|
ẤN TƯỢNG VIỆT NAM QUA CHUYỆN ĐỜI ĐẠI SỨ Trò chuyện với Đại sứ Vũ Hắc Bồng qua những mốc quan trọng của đời ngoại giao
Nguyễn Thị Ngọc Hải thực hiện
Đại sứ Vũ Hắc Bồng ở tuổi 90 nhưng trò chuyện cùng ông sẽ thấy một trí tuệ sắc bén, sự bình tĩnh của người cán bộ ngoại giao như đang còn làm việc chứ không phải người cao tuổi nghỉ hưu ít thông tin. (Trộm ngắm thấy ông da ngăm, rất giống cựu Ngoại trưởng Mỹ Colin Powell). 1. CÂU CHUYỆN VIỆT NAM
Phóng viên: Xin ông tóm tắt ngắn những mốc chính
cuộc đời ngoại giao….
Đại sứ Vũ Hắc Bồng :
*Là bộ đội từ miền Bắc. Năm 1955 vào đời ngoại giao xung công từ Ban Chỉ
huy Quân sự tại Phụng Hiệp Cần Thơ, tư cách là chuyên viên.
Lúc đó là đấu tranh ngoại giao giữa ta và Pháp, chưa có Quốc tế.
Đấu tranh và hợp tác để thi hành Hiệp định Geneve.
*Mốc 2 là tham gia Phái đoàn Khu phi Quân sự-Ủy viên đoàn đại biểu Quân
sự Việt nam tại Ban Liên hiệp khu phi Quân sự giữa ta và Pháp năm
1956-57, tại Vĩ tuyến 17.
Giai đoạn này đấu tranh tay đôi
nhưng bắt đầu có đa phương, có Quốc tế giám sát. Tính chất thời kỳ này
là phối hợp ngoại giao và bảo vệ lực lượng cách mạng miền Nam bên kia
Khu phi Quân sự. Đối ngoại phục vụ đối nội.
*Mốc 3 ra đi theo Quyết định đại sứ cuối cùng Bác Hồ ký tháng 5-1969 tại
nhiều nước châu Phi và Mỹ Latin. Trong đời ngoại giao gặp nhiều
cuộc đảo chính, ác liệt nhất trong đó có Chile. Là đại sứ Việt Nam đầu
tiên ở Chile và cũng là cuối cùng gián đoạn quan hệ ngoại giao sau đó 20
năm. Được tặng Huy chương của Chile.
*Mốc 4 là từ năm 1982 cho đến lúc nghỉ hưu 20 năm sau là Giám đốc Sở
ngoại vụ TP Hồ Chí Minh, trải qua giai đoạn Đổi mới mở cửa bang giao
Quốc tế, phát triển kinh tế của Thành phố.
Phóng viên: Năm 1968 ông đang làm gì ở đâu ạ ?
Đại sứ Vũ Hắc Bồng: Khi Mậu Thân diễn ra thì tôi
đang là Vụ phó vụ miền Nam Bộ Ngoại giao (sau đổi thành Vụ 2), tại Hà
Nội, theo dõi cuộc đấu tranh
ở miền Nam. Tôi không làm nhiệm vụ theo dõi chiến trường,
mà theo dõi phản ứng quốc tế với phong trào miền Nam, cho nên
cũng phải theo tình hình rất chặt Kết hợp ngoại giao với quân sự, phục
vụ đấu tranh thống nhất đất nước . Gắn bó nhiều với ban Thống nhất của
Chính phủ, có giao ban thường xuyên. Phải công bố với ngoại giao và báo
chí nước ngoài về chiến thắng Mậu thân. Họp báo rất nhiều tại 71 Trần
hung Đạo- trụ sở công khai của phái đoàn QĐNDVN bên cạnh UB Quốc tế.
Tham gia đối thoại với phóng viên nước ngoài về tình hình
miền Nam.
Đại sứ Vũ Hắc Bồng: Đúng vậy. Ngoài diễn biến sát sao
từng ngày, tôi còn phải biết rất nhiều câu chuyện cụ thể. vì
giới nhà báo tò mò luôn
muốn biết tất cả - kể cả câu chuyện bên lề. Thí dụ diễn biến trận đánh
Sứ quán Mỹ, hay như tấm hình Tướng Nguyễn Ngọc Loan bắn chết anh Bảy Lốp
ngay trên đường phố Sài Gòn, tôi phải tìm hiểu lấy tin từ miền Nam - lúc
đó xa xôi, đâu nhiều phương tiện như bây giờ. Mình là ruột thịt,phải
biết anh Bảy Lốp là ai, ở đâu, làm gì….
