|
Xin xem bản dịch của Phạm Trọng Luật phía dưới COMBAT "Phénoménologie et matérialisme dialectique" Roland Barthes Le livre de Tran Duc Thao tente de joindre deux méthodes jusqu'ici réputées ennemies par chacun de-leurs -partisans: la phénoménologie husserlienne et le matérialisme dialectique. Cette conjonction n'est pas à proprement parler une conciliation: ce que la phénoménologie peut apporter au marxisme, c'est une façon de décrire le vécu, on serait tenté de dire: un langage; au contraire, ce que le matérialisme dialectique apporte à la description phénoménologique, c'est un horizon et un couronnement. Il y a donc hiérarchie, et la profession de Tran Duc Thao est résolument marxiste et non phénoménologique: même explicitée - comme il le fait dans toute la première partie de son livre - la phénoménologie reste incomplète; au contraire, le marxisme est suffisant et ne reçoit de la phénoménologie qu'une sorte d'auxiliaire technique. Il s'agit, en réalité, d'un cheminement, la phénoménologie passe le flambeau au marxisme et lui livre le vocabulaire même qui permet de décrire le mouvement de la conscience et les mythes de l'Histoire. Ainsi, dans la seconde partie de son livre, Tran Duc Thao met la description phénoménologique au service de deux affirmations majeures du marxisme. La première, c'est que la conscience -s'élabore à partir de la matière; ici Tran Duc Thao analyse un certain nombre de comportements animaux et enfantins, et décrivant le décalage général qui se produit entre les actes réels et leurs significations vécues, il peut appuyer tout état de la conscience sur un état antérieur de la matière, car pour Thao "il n'y a rien de plus dans le mouvement intentionnel qu'un mouvement réel esquissé et réprimé". La seconde proposition marxiste à laquelle Thao prête l'appareil phénoménologique, c'est que les différentes idéologies de l'humanité ont chacune un contenu économique précis. Thao établit la dialectique de sociétés humaines et montre dans chaque mythologie ou chaque philosophie le reflet mimé des rapports économiques du moment. Très brillante, la démonstration de Thao a le mérite immense de faire rentrer l'évolution des idées et des mythes dans l'évolution d'une Histoire profonde, qui est celle de la propriété, ou mieux encore de l'idée de la propriété. Sans doute, il s'agit d'un système d'équations qui n'épuise pas les innombrables relais de l'Histoire. Tel qu'il est, le livre de Thao représente le dernier - mais non l'ultime - état du marxisme pensant.
COMBAT Về Quyển Sách
của Trần Ðức Thảo: Roland Barthes [1]
Quyển sách của Trần Đức Thảo là một thử nghiệm liên kết hai phương pháp cho đến nay vẫn bị xem là thù địch bởi những người chủ trương của cả đôi bên: hiện tượng học của Husserl và chủ nghĩa duy vật biện chứng. Sự kết hợp này, thật ra, không phải là một cuộc hoà giải: điều mà hiện tượng học có thể mang lại cho chủ nghĩa Marx là một cách thức mô tả nghiệm sinh, có thể nói là một thứ ngôn ngữ nếu muốn; ngược lại, điều mà chủ nghĩa duy vật biện chứng có thể mang lại cho sự mô tả hiện tượng học là đường chân trời và sự hoàn tất. Như vậy là có cấp bậc, và niềm tin của Trần Đức Thảo được đặt dứt khoát nơi chủ nghĩa Marx chứ không phải trên hiện tượng học: ngay cả khi được trình bày trong sáng như trong suốt phần một của tác phẩm, hiện tượng học vẫn là bất cập; trái lại chủ nghĩa Marx thì hoàn chỉnh và chỉ nhận từ hiện tượng học một thứ thiết bị kỹ thuật. Thật ra, đây là một hành trình: hiện tượng học trao đuốc thiêng lại cho chủ nghĩa Marx cùng với loại từ vựng cho phép nó mô tả sự vận động của ý