|
Một đời sống tinh thần Hà Nội tháng 2- 1973
(nhật
ký ghi từ 50 năm trước)
Trích từ cuốn sách chưa xuất bản
“Nhật ký chiến tranh Hà Nội - Quảng Trị - Hà Nội 1972 – 1975”
5/2
Trong lúc này vẫn không thể quên được các vấn
đề cơ bản như vấn đề trí thức.
Nhàn: Tôi khổ tâm lắm. Tôi không dám tin gì cả.
Khải: Tất nhiên, mọi chuyện ngày mai có thể là vẫn thế thôi. Nhưng tôi
cũng mong rằng ông sai, tôi sai, nghĩa là mọi chuyện lại thay đổi theo
kiểu khác. Ví dụ như về cái chuyện hòa bình này nhớ. Hôm qua tôi ngồi ở
nhà Nguyễn Thành Long, ngồi bàn, thấy không ngờ hòa bình lại có thể gọn
ghẽ như vậy. Thế có phải là có gì ngoài mong ước không. Lãnh đạo một
cuộc chiến tranh như thế này khó lắm chứ. Thằng Mỹ nó cũng biết không
phải nó đứng bên bờ vực thẳm, mà là mình bên bờ vực thẳm. Nó biết rằng
mình đã bị lừa nhiều rồi. Rằng mình rất cay mấy tay kia (Cụ Hồ hồi 46:
Thà ngửi phân tây còn hơn dọn cứt cho thằng Tàu, nhưng biết bao giờ hết
mùi). Rằng cơ sở kinh tế của mình khốn khó. Thế nhưng mà nó vẫn chịu
mình.
- Thế nghĩa là có một
cái gì đấy thuộc về bí mật của giới lãnh đạo Bắc Việt? Tôi cũng nghe
thằng Chu nói rằng ông Duẩn rất ghê, đến nỗi Chu chỉ sợ ông ấy bị lật.
- Không, cái ông này nói thì bao giờ cũng có những khía cạnh mới (như
ông ấy nói về sử, dân tộc mình nhuộm răng đen, không bó chân, làm cho nó
khác người Trung quốc) cho nên, vấn đề không phải chỉ là nói, vấn đề là
làm cơ!
- Tôi thấy cái cách làm ăn như của mình không được. Phải tạo điều kiện
cho giới trí thức làm nhiệm vụ kích thích, nhiệm vụ nói lên một tiếng
nói thách thức....
- Không, ông ơi, chính những người như Kíssingger lại nói nhiều đến
quyền lực. Tay mưu sĩ ấy rất thích đe dọa, rất coi thường quần chúng.
Quần chúng là cái gì đâu, Quốc hội Mỹ làm được việc gì đâu.
- Dẫu sao thì vẫn phải nói đến trí thức. Ví dụ như trong tác phẩm của
anh, hay nói đến chuyện khôn dại là đúng thôi. Điều tôi lo ngại chỉ còn
là chỗ này. Làm sao để người ta khôn cái khôn lớn, chứ không phải là sự
tính toán lặt vặt.
- Đúng, chỗ ấy thì
đúng. Chính là tôi thấy dân mình lại quá ít suy nghĩ, quá ít trí tuệ.
Người mình hay thay đổi lắm, nông nổi, nhẹ dạ, cả những người ghê gớm
nhất cũng hay thay đổi. Còn tin vào cái gì được nữa? Cho nên tôi cứ nghĩ
được cái gì, biết cái ấy. Tôi không thể nào xây dựng được điển hình.
- Sao có lúc, anh nói
rằng ông Đồng rất tuyệt vời. Rồi có lúc, các anh lại nói ông ấy rất vớ
vẩn (có mỗi cái trò: "Các đồng chí viết không bằng tôi!")
- Thì ông phải biết rằng chúng tôi là cái dân
văn nghệ bốc phét. Có lúc tôi vui, có lúc tôi buồn. Khi tôi khen người
này hết lời. Cũng có lúc tôi lại chê thẳng cánh. Chúng tôi là như thế.
Bao nhiêu chuyện tôi nói với ông, lẽ ra đều nên viết ra cả.