Đại sứ Vũ Hắc Bồng: Nếu giở lại báo chí họ xuất bản
ngày ấy thì thấy rất rõ. Khi tôi sang Ghi Nê năm 1969 thì rất ngạc nhiên
thấy ấn tượng Mậu Thân với châu Phi. Tôi gặp Bộ trưởng Bộ Văn hóa-Tư
tưởng Behanzin, ông nói say sưa: Chúng tôi và bạn bè châu Phi (Ghi Nê
thuộc địa Pháp có lãnh tụ là Sékou Touré, tự hào như nước thay mặt châu
Phi), coi tấn công nổi dậy Mậu
Thân của Việt Nam như một trái bom nguyên tử. (Mình nghe cũng…gớm ). Ông
ấy giải thích: Ai coi là gì thì tùy, với chúng tôi, đó là quả bom nguyên
tử. Vì sao? Vì cuộc chiến đấu của Việt Nam cả thế giới theo dõi, thấy
anh dũng nhưng tia sáng thắng lợi chưa có. Lo sợ, vì Mỹ đổ quân ào ạt
vào, 38 rồi 68 ngàn rồi nửa
triệu. Bộ máy truyền thông Mỹ dữ tợn. màu ảm đạm. Thế giới khâm phục thì
có, nhưng có màu ảm đạm và lo lắng. Nặng nề. Thế mà đùng cái, hơn 40 thị
trấn, thành phố bị tấn công. Thế giới đặt câu hỏi: Ở đâu ra lực lượng
ấy, đánh cả Sứ quán, đài phát thanh, Dinh Tổng thống, sân bay, Bộ Tổng
tham mưu……Chúng tôi trước khi khâm phục là bàng hoàng và ngạc nhiên. Đến
tháng 3 Tổng thống Johnson không ứng cử. Cho chúng tôi đáp số đầu tiên:
Lực lượng Mỹ ở Việt Nam có vấn đề lớn.
(Họ theo dõi cũng…gớm).
Đại sứ Vũ Hắc Bồng: Cảm tưởng chung là khâm phục. Nhưng
anh nghèo tất nhiên nhìn khác anh nhà giàu. Họ quý trọng. Nghèo khổ
thuộc địa, nó thấm. Tôi có giải thích và cung cấp thêm thông tin. Ở
trong cuộc mới thấm thía về tác động chính trị lớn lắm. Tại sao Johnson
không ứng cử, tại sao thay Wesmoreland, thay
tướng, lung lay thượng tầng…
Phóng viên: Nhưng
thưa ông, Mậu Thân được nhìn nhận là đỉnh cao nhất của
chiến tranh Cách mạng, làm phá sản “Chiến tranh cục bộ” của Mỹ, chấm dứt
ném bom, vào đàm phán, bước ngoặt quyết định cuộc kháng chiến… Bên cạnh
đó, cũng có ý kiến tranh cãi, rút kinh nghiệm để tổn thất quá lớn, chậm
chuyển hướng khi yếu tố bất ngờ không còn?
Đại sứ Vũ Hắc Bồng: Ngay trong cuộc nói chuyện với ông
Bộ trưởng Ghi nê tôi nói trên, ông ấy cũng hỏi: “Có điều tôi không hiểu
được: Chắc chắn thiệt hại không ít.” Họ cũng nhạy bén. Ông ấy là Tiến sỹ
Sorbonne mà. Lúc đó có tin tức về Đợt 2 thiệt hại nặng. Sau này, trong
các văn kiện Đảng cũng có nhận định một số khuyết điểm.
