29.

Cũng như mọi năm, gần Tết vợ chồng ông Lê Hải lại đưa nhau về quê thắp hương cho các cụ, kết hợp thăm họ hàng. Nhân dịp này xã đội trưởng Tịch ngày xưa, người cháu họ bên ông Hải, mời vợ chồng ông đi thăm một số cơ sở kinh tế của anh ta ở Thái Bình và tham quan một số địa phương dọc quốc lộ 10.

Nguyên xã đội trưởng Tịch và thím Mão ngày xưa là hai người tích cực nhất trong làng tác thành cho ông Hải bà Hậu nên vợ nên chồng khi ông Hải mới ở chiến trường miền Nam trở về. Thím Mão đã mất cách đây bốn năm. Ông Lê Hải bây giờ là người có thứ bậc cao nhất dòng họ. Nếu về sống ở quê, ông sẽ phải đảm nhiệm chức trưởng tộc họ Lê của làng. Ông nhờ Tịch làm hộ nhiệm vụ này trên thực tế, vì Tịch nhiệt tình với công việc cúng lễ tổ tiên, lại có điều kiện đi về thường xuyên. Ông Lê Hải chỉ làm nhiệm vụ trưởng tộc về danh nghĩa. Cứ vào khoảng tuần cuối cùng trong năm, thường thường là vào dịp lễ ông Táo hay sau đó một chút, là ông về quê thắp hương ở nhà thờ họ và thăm hỏi mọi người. Tịch bây giờ là chủ xí nghiệp đồ sứ vệ sinh Tisaco (Tich’s Sanitary Ware Company Ltd) dưới dạng công ty trách nhiệm hữu hạn với 400 công nhân ở Tiền Hải và là chủ trại nuôi tôm Tich’s Farm rộng 120 héc ta, cũng ở Tiền Hải, có thương hiệu nằm trong danh sách được xuất khẩu vào thị trường EU. Tịch còn đang chung vốn làm một số công trình lớn ở các tỉnh khác. Hai bên bố mẹ Tịch sống ở quê, nên tuy làm ăn ở Thái Bình, nhưng tháng nào vợ chồng con cái cũng kéo nhau về thăm. Bây giờ có con đường 10 mới mở, từ Tiền Hải về đến Vĩnh Bảo ô tô đi chỉ khoảng một giờ đồng hồ, rất thuận lợi.

Ông bà Lê Hải không sao tưởng tượng được anh nông dân xã đội trưởng hồi ấy bây giờ là một ông tư bản đỏ thật sự! Trong vòng chưa đầy hai mươi năm thôi, vốn liếng anh ta bây giờ không biết là bao nhiêu tỷ đồng! Một số công việc đang làm anh ta kể ra tính sơ sơ đã vài chục tỷ rồi. Chắc chắn anh ta còn giàu hơn thế nhiều. Tịch là đảng viên từ ngày làm xã đội trưởng, bây giờ vẫn thế, sinh hoạt ngay trong chi bộ xí nghiệp sứ vệ sinh của mình. Đã nhiều năm Tịch mời ông bà Lê Hải ra thăm cơ ngơi kinh tế của mình, nhưng năm nay ông bà mới thực hiện được. Dù biết trước mọi chuyện như thế, ông bà Lê Hải vẫn không sao tránh khỏi ngạc nhiên. Ông bà Lê Hải nhớ rất rõ là khi chiến tranh kết thúc, đã có thời kỳ Tịch phải đi làm thợ xây để nuôi gia đình. Song hình như chính nghề thợ xây đưa Tịch đến nghề làm đồ sứ ở Thái Bình, bắt đầu từ chỗ được nhận làm đại lý, rồi từ đại lý nhảy lên làm ông chủ mới, cơ ngơi này sản sinh ra cơ ngơi khác... Công việc làm đại lý đầu tiên của Tịch là đi bán hàng cho xí nghiệp mà anh ta đang làm thợ xây ở đấy. Cháu tự mình nghĩ ra cách bán hàng của cháu. Tay nhận hàng, tay bán hàng, lại chính tự tay đi xây lắp cho khách hàng, giá phải chăng, hàng cháu bán chạy vèo vèo... Tịch về Vĩnh Bảo kéo cả họ sang bên này, nhân lên thành mô hình lớn, thế là thắng to... Vợ Tịch giúp cho một tay đắc lực. Cứ thế quật mãi, quật mãi lên, bây giờ xí nghiệp Tịch có đại lý nằm rải suốt từ miền Trung vào đến Đồng Tháp, bí quyết vẫn là bán hàng kết hợp với dịch vụ, giá phải chăng. Đối tượng của Tịch là khách hàng từ trung lưu trở xuống, nhà nghèo Tịch xây lắp miễn phí. Mỗi đại lý của Tịch có hẳn một đội xe máy chở hàng kiêm làm thợ xây lắp. Thượng đế chỉ cần một cú điện thoại, hoặc một lời nhắn, nơi ngóc ngách đến mấy, hàng của Tịch cũng đến được. Người nọ mách người kia, lại rẻ chỉ bằng 2/3 hàng Trung Quốc, chất lượng tốt hơn, nên hàng của Tịch ra đến đâu hết đến đấy, quốc doanh ta địch không lại...

Trang trại nuôi tôm của Tịch lúc đầu chỉ là một bãi bồi hoang hoá, được đào đắp lại thành hồ, chính quyền cho thuê 15 năm để khai thác. Tịch đang dự tính nuôi thêm đà điểu vì bãi cát của hồ có chiều dài mấy cây số. Ông Lê Hải hỏi sao không thuê dài hạn hơn nữa, song được biết là toàn bộ đất đai của các xã trong huyện giao khoán cho nông dân thời hạn chỉ còn 15 năm nên không cho thuê dài hạn hơn được, khi nào hết hạn sẽ hay...

- Thực ra 15 năm đối với cháu là đủ ông bà trẻ ạ. Cháu chỉ khai thác hết công suất trong phạm vi 10 năm thôi, 5 năm còn lại sẽ vừa sản xuất vừa cải tạo lại môi trường nuôi, nếu thành công thì làm tiếp, không thành công cháu tính chuyện khác. Cũng may là tỉnh bí vốn làm thuỷ lợi nên mới cho cháu thuê cái bãi bồi này. So với luật, tỉnh làm như thế cũng là xé rào ông bà trẻ ạ. Đương nhiên là cháu phải cam kết dùng lao động của địa phương.

