các cháu cũng biết hoà bình cơ à?

    - Biết chứ.

   Sao có một cái gì như đặc tính của người Việt Nam hôm nay: thản nhiên, vô tâm, thích nghi với mọi hoàn cảnh. Không tin rằng hoà bình đến sớm như vậy. Chỉ nghĩ đến một sự thoát nạn.

    25/1

    Thế giới đều nói: "Đây là một cuộc chiến tranh mà tất cả mọi người mong đợi kết thúc".

     Không thể nào nhớ hết con đường nhọc nhằn mà người ta đã qua...

      Và là người trong cuộc, tôi nghĩ đến sự nhọc nhằn của chính mình. Lẽ nào cuộc sống không có một cách nào khác, ngoài cách sống khó nhọc như hiện nay.

    Nguyễn Khải:

   -- Thắng lợi của mình đúng là gồm thắng lợi của một ý chí của dân tộc kết hợp với một trí tuệ, như Kissinger. Đấy đúng là, như ông Chu Ân Lai nói, một người biết nói tiếng nói của cả hai phe.

     Hữu Mai kể hôm đầu tiên họp lại (8-1) mình không ra đón. Khi vào, mình bảo: Các ông vừa ném bom chúng tôi, chúng tôi không thể ra đón được. Kissinger bảo các ông làm như thế là đúng. 
    Khải nói thêm:

  --Đúng là một hàn nho nhớ.

     Trong cuộc mặc cả này, chính là ông ta đã đứng vượt lên được cả hai phe. Ông ta đã phải thuyết phục chính Nixon.

      Mỗi người nói về sự kiện theo cách riêng của mình.

     Khải kể chính Kissinger nói công bằng nghĩa là không một bên nào được tất cả những điều mình mong muốn - như thế là công bằng chứ còn gì?

     Về đại cục, theo Hân, Kissinger từng nói Mỹ không thắng ở Việt Nam tức Mỹ thua còn Việt Nam không thua Mỹ tức Việt Nam thắng.

      Khải bổ sung:

     --- Nói rằng chúng ta có hoà bình, thì người ta dễ quên. Nhưng nói rằng chúng ta đã chiến thắng thì người ta mới thấm thía lâu.

     ... Đối thoại với một tù binh Sài Gòn:

     - Chúng tôi sẽ thắng các ông.

     - Vâng, chúng tôi sẽ thua. Nhưng rồi chúng tôi sẽ mua các ông.

     Cũng Nguyễn Khải: Tôi chỉ không hiểu sao thằng Mỹ nó lại có thể ký một hiệp ước hòa bình với mình như thế.

    Hân: Có lẽ là nó muốn thu phục mình. Trong quyển của D. Landau đã có cái ý Mỹ không tuyên bố chiến tranh, cho nên cũng cứ rút ra một cách lặng lẽ. Sài Gòn không đổ ngay là được. Còn sau đó, Sài Gòn đổ mặc kệ. Mỹ có thể bắt tay với mình. Vì mình là một tập đoàn lãnh đạo mạnh hơn.

     28/1

     Ngày hoà bình đầu tiên. Người ta đón hoà bình trên mảnh đất thân yêu với người ta. Tôi đón hoà bình với Hà Nội -- mảnh đất mà tôi sống ba chục năm qua.

      Cờ đỏ trên cây xanh Hà Nội. Cờ đỏ trên những giàn dáo đã dựng.

        “Hoà bình đã được lập lại trên hai miền. Chiến tranh đã chấm dứt hoàn toàn.”  Loa đài nói vậy, Đó là một điều lâu nay ta đã nghĩ tới, nhưng nghe vẫn tưởng như trong mơ. Tưởng như cuối những năm 60 là xong, mà còn kéo dài đến 2 năm đầu của những năm 70. Và bây giờ chúng ta mới bước vào một kỷ nguyên mới.

         Hà Nội trầm tĩnh, Hà Nội hớn hở ra mặt. Em bé ngồi trên gác ba ga xe của mẹ run run. Những nhân viên bưu điện tươi cười đi giữa hai hàng người, phát báo.

         Những câu mọi khi nghe sáo rỗng nhất của đài, của báo, giờ đây cũng khiến lòng người rưng rưng cảm động. Hôm nay, đài phát thanh phát nhiều lần một bài ca về đất nước.