(Nói đến đây, ông Bồng giở sổ ghi
chép cá nhân ra đọc ) Đây này, chính Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết đăng
trên Tiền Phong Chủ nhật số 19 …. "tết Mậu Thân là bất ngờ, là sáng tạo,
nhưng đề ra Tổng khởi nghĩa là không phù hợp và thực tế đã không diễn ra
như vậy. Kéo dài tấn công vào thành thị khi không
còn yếu tố bất ngờ, chậm chuyển về củng cố mở rộng giữ vững vùng giải
phóng làm chủ nông thôn do đó gây nhiều khó khăn tổn thất nặng nề…”
Phóng viên: Dạo ấy, họp báo
ông có gặp các câu hỏi “hắc búa“ của nhà báo nước ngoài
không? Đại
sứ Vũ Hắc Bồng: Nhiều lắm. Như: quan tâm nhiều vấn đề viện trợ
của Liên xô. Và nhiều cái họ không hiểu nổi, thí dụ làm sao đưa xe tăng
48 tấn vào Nam được. Rồi hỏi về đường ống dẫn dầu dài mấy ngàn km không
dám biết, nhưng bị đứt, gãy nát
do bom đạn thì làm sao sửa…
Phóng viên: Toàn bí mật quân sự chiến tranh, nhiều
chuyện khó, ông trả lời thế nào ạ?
Đại sứ Vũ Hắc Bồng: Nói sao được. Nhưng có cách nói
khác, nói mà không nói, cho họ cảm nhận tinh thần anh dũng sáng tạo Việt
Nam thôi. Tôi bảo, có những cái chúng tôi đang làm, phải 10-15 năm sau
các ông sẽ thấy chứ nói ra bất lợi cho cuộc chiến. Nhà báo Pháp
Jean-Claude Pomonti (người sau này viết
về Phạm Xuân Ẩn ) lúc đó bắt tay tôi, nói vui “Cũng như bí mật ngủ với
vợ, đời nào nói nhỉ“ “Đấy, vậy sao còn hỏi làm gì ?” “Nghề tụi tôi là
móc tối đa mà. Hỏi cứ hỏi. Không được là chuyện khác“. Có
lần, một nhà báo Philippine hỏi khá tò mò, tôi nhớ mãi anh ta. Hỏi thế
này:Nước Nhật có đội quân máy bay Kamikaze- cảm tử, cất cánh là vứt bỏ
bánh xe, không trở về đậu xuống. Đi đâm vào tàu chiến. Chúng tôi chỉ
hiểu đó là cuồng tín fanatique-tử vì đạo. Việt Nam có chiến sỹ phá bom
từ trường, lấp lỗ châu mai, cực kỳ can đảm. Nhưng tôi gọi đó là cuồng
tín, ông chịu không ? Tôi
tâm sự: Ông đánh giá chuyện người Nhật thế nào là việc của ông. Nhật có
cách giáo dục và cách làm của họ. Với chúng tôi chỉ có 2 cái này: Một là
thái độ không khoan nhượng với kẻ thù, vì chính kẻ thù đã nuôi dưỡng nên
lòng thù hận này. Ông biết những chuyện Mỹ Lai, chuyện ném bom, chất hóa
học rồi. Thứ hai là Cụ Hồ nói câu
tượng trưng cho lòng yêu nước và quyết tâm của con người Việt Nam: Để
giành độc lập, thì dù có đốt cháy dãy Trường Sơn cũng phải làm. Độc lập
của Philippine không quý à? Cũng sẽ có những anh hùng chứ. Việt Nam có 2
yếu tố đó, xả thân vì nước. Tôi
cứ chờ xem anh ta phản ứng gì, nhưng anh
im lặng.
2. ẤN TƯỢNG VIỆT NAM. Phóng viên: Ông đã tiếp từ Tổng thống đến quan chức cao cấp nhiều quốc gia. Sau này có bao giờ gặp lại ai có chuyện đáng nhớ không ?
Đại sứ Vũ Hắc Bồng: Nhiều lắm không nhớ hết. Nhưng có 2
cuộc gặp với 2 phụ nữ Chile họ biết tôi làm Đại sứ ở đó chứng kiến Tân
phát xít đảo chính giết Tổng thống Allende. Lúc đó họ mới ngoài 20, nay
sau 40 năm còn sang Việt Nam và tìm tôi. Họ kể chuyện bị tù đày, bỏ trốn
suốt đời đến nỗi không lấy được chồng. “Tôi ấn tượng ông người Việt Nam
đầu tiên tôi gặp, điềm đạm chí tình với bè bạn quốc tế. Tôi ấn tượng
Việt Nam. Có tới 400 phi công Mỹ đến bắn phá bị bắt nhốt. Lạ. Thế giới
làm gì có.” Bà tặng tôi lá cờ Chile có đủ chữ ký mọi người trong gia
đình.