- Không có tư tưởng làm ăn lâu dài à? - Ông Lê Hải hỏi.

- Có chứ ạ. Nhưng cháu đã sang tìm hiểu chán ở Thái Lan rồi, họ khai thác đến kiệt cùng, nên hàng nghìn héc ta nuôi tôm bây giờ ô nhiễm nặng, không có cách gì cứu được, vì quá tốn kém. Cháu không muốn đi theo vết chân của họ. Cháu tính nát nước ra rồi, quay vòng 5+5+5 hay là 10+5 là có lý nhất! Sau này diện tích mặt bằng 120 héc ta ven biển của cháu sẽ vô giá!

- Ai nghĩ ra cho cậu cái vòng quay ba con 5 thế?

- Cháu là nông dân mà, luân canh bao giờ cũng tốt hơn độc canh, ông trẻ bà trẻ ạ. Khối bãi tôm ở miền Trung đang chết dở vì độc canh đấy!

Xã đội trưởng Tịch đang hùn vốn với một vài đối tác nữa xây dựng một khu đô thị mới ở Hà Nam, tương tự như mô hình khu đô thị mới phía Đông thành phố Hải Dương đã khởi công.

- Đảng viên không được làm kinh tế tư nhân cơ mà? – Bà Hậu trêu cháu mình.

- Vâng, cháu biết. Nhưng cháu là đảng viên trước khi trở thành ông chủ, lại là đảng viên tốt, đóng nhiều thuế, nên Đảng không nỡ khai trừ cháu ạ.

- Tôi sẽ xui chính quyền trị cậu! Chính quyền đánh xí nghiệp dễ ợt! - Ông Lê Hải doạ vui.

- Vâng, điều này ông trẻ nói đúng ạ, nhưng cháu có võ của cháu. Cháu cũng từ chính quyền ra mà ông trẻ! Dù mới chỉ là cấp xã. Nói đến chuyện đảng viên không được làm kinh tế tư nhân, cháu có anh bạn ở Vĩnh Phúc, trước đây cùng làm nghề liên quan đến sành sứ như cháu ông bà trẻ ạ. Anh ta đang làm giám đốc một công ty vật liệu xây dựng quốc doanh, có tài, bỗng dưng được cất nhắc lên làm phó tổng giám đốc của tổng công ty. Anh ta bàn mãi với cháu và quyết định không nhận chức mới, đơn giản là anh ta không muốn về hầu mấy vị chức sắc ăn không ngồi rồi trong tổng công ty. Thế là trên cách chức, nhưng anh ta lại mừng rơn, nhảy tót ra ngoài, rủ bạn bè lập công ty riêng. Mải làm ăn, sinh hoạt Đảng bập bõm, thế là bị khai trừ nốt khỏi Đảng, anh ta về nhà lôi kéo anh em lập thêm mấy công ty nữa. Bây giờ các xí nghiệp ceramic của anh ta hàng năm sản xuất khoảng hai mươi triệu mét vuông gạch ceramic cao cấp, nuôi ba nghìn công nhân, mỗi năm nộp thuế cho tỉnh hàng chục tỷ đồng, trong khi đó toàn bộ các xí nghiệp quốc doanh của tỉnh đóng thuế khoảng bốn tỷ đồng!

- Tạo được nhiều công ăn việc làm, đóng nhiều thuế như thế phải phong Anh hùng lao động mới được chứ? – bà Hậu hỏi.

- Đáng lắm bà trẻ ạ. Nhưng nước ta làm gì có chuyện tôn vinh cái anh chàng bị khai trừ khỏi Đảng! Khác với cháu, thằng này có học, nên làm ăn bài bản hơn cháu nhiều lắm. Nó giỏi lắm ạ, khi ra ngoài biên chế, cháu hỏi nó tại sao lại chọn sản phẩm ốp lát ceramic đang ế khắp nước! Nó bảo của rởm thì ế thật, xây dựng đang lên ầm ầm thế này, gạch ceramic cao cấp sẽ thắng to. Nó chuyên vào một sản phẩm này thôi và thắng to thật ông bà trẻ ạ. Nó có hàng xuất khẩu sang Trung Quốc và sang Nga nữa mới tài chứ! Ông bà đến thăm Vĩnh Phúc cứ hỏi Vĩnh ceramic thì ai cũng biết! Cháu thực không biết khai trừ anh ta khỏi Đảng có nên không!

- Nếu Đảng hỏi ý kiến cháu, cháu trả lời thế nào?

- Ông trẻ ạ, nếu là Tổng bí thư, cháu sẵn sàng khai trừ mọi đảng viên ăn hại đái nát, hư hỏng, tham nhũng. Còn thằng Vĩnh thì phải giữ nó ở lại trong Đảng! Nó tốt lắm, không làm việc gì trái, đã thế lại tạo việc làm cho hàng nghìn người... Bây giờ khai trừ nó mất rồi!..

- Ăn nói gì mà linh tinh thế? – Lê Hải hỏi.

- Sự thật là thế đấy ông trẻ ạ, cháu không nói sai.

- Anh chàng này muốn tư sản hoá Đảng hả?

- Tùy ông trẻ quy kết ạ…

- Được sự bảo vệ của chính quyền địa phương có tốn kém không?

- Được chính quyền địa phương bảo vệ thì yên tâm quá 50% rồi ông trẻ ạ! Còn lại 50% là làm đúng pháp luật.

- Thế có phải thường xuyên làm luật không? – Bà Hậu hỏi.

- Em hỏi gì mà anh nghe không hiểu? – Lê Hải ngơ ngác hỏi vợ.

Bà Hậu không trả lời mà chỉ ôm mặt cười về câu hỏi ngây ngô của chồng, rồi chỉ chỉ vào Tịch, giục trả lời thay.

- Bà trẻ hàng ngày phải đi chợ có khác, rành hơn ông trẻ nhiều ạ. Cháu gọi đấy là công tác dân vận cho nó sang. Sống ở đâu mà chẳng phải làm công tác dân vận ạ. Tốn kém nhất là lúc vạn sự khởi đầu nan. Cháu qua đoạn này rồi, còn bây giờ mọi chuyện đã vào nề nếp, nghĩa là làm luật vừa phải thôi ạ.

Lúc này Lê Hải mới vỡ lẽ, gật gù một lúc rồi hỏi tiếp:

- Hồi nông dân Tiền Hải nổi dậy cậu không làm sao à?