        Mỗi dịp như thế này, chúng ta lại nghĩ đến đất nước. Có một cảm xúc là lạ sượng sùng, như là đất nước mà nay chúng ta mới biết. Đất nước là những cảm xúc cũ nhất, mà sao vẫn là những cảm xúc tươi mới nhất.

      Sao trong những ngày chiến tranh, lòng ta bình tĩnh, mà hôm nay lòng ta lại nôn nao? Lòng ta rạo rực quá. Tôi biết có nhiều chiến sĩ, vào những lúc bom đạn, có thể thản nhiên, nhưng có lúc nghe một tin xót xa về các đồng chí của mình mắt cũng cay cay. Tất cả chúng tôi giờ đều như thế.

      Tôi trở lại bờ đê sông Hồng. Cờ đỏ trên phố nứa. Buổi sáng, người qua cầu phao đông. Người ta đi đón con. Có những người muốn phá hết ngay những hầm ở ven sông, không muốn để những cái hầm này có mặt thêm một ngày nào nữa.

      Với tôi sông Hồng là con sông của lịch sử. Lúc cần nhớ đến lịch sử, tôi luôn luôn nghĩ đến sông. Sao con sông lại có thể trở nên gần gũi như vậy. Hà Nội với những vấn đề hiện đại luôn luôn tựa lưng vào lịch sử.

       Trở lại phố phường. Những người công nhân Cục công trình vệ sinh công cộng dọn một vườn hoa cạnh Nhà hát thành phố nơi hôm qua bùn đất nhoe nhoét, than xỉ bẩn thỉu.

      Những mầm chuối đầu tiên đã mọc lên, trên mảnh đất Khâm Thiên. Màu cờ đỏ lồng lộng trên đường phố như chỉ có trong những ngày lễ lớn. Tôi ước ao lúc này, có mặt ở mọi nơi.

     Giữa ban ngày, phố xá Hà Nội đông người như chưa bao giờ vậy.

     Trên một lều nhỏ ven sông, mấy ông già ngồi trầm ngâm. Những thanh niên đứng trên những nóc nhà cao nhất của những nhà gác Bờ Hồ. Có phải tất cả những người kia đều đang nghĩ tới Hà Nội.

      Trong những ngày này - mỗi người như cảm thấy muốn tốt hơn với bạn bè, với đồng chí, với những người vừa gặp.

      Không phải là hoà bình đã gắn với hạnh phúc. Nhưng quả thật, với nhiều người, hoà bình đã là một thứ hạnh phúc.

      Hà Nội hôm nay thật nhiều quần áo mới.

       Với hoà bình, cả cuộc sống như được sống lại. Tối 28-1, đi xem biểu diễn ở Nhà Hát lớn. Những nền nếp cũ hiện ra vụng dại. Những nền nếp ấy nó là dấu hiệu của một cuộc sống khác. Cả người biểu diễn lẫn người xem đều có những phút hơi loạc choạc. Nhưng rồi lại quen ngay được.

       Tiếp tục ra các khu xa trung tâm. An Dương, màu đỏ lá cờ nổi lên trên màu đỏ của gạch ngói bị vỡ. Và bây giờ tôi mới hiểu ý nghĩa của màu đỏ mà chúng ta thường thấy. Em trai tôi kể: Qua Yên Viên, không còn nhận ra gì cả, chỉ thấy cờ đỏ. Cờ đỏ ở trên cây. Cờ đỏ ở một ít nhà còn sót lại.

      Một người đàn ông phá hầm.

      - Bác phá cho tan luôn?

     - Ăn chắc rồi, hoà bình ăn chắc rồi, tội gì mà chẳng phá.

      Trong khi người bố lật những mảnh xi măng từ chiếc hầm bị phá, em bé ngồi cạnh đấy cũng lật lại mảnh hầm vỡ như nghịch một thứ đồ chơi ở các vườn hoa.

       Hà Nội sẽ phải dọn tới 40 ngàn mét vuông mặt bằng.

