VietNamNet phỏng vấn Nguyễn Trung

Ông có lời nhắn nhủ nào đến các độc giả của Dòng đời - đặc biệt là các độc giả trẻ -không?

Trước hết xin nói đôi lời vì sao tôi viết Dòng đời.  Như mọi người dân nước ta, tôi hiểu  cái giá dân tộc ta đã phải trả cho sự nghiệp độc lập và thống nhất đất nước. Trân trọng điều đó, tôi cố nhìn lại chặng đường 30 năm đầu tiên của đất nước độc lập thống nhất, với mong mỏi rút ra những gì có ích cho hiện tại và tương lai - nhất là mong mỏi mỗi người trong tất cả chúng ta phải làm gì cho xứng, cho bõ với những gì dân tộc ta đã phải hy sinh và trả giá. Để làm việc đó tôi chọn cách viết tiểu thuyết, như một thử nghiệm riêng tư, với ý nghĩ tạo dựng lại cuộc sống trong xã hội nước ta quãng thời gian rất đáng ghi nhớ này - những thập kỷ đầu tiên của một nước Việt Nam mới -  để tất  cả mọi người chúng ta cùng khảo nghiệm, cùng ý thức và chiêm nghiệm.

Từ khi gõ dòng chữ đầu tiên trên vi tính cho Dòng đời, cho đến khi đánh cái dấu chấm cuối cùng cho bản thảo lần thứ 16 để đưa đi in, trong tôi chỉ có một sự thôi thúc: Không được phản bội một hy sinh nào! Không một mất mát nào được phép bỏ qua!.. Đặt chân đên vùng miền nào của Tổ quốc, những tiếng nói ấy trong không trung lúc như trăm ngàn mũi kim làm tôi tê dại, lúc xuyên nhói tim tôi…

Sự thôi thúc ấy từ cuộc sống ngày đêm vang vọng da diết vào tâm khảm tôi. Nay tôi xin chuyển tải tiếp sự thôi thúc ấy đến tất cả các bạn đọc già và trẻ, như là một lời nhắn tâm huyết của chính tôi.

Tại sao ông chọn hình thức tiểu thuyết? Ông có nghĩ rằng Dòng đời có thể hơi quá dài và khiến cho một số độc giả ngần ngại không?

Tôi chọn hình thức tiểu thuyết bởi hai lý do. Thứ nhất, tôi muốn “chuyển tải” đến người đọc đời sống hiện thực quãng thời gian lịch sử này đã được cô đọng. Thứ hai, tôi muốn thế hệ sau sẽ có “hiện thực được cô đọng” này để nhìn lại, suy nghĩ, đánh giá bằng con mắt của chính họ. Vì vậy có lẽ hình thức truyện là thích hợp hơn cả. Đúng là tiểu thuyết 4 tập này khá dài, vì 30 năm cũng là một thời gian dài…

Dĩ nhiên trong thời đại internet hiện nay, người ta có ít thì giờ và thường chỉ thích đọc, thích xem những thứ gì ngăn ngắn. Song có lẽ chính vì vậy những cuốn tiểu thuyết bám vào cuộc sống hiện thực, có dung lượng lớn, may ra có thể có ích, với tính chất là “bộ nhớ của thời cuộc”... Tôi hy vọng thế.

Vâng, từng tác phẩm nhỏ, từng truyện ngắn riêng lẻ, từng bài thơ nhỏ… không làm được việc đó.

Gọi là bộ nhớ của thời cuộc!.. Có lẽ tôi tham lam quá… Nhưng hiện tại và tương lai nào không dựa trên quá khứ, không xuất phát từ quá khứ? Nên tôi mong được bạn đọc thể tất. Hơn nữa, cuộc đời trong Dòng đời có biết bao nhiêu thân phận con người khác nhau, hầu hết là những người bình thường… Xin mạn phép nói: Truyện ít nhiều có dáng dấp sử thi của những con người bình thường..  

Các nhà văn trẻ hiện nay của chúng ta dường như quá bận rộn đến những vấn đề cá nhân mà ít quan tâm đến thời cuộc. Ông có nhận xét gì về tính tích cực xã hội của các nhà văn Việt Nam hiện nay, đặc biệt là các nhà văn trẻ?

Trước hết xin nói tôi không nghĩ như vậy về các nhà văn trẻ. Đơn giản vì tôi đọc họ còn ít lắm. Thú thực tôi chẳng có gì làm căn cứ để nhận xét các nhà văn trẻ ít quan tâm đến thời cuộc.

Cho phép tôi nêu vài suy nghĩ riêng: Văn học về mặt nào đó là sự khám phá không ngừng, trải nghiệm không ngừng, sáng tạo… và phần nào cả thử nghiệm nữa... Bản thân tôi không muốn và không có thước đo nào cho các nhà văn cả. Tôi không thích như thế, hơn nữa việc này quá khó đối với tôi. Đọc xong một quyển truyện, tôi chỉ lấy cảm nhận của mình làm thước đo mối quan hệ của truyên đó đối với tôi. Có trao đổi gì với bạn bè, thì cũng chỉ là trao đổi cảm nhận rất riêng tư của tôi thôi. Có thể vì ý thức và kiến thức xã hội của tôi còn kém. Khi viết Dòng đời, thước đo tự tôi áp đặt cho mình là cuộc sống chấp nhận mình đến đâu thì tôi biết tôi đi được tới đấy!

Ví dụ, ông nghĩ thế nào về nhà văn Nguyễn Ngọc Tư?