- Dạ không, đấy là chuyện của mấy ông cán bộ xã và huyện với bà con nông dân. Ông bà tính, tham nhũng trắng trợn quá, dân đánh cho, phải bồng bế nhau bỏ làng bỏ xới đi tứ xứ rồi, không dính gì đến doanh nhân chúng cháu.

- Sao cậu lại không dính?

- Ông bà trẻ ạ, với cháu gay nhất là khâu đền bù giải tỏa cho bà con nông dân. Thỏa thuận được với nhau ký kết đàng hoàng rồi là quân của cháu đeo hàng ba-lô tiền đi, đưa tận tay đến từng hộ, xã huyện đừng hòng xơ múi vào! Cái gì phải chia phần cho xã và huyện thì cháu chia đứt đoạn trước rồi, không để cho họ lòng thòng với bà con nông dân.

- Chịu chơi nhỉ! Bây giờ cậu lo gì nhất?

- Ông bà trẻ ạ, cứ ổn định chính sách cho chúng cháu vài chục năm, nước ta giàu to cho mà xem. Cháu chỉ lo nhất mỗi đoạn này thôi.

- Cỡ tư bản như cậu Thái Bình có bao nhiêu rồi?

- Thưa ông trẻ, cháu còn lâu mới được lên tư bản ạ? Cháu mới chỉ là tỷ phú tiền Việt thôi, chưa phải là tỷ phú đô la ạ. Cỡ như cháu trở lên Thái Bình có khoảng vài chục... Nhưng có lẽ Thái Bình không thấm tháp gì cả về tài và lực so với Hà Nội của ông trẻ!

- Có ăn ốc nói mò không đấy? – Bà Hậu hỏi Tịch.

- Dạ thưa bà trẻ không ạ. Ví dụ như các ông Đạo “bia”, ông Việt “sen”, ông Hoài “điên”... mà cánh làm ăn ai cũng biết... Riêng cháu hiện đang canh ty với sáu, bảy vị như thế ở Hà Nội. Họ có khối công việc ở ngay Thái Bình chúng cháu. Có điều là ở gần Trung ương quá nên các đại gia này thích sắm vai anh hùng “núp”(*) [(*)Đồng âm khác nghĩa với tên nhân vật lịch sử anh hùng Núp.] hơn. Có vị còn nói chỉ để tóc dài ba phân thôi để không bị túm!

- Ý cậu muốn nói là tiềm năng trong dân có thể phát huy còn lớn lắm? - Ông Hải hỏi tiếp.

- Ôi, hỏi được như thế là ông trẻ có đầu óc thoáng lắm đấy ạ! Nhà nước cho chúng cháu hai chữ bình yên, nếu tốt hơn nữa thì hậu thuẫn cho chúng cháu, xin bảo đảm với ông bà, chúng cháu không sợ Tây, Tàu nào cả.

- Cậu dám cả quyết như thế?

- Vâng ạ, từ khi có luật cho các doanh nghiệp tư nhân, tụi cháu đi được một bước dài trong cạnh tranh với bên ngoài. Chúng cháu gọi vui đấy là cái luật khoán hộ trong công nghiệp ạ. Nếu bây giờ bảo cháu đi chùa thắp hương cầu khấn trời đất phù hộ thực thi suôn sẻ luật này, cháu sẵn sàng, mặc dù xưa nay cháu chúa ghét lễ bái!

- Tại sao cậu lại đi vào nhiều ngành nghề thế, không chuyên vào một thứ?

- Khác với thằng Vĩnh, cháu không muốn chuyên vào một ngành nghề nào đâu ạ, mỗi người có cái mạnh riêng của mình không ai giống ai cả ông bà trẻ ạ. Phần cháu, cháu chỉ quan tâm đến làm cái gì dễ kiếm được nhiều tiền. Nhưng chụp giật thì bấp bênh lắm, không phải cái mạnh của cháu. Chuyên sâu như thằng Vĩnh cháu cũng không có tài. Đối với cháu, chỉ có thị trường mới định đoạt được cháu nên lựa chọn sản phẩm gì... Nếu tính có lãi là cháu làm, sản phẩm nào cũng phải đi đến cái đích duy nhất này, ông bà trẻ ạ. Hễ vài ba tháng mà cháu không tìm ra được sản phẩm mới, nghĩa là không tìm ra thị trường nào mới, là cháu lo sốt vó, không thiết ăn thiết uống gì nữa! Lúc nào trong đầu cháu cũng phải luôn luôn đi tìm thị trường mới cho sản phẩm mới!

Ông Lê Hải mắt tròn xoe:

- Ai dậy khôn cho cậu thế?

- Thị trường, ông trẻ ạ. Chỉ có thị trường là quyết định! Chúng cháu khác hẳn với quốc doanh ở điểm này, xoay chuyển nhanh hơn đứt quốc doanh ở điểm này. Trại nuôi tôm 120 héc-ta của cháu là như thế. Cách đây khoảng chục năm, khi nuôi tôm bắt đầu manh nha ở miền Nam, cháu đã bò ra đây nhòm ngó bãi hoang này rồi. Tỉnh ra điều kiện nếu đầu tư làm công trình tưới tiêu của huyện thì đồng ý cho thuê bãi bồi này. Dự án làm công trình tưới tiêu có rồi, hết 22 tỷ đồng nhưng chưa có vốn. Làm việc ở tỉnh chưa đầy một giờ, cháu ký kết biên bản nhận ngay. Sáng hôm sau cháu đi thế chấp xí nghiệp đồ sứ của cháu để vay ngân hàng cổ phần và huy động một số nguồn khác, còn vốn của cháu thì để đập trực tiếp vào trại tôm cho sớm ra sản phẩm... Trước khi khởi công, cháu cho thẩm định lại toàn bộ dự án công trình thuỷ lợi và cho đấu thầu lại, dự toán công trình chỉ còn 20 tỷ! Thế là chưa làm tỉnh đã lợi ra được hai tỷ! Kết quả là huyện có công trình thuỷ lợi, còn cháu có trại nuôi tôm. Đương nhiên nếu tôm không trúng thì cháu mất sạch và phải ngồi tù. Quốc doanh không thể mạo hiểm như cháu được ông bà ạ, vì giám đốc quốc doanh chỉ có được và chẳng bao giờ mất, lại càng không có cái gì để mà mất! Nhưng cái được quan trọng nhất của cháu là lãnh đạo tỉnh công nhận cháu là đảng viên gương mẫu! Thế có hay không ạ? Phải bạo phổi lắm đấy ạ. Công việc của cháu có thanh thế từ đấy.