... Cái thân anh văn nghệ báo chí ở cái xứ Đông Nam Á da vàng mũi tẹt
này thì khổ lắm. Như vừa rồi Kíssingger sang Thái Lan ở sân bay xuống,
nó không thèm tiếp các nhà báo, nó mới thả một lô chó ra, chó cứ sua các
nhà báo đi thôi.
6/2
Chiều nghe ông Đồng nói
chuyện. Một sự loanh quanh, không biết chính sách là hoà bình hay
chiến tranh. Một sự răn đe, rằng cẩn thận không có
Nhân văn Giai phẩm.
Bùi Bình Thi: Đề phòng
giai cấp lãnh đạo Bắc Việt ngủ lì trên thắng lợi!
Nhàn: Có nhiều chuyện,
hồi trước chịu được, bây giờ không chịu được.
Khải: Thế thì anh chết
thôi. Anh có thấy không, hiện nay các nước nó bò sát mặt đất mà ca ngợi
mình (Bà Gandi: Thử xem người châu Âu mà đổ máu như vậy, thì người ta có
chịu không?). Mà càng như thế, tức là càng chứng tỏ đường lối của mình
là đúng đắn. Anh mà nói ngược, anh lại càng bỏ mẹ. Rồi nay mai, còn học
chính trị, còn là nhồi nhét mọi chuyện vào đầu óc.
Ông Lê Duẩn vào trong 559: Bây giờ mà đòi hỏi địa vị, hưởng lạc là tàn
ác.
Ông Tố Hữu: Hôm qua không đi miền Nam tội một -- hôm nay tội mười
...
Tôi biết sống sao đây? Những hiểm hoạ trong thời bình sẽ rất khủng
khiếp. Cái ác trong hoà bình sẽ biến hóa khôn lường. Nhưng biết làm sao
được, mọi chuyện là vậy.
10/2
2 tuần sau hoà bình. Cán bộ trung cấp tập
họp, nghe nói về vụ chống Đảng.
Khải: Xem mới thấy các ông ấy, khi phun ra nhau, cũng khủng khiếp lắm.
- Thế họ có gì là xấu, hay họ chỉ khác về quan điểm?
- Bán bí mật cho nước ngoài, phản bội, phản quốc, thế là xấu quá rồi còn
gì? Ở các nước khác, người ta còn mang xử công khai nữa!
-- ...
- Cho nên, tôi chỉ thấy tốt hơn hết là anh nên yên tâm với công việc đã
có. Không nên biết nhiều. Biết nhiều quá, lại sinh ra thắc mắc. Yên chí
làm một người lao động bình thường.
- Tôi cũng nghĩ rằng chính quyền này là chính quyền của các anh, hết
những ông Lê Duẩn, Trường Chinh, lại đến các ông Nguyễn Lam, Vũ Quang.
Lớp già như thế nào, thì lại đẻ ra lớp trẻ như vậy.
- Phải, nghĩ thế là phải.
- Nhưng nhỡ ra, chính
giữa các ông ấy nổ ra mọi chuyện thì sao?
- Không, không thể có
chuyện gì cả, vì trong số đó, đã có một thiên tài rồi.
-…
- Nghĩ mọi chuyện lắm lúc cũng không biết đằng nào mà ho he cả.
Nó là cả một guồng máy. Người khá nhất trong những người vừa qua, rồi
cuối cùng cũng thành một người vô hiệu.
Đôi lúc, tôi cảm thấy như có vẻ mình nghe được một điều gì đấy thuộc về
đời sống tinh thần của đất nước nói chung. Tất cả hôm nay sẽ là như hôm
qua, như chiến tranh, như trong mãi tận chiến trường. Nhưng vẫn là có
những dấu hiệu của cái gì đó khang khác. Mấy ví dụ sau đây là dấu hiệu
của cái khác đó. Người ta đang bất mãn, đang đòi hỏi, người ta đang muốn
đánh giá lại, suy xét lại mọi thứ. Cái yêu cầu của cấp dưới thì bao giờ
cũng hơi quá lên một ít. Yêu cầu của trên lại chỉ muốn giữ một sự chỉ
đạo, chỉ huy đúng như hôm qua khồng có gì thay đổi cả.
Tác giả gửi cho viet-studies ngày 10-2-23 |