thức và những huyền thoại của Lịch Sử. Trong phần hai của tác phẩm, Trần Đức Thảo đã dùng sự mô tả hiện tượng học như thế để phục vụ cho hai khẳng định chính của chủ nghĩa Marx. Thứ nhất: ý thức được xây dựng từ vật chất; ở đây, ông Thảo phân tích một số tập tính của thú vật và trẻ em, và bằng cách miêu tả sự chênh lệch nói chung giữa những hành vi ngoại hiện với ý nghĩa nội tại, ông có thể giải thích mỗi tình trạng ý thức dựa trên một trạng thái vật chất trước đó. Bởi vì đối với ông Thảo, «trong mỗi vận động ý hướng tính chẳng có gì khác hơn là một vận động vừa phác họa đã bị trấn áp» [2]. Khẳng định thứ hai được Trần Đức Thảo cho mượn thiết bị hiện tượng học là: mỗi hệ tư tưởng khác nhau của nhân loại đều có một nội dung chính xác. Thảo xác định biện chứng của các xã hội người, và chỉ ra trong mỗi huyền thoại hoặc triết lý cái hoạt ánh nhại dạng của những quan hệ sản xuất đương thời. Rất đặc sắc, sự chứng minh của Trần Đức Thảo có giá trị lớn là đã đặt sự tiến hoá của tư tưởng và huyền thoại vào trong sự tiến hoá của Lịch Sử chiều sâu, đó là lịch sử của sở hữu, hay đúng hơn nữa, của ý tưởng sở hữu. Chắc hẳn đây không phải là một hệ thống phương trình đã giải cạn những giai đoạn của Lịch Sử. Như đã được viết, quyển sách của Trần Đức Thảo tiêu biểu cho tình trạng sau cùng - nhưng chưa phải là tối hậu - của chủ nghĩa Marx tư duy. Chú thích
[1]
Roland Barthes (1915-1980). Nhà văn, nhà phê bình và lý luận
văn học Pháp. Mồ côi cha từ khi lên một, lao phổi từ năm 19
tuổi. Học tại các trường trung học Montaigne và
Louis-le-Grand, trước khi vào đại học Sorbonne (1935). Đọc
nhiều từ trẻ và xuất ngoại cũng không ít. Trong thời kỳ
dưỡng bệnh ở Thụy Sĩ (1945-1949), làm quen thêm với tác phẩm
của Michelet, Sartre, Marx, Lénine và Trotski. Barthes đã
từng làm quản thủ thư viện tại Viện Pháp Học ở Bucarest
(1948), công tác ở Văn Hoá Vụ của Bộ Ngoại Giao (1950-1952),
nghiên cứu xã hội học tại Trung Tâm Nghiên Cứu Quốc Gia
(1955), nhưng chủ yếu vẫn là dạy học (1949-1951: Đại Học
Alexandrie Ai Cập; 1962: École Pratique des Hautes Études
Paris; 1969-1970, Đại Học Rabat Maroc). Chính trong thời kỳ
làm lecteur (trợ giáo về sinh ngữ) tại Alexandrie mà
ông tiếp xúc với ngôn ngữ cấu trúc (Saussure, Brœndal et
Jakobson), và trở thành đại biểu chính của cấu trúc luận
trong văn học. Ngoài ra, ông còn hoạt động tích cực trong
nhiều lãnh vực văn hoá khác, như kịch nghệ (cộng tác với
Théâtre Populaire, ủng hộ Jean Vilar, giới thiệu kịch của
Brecht), báo chí (viết cho Combat, Esprit,
France-Observateur, Tel Quel…), và xuất bản (cố vấn văn học
cho Arc, tham gia xây dựng các tạp chí Arguments,
Communications, Quinzaine Littéraire). Năm 1977, Barthes
được bổ giáo sư ngành Tín Hiệu Văn Học tại Thái Học Viện
Pháp Quốc (Collège de France). Ông mất năm 1980 sau một tai
nạn xe hơi ngay trước Viện, để lại một sự nghiệp đồ sộ, chủ
yếu là văn học, bên cạnh một số «hệ thống ý nghĩa» khác
(thời trang, nhiếp ảnh…). Tất cả
đã được in lại trong bộ: Barthes, Roland.
Oeuvres complètes.
Ed. établie et présentée par Eric Marty. Paris: Ed. du Seuil,
1993-1995. 3 t. (I: 1942-1965; II: 1966-1973; III: 1974-1980)
[2]
Mỗi sinh vật là trung tâm của những chuỗi vận động và hành
vi liên tục. Hành vi mới nối tiếp hành vi cũ, và ý thức
xuất hiện đúng vào lúc hành vi cũ vừa khởi hiện đã bị hành
vi mới lấn át. Chính những phác thảo vận động bị trấn áp này
tạo nên ý thức như dữ kiện nghiệm trải. Như thế, nghiệm sinh
luôn luôn trễ hơn hành vi thực sự một bước. Ý thức luôn luôn
chạy theo hiện thực, bởi vì sự thật là hiện thực quy định ý
thức chứ ý thức không quy định hiện thực.
|