- Tôi nhớ đã có lần cậu đã theo học một lớp ngắn ngày ở Hà Nội, có được việc gì không?

- Ông bà trẻ biết đấy, cách đây hơn hai năm cháu về ở nhà ông bà mấy tuần. Hồi ấy cháu bỏ tiền túi theo học lớp bồi dưỡng ngắn ngày cho các chủ doanh nghiệp, do AIT(*) [(*) Học viện Công nghệ châu Á (Asian Institute fof Technologic)] tổ chức. Kể ra học như thế cũng đáng đồng tiền, ông bà ạ, nhờ thế cách làm ăn của cháu từ đấy có bài bản hơn. Cháu cũng hiểu sâu thêm tầm quan trọng của vấn đề môi trường và cách xử sự nó nên cháu không ngại nó nữa... Cháu tự học quanh năm ngày tháng chứ đâu chỉ có đến lớp, chỉ có điều cháu không học lấy bằng thôi.

- Hiện giờ có theo học lớp nào không?

- Mấy hôm nay cháu đi chơi với ông bà trẻ nên coi là ngoại lệ đấy ạ. Còn tối nào cũng khoảng từ 10 giờ đến 11 giờ là giờ học của cháu, bất khả xâm phạm, thầy dạy là mấy tờ báo và các thông tin cháu tìm trên mạng. Nghề thực của cháu là đi và nghĩ. Trong nước, ngoài nước cháu đi khá nhiều. Chỗ nào có cái gì hay hay là phải đến dòm ngó ngay. Vốn từ bé quen cái lối năng nhặt chặt bị, cháu không chê loại sản phẩm nào, mà chỉ xem nó đáng cho mình kinh doanh hay không thôi. Nhiều lúc vợ cháu bảo cháu tuổi Sửu nên phải làm việc như trâu, nhưng được cái là cô ấy cũng thông cảm. Hai con cháu thì gọi cháu là cái rô bốt biết nghĩ.

- Giàu vì bạn, sang vì vợ, các cụ dạy thế có đúng không?

- Quả là thế, bà trẻ ạ. Nhà cháu bỏ nghề dạy học từ khi sang bên này, bây giờ là trung tâm thông tin của cháu. Bởi vì công việc nào bắt đầu vào guồng là cháu giao hết cho giám đốc – do chính tay cháu đi thuê, cháu quản các đơn vị qua những thông tin gửi về cho vợ cháu. Giám đốc phụ trách công trường xây dựng bên Hải Dương của cháu lĩnh lương 20 triệu đồng một tháng đấy ông bà trẻ ạ. Số sinh viên mới tốt nghiệp bây giờ cũng nhiều anh giỏi đáo để.

- Lương gì mà cao thế? – Bà Hậu ngạc nhiên.

- Cũng đáng đồng tiền thôi bà trẻ ạ. Tiến độ công trường kéo dài thêm một ngày, cháu sẽ phải chi thêm mỗi ngày hai mươi triệu đồng. Cháu trả lương hai mươi triệu, nhưng thực vào túi anh ta chỉ khoảng mười bốn mười lăm triệu thôi, vì mỗi tháng anh ta cũng phải tự chi phí hết khoảng năm, sáu triệu tiền xăng dầu, khấu hao ôtô của anh ta, tiền điện thoại di động và một số khoản lặt vặt khác. Nếu không được việc cháu thay giám đốc khác ngay. Lúc nào cháu cũng phải có sẵn người thay thế trong túi áo.

- Cậu định làm gì ở Thái Bình nữa?

- Nếu nhà nước bảo đảm cung cấp khí đốt lâu dài trong vòng hai mươi (20) năm hoặc hơn nữa, cháu định làm cho Tiền Hải sẽ có một cái tên tương tự như Bôhêm (Boheme).

- Cậu nói cái gì? - Ông Hải nghe chưa thủng.

- Ông bà trẻ hôm qua đã đi thăm xí nghiệp thuỷ tinh pha lê của Tiền Hải rồi đấy ạ. Xí nghiệp có năm trăm (500) công nhân mà sản phẩm không đủ bán, cũng là của một tư nhân. Ông bà trẻ thấy đấy, đồ pha lê ở đây chẳng kém Bôhêm là bao, cứ tạm cho điểm là một tám một mười đi. Từ tám phần mười Bôhêm làm sao nâng lên cho đủ mười phần mười Bôhêm mới là chỗ để cho cháu có thể hái ra tiền.., và đấy mới là bí quyết để hái ra tiền. Chính điều này đã thúc giục cháu đi Tiệp, đến tận Bôhêm. Đoạn đường tám phần mười Bôhêm đã có người đi hộ cháu rồi, đoạn đường còn lại cho đến đủ mười phần mười mới đích thị là công việc của cháu.

- Ngày xưa ngù ngờ, dùi đục chấm mắm cáy! Sao bây giờ khôn thế? – Lê Hải thán phục cháu mình.

- Trời phù hộ ông trẻ ạ. Đến Cộng Hoà Séc, cháu thuê một người Việt làm phiên dịch và nằm ở đấy mất hai tuần, nhân thể cháu học thêm được kinh nghiệm khai thác kinh doanh tắm suối nước nóng ở Cáclôvi Vari (Carlovy Vary), họ làm có bài bản hơn ta nhiều ông bà trẻ ạ. Tại Bôhêm cháu đi vào các doanh nghiệp làm đồ mỹ nghệ pha lê, việc đầu tiên là hỏi họ bán đi đâu, tính toán tiền lương, giá cả... Trước khi về cháu tạt sang Áo thẩm tra lại thị trường tiêu thụ và giá cả... Ở lại Viên (Vienne) mấy ngày, cháu tính toán thấy có thể làm được.

- Chịu khó mày mò gớm nhỉ?