    29/1

     Một chuyện chả có gì dây dưa đến chiến tranh, một cô gái từ Moskva gửi một bức thư về toà soạn VNQĐ một ít tư liệu về Napoleon, Hitler và thủ đô nước Nga. Có lúc tôi nghi ngờ, làm gì có ai lúc này còn đọc sử. Nhưng rồi tôi thấy quý, nhìn thấy ở đó một việc tôi cũng muốn làm. Lạ nữa, tôi mơ hồ cảm thấy ở đó có một điều gì may mắn đối với nghề nghiệp của mình.

   Một chuyện vui khác mà tôi phải kể với nhiều người. Hôm qua, ngày hoà bình đầu tiên, đi đường, tôi nhặt được 2 quả bóng hơi, thứ bóng trẻ con chơi. Tôi cầm bóng, lòng sung sướng như người cha mang về cho đứa con nhỏ ở gia đình. Có lẽ nào lại chẳng thấy đối với mỗi người, cuộc sống thật là kỳ lạ. Bất cứ một vật gì bình thường, khi nó thật sự là nó, thì người ngoài nhìn vào, cũng có thể tìm thấy một chút hào hứng.

    30/1

     Một chi tiết vui vui nó như dư âm cuối cùng của những ngày qua.

     Kissinger (sau khi ký xong hiệp nghị) bảo:

     --Tôi không có gì để nói với các bạn cả. Và đó quả thật là một điều kỳ lạ.

   Cái chết của một người, khi nó được khắc lên thời gian, không gian theo một cách nào đó (ví như cô bé Tanhia, mà Nixon nhắc khi đến thăm Nga) thì nó lại gây ấn tượng hơn cái chết của số đông hàng vạn người khác.

    Một tờ báo Sài Gòn: Hòa bình như một cơn mơ đẹp. Nhưng có được cơn mơ đó, thì người ta đã phải trải qua nhiều ác mộng.

      Thế nào là bản lĩnh? Thế nào là lòng tin? Tôi không thể tin dễ dãi quá, tôi thường tính toán cẩn thận, vậy mà nhiều lúc tôi còn lầm lạc. Tôi đã bao lần bị lừa trong khi trông đợi hoà bình.

       Báo Mỹ: Những vấn đề chiến tranh sẽ không rời bỏ nước Mỹ một thời gian nữa, không biết là đến bao giờ.

      ... Chúng ta đã biến thành rác rưởi của cuộc chiến tranh này.

      Chúng ta không muốn ai dí mũi vào công việc của chúng ta. Và đó là cuộc chiến đấu vĩ đại. Nhưng việc đó không hề bảo đảm rằng chúng ta sẽ biết sống với nhau.

       David Landau: Những phong trào của châu Á quá chú ý tới những hư danh, hơn là cái ý nghĩa thực. Trong cuộc chiến đấu của Việt Nam, người ta đòi bằng được việc Mỹ rút về nước trên danh nghĩa mà không chú ý xem thực chất vấn đề này là gì. Có những cách nào làm việc đó? Có cách nào làm cho Mỹ vừa đỡ mất mặt, vừa được việc cho Việt Nam?

    31/1

     Những chiếc xe bò đổ đất lấp hầm leo lên vỉa hè Hồ Gươm, sắp hàng dài. Tùng bê, đất đổ, gạch đổ, cái hầm cá nhân kia đầy lên.

     Ở khu vực Láng Hạ, những người con gái đi ra lấp hố bom, bằng những cái cuốc, cái xẻng nhỏ như cánh tay của họ.

     Dân Đường sắt kể, nghe tin hoà bình, tàu hoả kéo còi một lúc lâu, người hai bên đường cứ dạt ra.

    Rất nhiều người nghĩ ở một thủ đô khác, chắc là những ngày hoà bình mọi người đã nhảy cả lên. Nhưng cách biểu hiện tình cảm của Hà Nội, của người Việt Nam là lặng lẽ. Mọi người quên đi thật nhanh những gì vốn có mà ngày hôm qua, chính vì thế mà họ cũng không reo lên.

     Hay là đã e rồi mai đây, chẳng có chuyện gì phải reo lên cả.

    Anh có thấy Hà Nội, trong những ngày này, thỉnh thoảng vẫn thoáng qua những bóng áo xanh bộ đội. Anh bộ đội về phép đi qua thủ đô. Luôn luôn có một Hà Nội riêng của những người không phải dân Hà Nội.

Tác giả gửi cho viet-studies ngày 13-1-23