Nguyễn Ngọc Tư? …Về ngôn ngữ, là người miền Bắc nên tôi rất thích giọng văn “đặc sản” như thế ở miền Nam. Đúng là cái chất vùng miền đó. Không biết người dân quê hương cô Tư đánh giá thế nào, nhưng riêng tôi có muốn hoài công bắt chước giọng văn ấy cũng không được. Tôi cảm ơn tác giả về niềm vui này. Còn về nội dung, theo tôi nên để bạn đọc rộng rãi nhận xét. Nhận xét đi nhận xét lại mới vỡ ra vấn đề. Có thể khen, chê hết lời, đừng ngần ngại, nhưng phải với tinh thần xây dựng. Dù thế nào cũng không nên đòi dùng biện pháp hành chính đối xử với nhà văn như đã xảy ra đối với cô Tư ở địa  phương. Điều quan trọng là khuyến khích, cổ vũ nhà văn nâng cao cái tâm khi viết. Người cầm bút nếu cứ phải theo một khuôn phép nào đó thì còn đâu là sáng tạo với nghệ thuật. Trước sau tôi vẫn nghĩ không nên đòi hỏi nhà văn trẻ phải thế này thế nọ. Quyền sáng tạo của mỗi cá nhân cần được hết sức tôn trọng. Văn học phải khám phá, phải sáng tạo, tự chịu trách nhiệm trước độc giả, trước xã hội… Song để phê phán cũng góp phần thúc đẩy sáng tạo, thiết nghĩ người đọc cũng không nên chỉ có cái “khuôn vàng thước ngọc” cố định, mà nên luôn luôn mới, luôn luôn tự làm mới mình...

Thưa ông, một nhà văn trẻ nữa… Đỗ Hoàng Diệu?

Thôi chết, anh biến tôi thành nhà phê bình văn học?

Xin ông thẳng thắn nói ý kiến của mình.

Tôi có đọc Bóng đè, nhưng thú thực, vì lý do nào đấy, đọc nhanh quá. Đọc nhanh đến nỗi tôi gần như quên hết truyện nói gì, nhưng cái tên của truyện trở thành một lời khuyên, lời nhắc nhở đối với tôi. Làm việc gì bây giờ, tôi cũng tự nhắc mình: Đừng để bị bóng đè! Mình phải là mình, đừng để bị bóng đè!.. Thậm chí đôi khi tôi làm việc gì chưa đúng với ý thức tôi phải làm, bạn tôi cũng không ngần ngại phê phán tôi thẳng thừng là bị bóng đè!. Có lúc tôi còn bị bạn còn đay nghiến: Anh còn bị bóng đè nhiều lắm!.. Thế mới khổ chứ! Chỉ riêng điều này, tôi nợ Đỗ Hoàng Diệu lời cảm ơn. Tôi có đọc một vài bài báo, một vài ý kiến về Bóng đè. Có bà mẹ còn nói: Không bao giờ bà để cho con gái bà đọc thứ văn chương sa đoạ này! Xin cứ để cho dư luận rộng rãi đánh giá, nói thẳng nói hết, đừng cuống lên. Sau đó sẽ chấn tĩnh lại chắt lọc, rút tỉa…

 Ông có dự định gì tiếp theo sau cuốn Dòng đời?

Tạm thời tôi vẫn chưa hoàn hồn sau mười năm vắt sức cho  Dòng đời. Có lẽ tôi cần thời gian...

Ông đã nhận được những phản hồi nào từ độc giả? Ông có chuẩn bị tinh thần để chờ đợi những phản hồi không thuận lợi không?

Bản thảo Dòng đời được in là bản thảo thứ 16. Gần hai năm qua tôi đã đưa bản thảo (các lượt khác nhau – các versions khác nhau) cho nhiều người đọc và góp ý, được nhận nhiều lời khuyên chân thành. Đấy là  sự tiếp sức quý báu cho tôi đi tới cùng. Phần lớn người đọc bản thảo là những bạn bè thuộc bậc đàn anh như Trần Bạch Đằng, Hữu Ngọc, Sơn Tùng, Trần Quang Cơ..,   hoặc cùng lứa tuổi như các anh Cao Huy Thuần, Phan Đình Diệu... Phản hồi thuận hay không thuận là chuyện bình thường, phải có tranh luận thì mới ra chân lý. Trong khi viết mà cứ nghĩ đến việc sẽ có phản hồi thế này thế nọ thì không viết được.

Việt Nam sắp được kết nạp vào WTO, ban lãnh đạo mới của Việt Nam đang có những hành động mạnh mẽ tỏ rõ quyết tâm chống tham nhũng và các căn bệnh khác của hệ thống. Ông có lạc quan hơn về thời cuộc không?

Anh quay ngoắt đề tài, muốn làm tôi nghẹt thở? …Tôi vẫn nghĩ nước ta đang đứng trước cơ hội ngàn năm chưa từng có, cơ hội vàng. Đi liền với những thách thức bây giờ nước ta mới đối mặt – nghĩa là  cũng chưa từng có. Tình hình đất nước xứng đáng có một “bộ tổng tư lệnh” và một “bộ tham mưu chiến lược” đầy bản lĩnh, đủ sức huy động toàn trí và toàn lực của cả nước cho hội nhập thắng lợi vào nền kinh tế toàn cầu hoá. Đây là mặt trận chính yếu của toàn dân tộc và chỉ có quyền thắng! Làm tất cả mọi việc để khơi dạy tình thần quật khởi của toàn dân tộc là yếu tố giành thắng lợi. Tôi nghĩ “Bộ tổng tư lệnh” và “bộ tham mưu chiến lược” này phải lớn hơn, bản lĩnh hơn “Bộ tổng tư lệnh” chống tham nhũng.

Xin cảm ơn ông.

Thụ Nhân thực hiện