- Phải chịu khó đi, bà trẻ ạ, nếu không được gì thì coi như đi du lịch, có mất đi đâu mà lo ạ. Cháu tính rồi, nếu có một xí nghiệp chuyên đồ mỹ nghệ pha lê cao cấp ở Tiền Hải, nhất định cháu trúng to cho mà xem. Làm đồ mỹ nghệ pha lê cao cấp, mười phần mười Bôhêm, chứ không làm đồ thuỷ tinh! Thêm cái sáng tạo của nghệ thuật tạo hình Việt Nam vào nữa!.. Ôi nhất định sẽ là sản phẩm độc đáo, có thị trường rộng khắp thế giới, ai cạnh tranh với ta đều khó ông bà trẻ ạ... Cháu đã xem xét kỹ mọi thứ, những gì ta có thể tự có được, những gì có thể mua được, từ công nghệ, kỹ thuật, hoá chất, phụ liệu, mỹ thuật, nghệ thuật... Cát Cam Ranh thì tuyệt vời, lao động có tay nghề cao có thể đào tạo được, chuyên gia giỏi của Tiệp cháu đã ướm được mấy nguồn để thuê rồi, thậm chí có thể thuê được cả nghệ nhân Tiệp nữa. Bây giờ cháu có thể làm việc qua mạng nhờ anh phiên dịch bên ấy, tiện lắm ông bà ạ... Cháu đã tìm sẵn cả vài nghệ nhân Việt Nam...

- Ngày xưa tôi chỉ thấy cậu toàn hò với hét du kích, ăn nói thì quân phiệt, thế mà bây giờ giao thiệp giỏi nhỉ. – Bà Hậu nhận xét.

- Cái gì cháu chưa học được thì cuộc sống nó rèn, bà trẻ ạ... Bây giờ chỉ còn nguồn khí đốt lâu dài cho Thái Bình là cháu chịu chết! Cháu nghĩ khí đốt cho công nghiệp của Thái Bình, nhất là cho công nghiệp của Tiền Hải, là chuyện của Chính phủ, chứ không còn là chuyện riêng của tỉnh nữa ông bà ạ. Câu chuỵện này quyết định tương lai một triệu tư người dân sống ở đây và hoàn toàn ngoài tầm với của tỉnh. Nhất là bây giờ đã có con đường 10. Không biết Chính phủ có ai quan tâm đến chuyện này không! Chỉ cần Nhà nước giảm bớt những thứ đầu tư vô bổ hay kém hiệu quả thì việc đưa khí đốt từ ngoài biển vào cho công nghiệp Thái Bình để đổi đời cho cả tỉnh này chỉ là chuyện vặt thôi, ông bà ạ. Kể cả khí đốt từ Lan Tây, Lan Đỏ...

- Cậu có là con vẹt của báo chí không đấy?

- Ông trẻ ơi, báo chí vừa mới đưa tin riêng đầu tư cho mía đường tính đến nay lên tới sáu bảy nghìn tỷ đồng, có bài báo ước tính khoảng một nửa tỷ đôla. Đang lỗ đơn lỗ kép!.. Ông thử tính hộ cháu xem có thể làm gì tốt hơn với số tiền khổng lồ như thế? Bài báo còn đưa tin nếu không tìm ra lối thoát thì trong vòng mươi năm nữa cứ một nhà máy đường sẽ đắt bằng ba nhà máy đường vì lãi mẹ đẻ lãi con! Phát triển kinh tế chạy theo sản phẩm thì nó như thế đấy ông trẻ ạ, còn kinh doanh nhằm vào thị trường với mục đích kiếm lãi như của cháu thì lại khác.

- Xã đội trưởng mà tính toán đâu ra đấy nhỉ? – Bà Hậu khen.

- Thế nhưng xem ti vi thấy ca ngợi mía đường là cây xoá đói giảm nghèo cơ mà? - Ông Lê Hải hỏi.

- Vâng, quả là có tạo thêm nhiều công ăn việc làm cho nhiều vùng, nhưng đấy là câu chuyện tạm bợ, câu chuyện mỵ dân của mấy ông lãnh đạo địa phương, gây thành tích hay vốn chính trị cho chính mình và lấy lòng cấp trên thôi ạ! Ông trẻ tính, cứ lỗ và nợ mãi, cả nền kinh tế sẽ đổ thì lấy gì nuôi nhau? Lại còn hộp xanh, hộp đỏ, hộp vàng nữa chứ!

- Cậu nói xanh đỏ trắng vàng cái gì?

- Bà con nông dân nông ta bây giờ có hai cái sợ ông bà ạ. Thứ nhất là, thiên tai không sợ bằng không tiêu thụ được đầu ra. Thứ hai là sợ các khoản trợ cấp kếch xù ở các nước tư bản dành cho nông phẩm của nước họ. Báo chí ta cho biết khoản trợ cấp này thường là một phần năm đến một phần tư giá thành. Thưa ông trẻ, ta làm sao mà địch lại được ạ? Suýt nữa cháu là chủ một trang trại lớn trồng đỗ tương 300 hécta, thuận lợi thì sau 5 năm mở rộng gấp đôi, một nông trường đã thoả thuận hợp tác với cháu 25 năm, thực chất là cho cháu thuê đất 25 năm, mọi chuyện tính toán xong xuôi hết rồi, đầu ra cung cấp cho sản xuất thức ăn gia súc trong nước không xuể, thế nhưng năng suất và giá thành không sao địch lại được đỗ tương nhập từ Mỹ! Cháu đành bỏ cuộc.

- À à, chuyện trợ cấp như thế này mình có lần nghe đến loáng thoáng ở đâu đó, nhưng không ngờ nó lại liên quan trực tiếp đến nông dân nước mình! Xem ra bầu trời của mình mới chỉ bằng cái vung... - Ông Lê Hải gần như tự nói với mình.

- Hoa quả của ta xuất đi Trung Quốc bây giờ cũng gay go lắm ông bà trẻ ạ, trong khi đó hoa quả của Thái Lan vào Trung Quốc thoải mái, vì hai nước này đối xử với nhau với tư cách đều là thành viên Tổ chức Thương mại Thế giới. Thái Bình vừa rồi cũng khối anh phá sản vì bệnh SARS đấy ạ, nhất là những trại nuôi lợn sữa xuất đi Hongkong. Đột nhiên Hongkong không nhập nữa vì dịch bệnh này và vì kinh tế ở đấy xuống dốc.

- Thời nào nghề nông cũng khổ Tịch nhỉ.