Phóng viên: Đời làm ngoại giao, đón nhận nhiều biểu
hiện khác nhau từ bạn bè quốc tế, ông có thể nói gì về ấn tượng và vị
thế Việt Nam ?
Đại sứ Vũ Hắc Bồng: Thời kỳ Kháng chiến, thời kỳ Cụ Hồ
có thể nói hai chữ Vẻ vang và Tài tình (đối xử quốc tế, nhất là với Liên
xô và Trung Quốc ). Khi tiến khi lùi. Tư tưởng đoàn kết. Việt Nam kiên
cường trong đấu tranh thì rõ rồi. Việt Nam hết sức nhẫn nại trong nhiều
biến cố lịch sử. Có những lần rút lui không tưởng tượng được (Đảng Lao
động giải tán, rút bí mật ). Ngàn cân sợi tóc, quyết tâm ghê gớm. Thế
giới đầy biến động. Việt Nam có uy tín. Giai đoạn vẻ vang về chính trị,
ngoại giao. Nếu không là chết, còn đổ máu nữa.
Phóng viên: Còn thời hòa bình?
Đại sứ Vũ Hắc Bồng: Giai đoạn hòa bình thì tôi chấm
điểm Đổi mới 86. Phục hồi lại niềm tin trong ngoài nước, thoát khỏi sai
lầm trì trệ, cho thấy CNXH không xơ cứng. 86 mở làn sóng mới. Từ
86 đến nay, phải thẳng thắn nói có những cái nối tiếp và phát triển của
86 nhưng xuất hiện những trì trệ mới. Có những lạc hậu đang lún sâu. Trì
trệ lạc hậu đáng nói nhất là không đào tạo xây dựng được con người,
không vun xới tư tưởng của Cụ Hồ là trồng người. Đó là cái dở nhất. Mấy
chục năm không xây dựng tính nhân văn, lối sống văn minh cho cán bộ, cho
lớp trẻ. Con người như thế cứ
lao vào thị trường, kinh tế. Cơ chế chính sách lạc hậu, thay đổi
luôn. Nhiều chuyện ấu trĩ lạ lùng. cấp Bộ còn mắc nói chi cấp phường.
Nhiều cái tìm một giải pháp không nổi. Không nói được đúng, sai.
Tiêu cực và tích cực đan xen, cái tích cực không rõ
nét thắng nổi tiêu cực.
Đòi hỏi Đổi mới lần 2. Chống tham nhũng
có nhiều đại án
đựơc lôi ra. Còn trung án, tiểu án đầy tràn lan, người ta
thấy nó như ruồi muỗi. Xã
hội lo lắng
Phóng viên: Còn chuyện lớn thế giới, ông vẫn
theo dõi chứ ạ?
Đại sứ Vũ Hắc Bồng: Vấn đề loanh quanh mấy nước lớn,
tuy không làm mưa làm gió như trước đây, nhưng luôn tồn tại
sự đọ sức tranh chấp quyền lực, dù khi căng khi nhặt. Nhưng khó
xảy ra cuộc chiến lớn, vì nếu chiến tranh lớn sẽ không
anh nào thắng anh nào thua. Tiếp nữa, tôi theo dõi cách
chơi luật chơi với các nước lớn của một số quốc gia Một số nước
có cách giữ độc lập chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ, vì thế giới nay có rất
nhiều dạng.
Việt Nam có chính sách cân bằng, không ngả hẳn về bên nào. Những anh nhỏ
phải thế. Nhưng có một điều, phải tài nghệ và nghệ thuật. Liều lượng, sử
dụng phương châm giữa đấu tranh và hợp tác, mức nào là vừa. Cái gì cũng
có giới hạn của nó. Làm quá giới hạn thì đúng trở nên cực đoan; mà sai
thì đi đến hủy diệt, tiêu luôn. Bây giờ, “Tất cả, là giới hạn “.
Phóng viên: Xin cảm ơn câu chuyện hay
và tâm sự rất đời thường của
ông - vị Đại sứ dù bao
nhiêu tuổi vẫn không xa rời thời cuộc.
NGUYỄN THỊ NGỌC HẢI (Thực hiện ).
|