- Như thế là bà trẻ vẫn thông cảm với nông dân đấy ạ, bằng bất kỳ giá nào cũng phải đổi nghề cho nhanh bà ạ. Ngay trong nước thôi, càng đi, cháu mới càng biết là thiên hạ khôn hơn dân Vĩnh Bảo ta nhiều lắm ông bà ạ. Chuyện Thái Bình 5 tấn là chuyện cổ tích rồi, bây giờ phải là 15 tấn. Sống mãi với chuyện cổ tích thì nghèo to, bây giờ bà con ở đây đang lo chuyện cánh đồng 50 triệu! Ông bà thử tưởng tượng xem, làm gì để thu hoạch được 50 triệu đồng một năm trên một hécta ở đồng đất này! Cánh đồng 5 tấn thì giỏi lắm mới chỉ được trên dưới chục triệu đồng một hécta thôi! Mục tiêu này rất khó, nhưng không đạt được thì nghèo mãi! Thế mà đã có nhiều hộ làm được mới tài chứ ạ. Tỉnh đang cố đẩy thành phong trào. Có thể nói nông dân đang tìm cách vắt đất ra tiền, ông bà trẻ ạ. Đã có những đồng ruộng chuyên canh 15 tấn thật, nào là cá, nào là hoa hồng, cây cảnh.., có cả những hộ riêng lẻ chăn nuôi lớn, có trại lợn tới nghìn con nuôi theo phương thức công nghiệp hẳn hoi.

- Nghĩa là một anh nông dân bằng cả cái nông trường chăn nuôi ngày xưa?

- Vâng, đúng thế ông ạ. Thái Bình có bao nhiêu nông dân thì có bằng ấy cái đầu ngày đêm suy nghĩ đánh vật với đất!

- Người đánh vật với đất? Cháu ví von hay quá. – Bà Hậu khen.

- Không thể nói khác được ông bà trẻ ạ. Nhưng đánh đấm kiểu gì cũng vẫn chỉ là quẩn quanh trên mảnh đất ba sào thôi ạ, nghĩa là vẫn trong phạm vi kinh tế hộ. Nhảy sang kinh tế trang trại thực sự thì phải có chính sách khác về đất đai, không thể luồn lách chui lủi mãi như hiện nay được. Vì cứ tạm bợ thuê gom đất của nhau thì nói ông bà tha lỗi, bố bảo cháu cũng không dám đầu tư lâu dài hay là làm gì cho ra tấm ra món được ông bà trẻ ạ. Kinh tế hợp tác xã cần lắm, nhưng không phải là cái thứ hợp tác xã ta đã cố ý dựng lên. Cuộc sống đang chấp nhận một kiểu hợp tác xã sinh động hoàn toàn khác, phong phú vô cùng. Song câu chuyện đau đầu nhất ngay bây giờ cho lãnh đạo tỉnh này là tiêu thụ đầu ra thế nào! Đâu đâu cũng tôm, cũng cá, cũng lợn như thế này, thứ nào cũng từng mớ, từng mớ, bán khối lượng lớn, bán đi xa là không được, xuất khẩu lại càng không được! Lại còn đẻ thêm vấn đề môi trường nữa chứ! Dân thì đông, đất đai chật hẹp, chạy đằng trời cũng không thoát khỏi công nghiệp hoá ông bà trẻ ạ. Nhưng ông bà tính xem, công nghiệp hoá theo cách nào? Làm như đang làm thì sớm muộn dứt khoát không ổn! Đây là một ví dụ nữa là chúng cháu rất cần sự mở đường, sự hậu thuẫn của Nhà nước. Không lo dần đi, càng xoay xở càng sớm đi đến ách tắc lớn!

- Theo cậu, năm khu công nghiệp của Thái Bình có mang lại hy vọng nào cho tỉnh không? Mình thấy ti vi và báo của tỉnh đang ca ngợi chuyện này nhiều lắm.

- Cháu hy vọng ông ạ. Tỉnh đang trải chiếu hoa mời khách tứ phương đến đầu tư! Ưu đãi hết chỗ nói. Năm khu công nghiệp có thể thu hút vài vạn lao động nếu thu hút tốt đầu tư nước ngoài và trong nước, tạo ra vô khối việc làm phụ khác cho cả tỉnh và các tỉnh lân cận. Như thế may ra tỉnh sẽ đột phá được một lối đi khác. Nhưng khó một nỗi làm được hay không thì lại là câu chuyện của cả nước ta đối với thế giới bên ngoài ông bà trẻ ạ, không còn là chuyện riêng của Thái Bình nữa.

- Thế là thế nào?

- Bà trẻ tính, đầu ra của 5 khu công nghiệp chủ yếu sẽ phải tiêu thụ ở nước ngoài, dự kiến nào là hàng may mặc, giày dép, nào là đồ nhựa, hàng tiêu dùng lâu bền, nào là linh kiên phụ tùng, đồ điện... Cháu nghe tỉnh giới thiệu thấy mê lắm, nhưng tỉnh cũng thừa nhận phải có thị trường xuất khẩu, mà nước mình cứ lẩm cẩm mãi như thế này lấy đâu ra thị trường! Mới đây cá basa của ta đi Mỹ bị áp thuế một cách vô lý, rồi đến quota hàng may mặc... Nghe nói ta đang đàm phán gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới để có thế mặc cả, nhưng còn trầy trật lắm.

- Ghê nhỉ, xã đội trưởng Tịch năm nào còn là anh nông dân cày sâu cuốc bẫm, thế mà bây giờ cũng phải quan tâm đến những chuyện quốc tế nhỉ? – Bà Hậu khen.

- Bà trẻ ơi, những chuyện này đối với cháu bây giờ là cơm áo gạo tiền, thờ ơ làm sao được ạ. Nếu có nhà đầu tư nào, trong nước ngoài nước đều được cả, hễ họ nhảy vào khu công nghiệp ở đây là cháu xông ra tham gia đấu thầu xây dựng ngay! Quân xây dựng của cháu thuộc loại mạnh trong tỉnh này! Nông dân Thái Bình làm ăn giỏi là thế, có thể nói là vô địch trong cả nước về chịu thương chịu khó, người Thái Bình đi kiếm sống khắp nước, thế mà Trung ương hàng năm vẫn phải hỗ trợ quá nửa ngân sách của tỉnh, chỉ là vì chưa thoát khỏi số kiếp tỉnh nông nghiệp ông bà trẻ ạ!

- Chết thật, lâu nay mình cứ ngỡ là Trung ương chỉ phải hỗ trợ mấy tỉnh miền núi hay vùng sâu vùng xa thôi chứ! - Ông Lê Hải thốt lên.

- Sang Nam Định cháu thấy bà con sản xuất được khá nhiều thứ. Có xí nghiệp gia đình làm gia công đến 70 – 80 phần trăm phụ tùng cho những hãng làm bếp ga nổi tiếng như Sinai, Rinnai... Đến Ý Yên cháu thấy có nhà làm đồ đồng đã đúc được tượng nặng ba mươi tấn theo phương pháp đúc liên hoàn mới sợ chứ, rất thủ công nhưng lại rất khoa học ông bà trẻ ạ. Thảo nào vùng này hồi chiến tranh phá hoại đã là một trong những nơi cung cấp chính về phụ tùng xe đạp gia công cho cả miền Bắc, có thuyền xi măng lưới thép của vua Đê(*) [(*) Một trong những ví dụ điển hình của hiện tượng “phá rào” thời bao cấp ở miền Bắc trước 1975.] , ngay lúc còn thời tem phiếu mới kinh chứ ạ!.. Nhưng đến Đa Hội bên Bắc Ninh, ngay lập tức cháu phải ngả nón bái phục. Hỏi ra, khối lượng sắt thép làng này làm ra xấp xỉ với sản lượng cả khu gang thép Thái Nguyên, ông bà trẻ thấy có đáng kính nể không ạ?

- Cháu có nói ngoa không đấy?

- Thưa ông trẻ, một trăm phần trăm thật ạ! Chỉ có điều chất lượng sắt thép Đa Hội không thể so với Thái Nguyên được. Bắc Ninh còn làm nhiều thứ khác nữa, hàng nhái khá nhiều và giỏi lắm. Ông bà phải bớt chút thời giờ đến đấy mà xem!

- Cậu đang kể chuyện khoa học viễn tưởng à?

- Gọi như thế cũng được ạ, và hầu như Nhà nước không phải đầu tư lấy một xu cho những sản phẩm này. Nhưng cháu lo sẽ có nhiều cái mất lớn, ông bà trẻ ạ.

- Mất cái gì mà mất lớn?

- Cháu xin kể làm ví dụ như thế này: Chất lượng sắt thép Đa Hội thấp, làm những công trình nhỏ và chịu tốn một chút thì có thể không sao ông ạ. Nhưng nếu để cho các công ty đấu thầu gian lận đưa vào những công trình lớn thì hiểm hoạ khôn lường!

- Nhà nước không kiểm soát?

- Cháu nghĩ là có đấy, nhưng chỗ nào cũng đày rẫy tiêu cực, ông trẻ có tin là kiểm soát được hết không? Mua và bán ở Đa Hội theo kiểu gì cũng được ông bà trẻ ạ, trời cũng không kiểm soát nổi. Đã thế thường là vài ba năm sau khi nghiệm thu công trình, hậu quả mới phát sinh.

- Nghe mà rợn cả người. Thế theo cậu phải dẹp cái làng nghề sắt thép Đa Hội à?

- Dạ không, mà có muốn dẹp cũng không dẹp nổi ông trẻ ạ. Nghề làm hàng sắt ở Đa Hội tồn tại đến nay là hơn bốn trăm năm rồi! Phải ra sức khuyến khích nó là khác. Cái chính là tạo mọi điều kiện cho nó phát triển sản xuất kinh doanh đúng với những đòi hỏi của loại sản phẩm này. Ông bà trẻ cứ đến Đa Hội mà xem, người và thiết bị thì chật như nêm, nơi sinh hoạt và nơi sản xuất chen lấn nhau. Nóng, ồn ào, khói bụi mù mịt, vệ sinh công nghiệp và an toàn môi trường ở đấy thì khủng khiếp ông bà trẻ ạ. Cháu xin lỗi, nói rằng nhà nọ ị lên đầu nhà kia cũng không ngoa đâu ạ! Đây là cái mất rất lớn, thậm chí có thể không cứu vãn được! Các tiêu chuẩn độc hại về môi trường ở đấy đều gấp hàng chục hàng trăm lần mức cho phép, chính người Đa Hội kể cho cháu nghe như vậy. Chuyện này thì tự dân Đa Hội có ba đầu sáu tay cũng phải quỳ gối đầu hàng thôi, trong khi đó ruộng đất của làng thì cho những người làng bên đến thuê để canh tác.

- Thế sao không đưa bớt cơ sở sản xuất ra khỏi làng? - Ông Lê Hải hỏi.

- Cháu hỏi rồi, dân Đa Hội muốn lắm nhưng tự mình không làm nổi ông ạ. Xã cũng đã mạnh dạn trích ra hơn chục héc ta thu gom các hộ sản xuất sắt thép lại một chỗ, thế là bạo phổi lắm đấy ạ. Nhưng diện tích này không đủ, lại thiếu trình độ tự quy hoạch, nên lộn xộn, không quản lý được. Cuối cùng chỉ là mở rộng cái lộn xộn trong làng ra ngoài đồng thôi!

- Thế không ai giúp đỡ xã quy hoạch à?

- Chắc là có ạ. Nhưng cái việc chính quyền cần làm thì lại làm không tốt hoặc không làm được, y hệt như ở quê mình vậy thôi ông bà trẻ ạ.

- Ô hay, dân đóng thuế nuôi chính quyền chỉ để thuê họ làm những việc này cơ mà?

- Ông trẻ nói hệt như cái anh Việt kiều bên Tiệp đi dịch cho cháu ở Bôhêm!

- Thôi chết rồi, tiêm nhiễm phải nọc độc dân chủ tư sản rồi anh Hải ơi! – Bà Hậu rũ ra cười.

- Bà trẻ đang chỉnh đốn lại cho ông trẻ đấy ạ. Cháu thấy ở ta không có chuyện thuê với mướn gì cả, mà chỉ có một điều nhờ ơn Đảng và Chính quyền quan tâm chỉ đạo giúp đỡ, hai điều nhờ ơn Đảng và chính quyền quan tâm chỉ đạo giúp đỡ thôi ạ. Nói chuyện với ông trẻ cháu có cảm tưởng ông trẻ lâu lâu rồi không sinh hoạt chi bộ, có phải thế không ạ?

- Nói bậy, từ ngày về hưu tôi chưa nghỉ một buổi sinh hoạt nào! – Vốn điềm đạm như ông Hải mà cũng phải bật lại.

- Nhưng sao cháu thấy ông trẻ lời lẽ cứ lạc lạc thế nào ấy ạ. Ở chi bộ, ở địa phương người ta nói khác cơ...

- Em nói không sai mà, anh trở thành phần tử lạc hậu mất rồi! – Bà Hậu vẫn chưa chịu buông tha chồng.

- Cháu mạn phép nói hỗn thế với ông trẻ một tý cho vui thôi ạ. Tại Đa Hội, cháu thấy không thể lấn đất nông nghiệp một cách vô tội vạ được đâu!.. Một số hộ ở đây đã kéo nhau đi chung vốn đầu tư một xí nghiệp cán thép theo công nghệ hiện đại vào khu công nghiệp ở Bắc Giang. Cháu hy vọng đây là một ví dụ tốt. Cháu chỉ lo phát triển làng nghề không khéo mà bò phải vết xe đổ của nhiều xí nghiệp hương trấn ở Trung Quốc thì khốn to. Cháu đã đến xem tận nơi, không thể chấp nhận được...

- Chưa đánh đã hàng à?

- Cháu làm kinh tế khác với ông trẻ làm tướng đánh giặc ạ. Ông trẻ thì lo đánh trận nào dứt trận ấy, còn cháu lại lo đánh trận trước là để mở đường cho trận sau, to hơn, phức tạp hơn. Bên Trung Quốc bây giờ đang có nhiều chuyện cam go cho xí nghiệp hương trấn đấy ông bà trẻ ạ, có người nói với cháu có đến hàng trăm tỷ đô la hàng thừa ế vì đủ các loại lý do khác nhau! Có lẽ vì thế cách đây mấy năm nhà máy xi măng lò đứng và nhà máy đường cỡ nhỏ bên ấy cứ như là được lắp chân vào để chạy sang nước ta, còn bây giờ là các dây chuyền xe gắn máy... Còn cái gỉ cái gì nữa!.. Chẳng lẽ cứ cái gì họ thải ra đều là tốt, ta đều hốt lấy tất hay sao ạ!

- Thế không ai rút kinh nghiệm chuyện này hả Tịch?

- Thưa ông trẻ cháu làm sao biết được ạ, đấy là việc của nhà nước, mà toàn là nhà nước các tỉnh hốt về thôi. Cháu đã nói rồi mà, nước ta có chạy đằng trời cũng không thoát khỏi công nghiệp hoá, nhưng công nghiệp hoá như đang diễn ra về lâu dài là không ổn, hoàn toàn không ổn. Càng lắm quốc doanh thì càng tham nhũng và độc quyền, mà đã độc quyền thì cái gì tốt đến mấy cũng sinh ra thối nát cả cho mà xem!

- Đảng viên mà nói năng về kinh tế quốc doanh như thế hả?

- Ông trẻ ơi, cháu không nói khác được. Ông trẻ có theo dõi thời sự đều không?

- Chuyện gì thế?

- Có một đống các tổng công ty 91, 92 rồi mà vẫn khối chuyện chưa đâu vào đâu. Bây giờ đang có ý định hình thành các tập đoàn kinh tế nữa. Cả nước có chừng mươi tập đoàn mạnh thì sẽ có ngày những tập đoàn này sở hữu Đảng, sở hữu đất nước cho mà xem! Còn nếu những tập đoàn này mà yếu thì sẽ kéo cả đất nước vào sự đổ vỡ của chúng!

- Coi chừng, cháu ăn ốc nói mò đấy! – Miệng nói thế, nhưng ông Lê Hải cảm thấy rờn rợn trong lòng.

- Đúng là ông trẻ ít quan tâm đến thời sự! – Tịch sôi nổi. - ...Nước Nga đang khốn khổ vì các tập đoàn kiểu mafia như thế đấy ông trẻ ạ! Sang Nga tìm kiếm thị trường, cháu được anh chị em người Việt ở đấy kể cho nghe vô khối chuyện. Ông Putin khốn đốn lắm mới bỏ tù được ông chủ tịch tập đoàn dầu khí Yukhos... Còn ở nước ta ông trẻ ạ, chừng nào còn loằng ngoằng giữa công ty vợ và công ty chồng, giữa quốc doanh và ngoài quốc doanh, giữa kinh tế và đặc quyền đặc lợi, còn huy động vốn ngân sách hay vốn nhà nước cấp để cho quốc doanh kinh doanh theo cơ chế nhiều sơ hở như thế này, cháu cam đoan với ông trẻ sẽ có ngày sống mà ăn cám!..

- Liệu anh có trứng khôn hơn vịt không? – Ông Lê Hải muốn nghe nữa cho rõ ngọn ngành.

- Báo chí đã đặt câu hỏi rồi đấy ạ: Cả nước bây giờ đã sản xuất được hơn bốn triệu tấn thép, tiêu thụ chỉ hết ngót nghét ba triệu tấn, thế mà tại sao quốc doanh vẫn cứ gào chính phủ cấp vốn đầu tư mở rộng thêm sản xuất thép?! Giá lại đắt lên quá xá so với giá nhập khẩu! Ông trẻ hình dung xem nếu bây giờ chúng ta cho ra đời tập đoàn thép!.. Tập đoàn than có lẽ sắp ra đời rồi đấy ông trẻ ạ, cháu không hiểu mỗi năm hàng trăm triệu tấn đất đá phải đào bới Tổng công ty than đem đổ đi chỗ nào! Tính chi ly ra thì là lỗ... Rồi năm này qua năm khác... Táng tận lương tâm đến thế là cùng! – nói xong Tịch thở dài.

- Hỏi thật, cháu có quá thành kiến với quốc doanh không? – ông Lê Hải muốn đi tới cùng.

- Ông trẻ vẫn chưa tin cháu ạ? Cháu không tin là cháu nghĩ sai đâu!.. Thằng Vĩnh bạn cháu cháu kể cho cháu nghe xí nghiệp gạch ốp lát ceramic Lâm Thạch nhà nước đầu tư hết 25 tỷ đồng, công suất năm đạt 1 triệu mét vuông, trong khi đó xí nghiệp số 2 của nó công suất 6 triệu mét vuông/năm, đầu tư hết 75 tỷ đồng, quy mô sản xuất hiệu quả hơn, chất lượng sản phẩm cũng tốt hơn, giá thành sản phẩm chỉ bằng hai phần ba của Lâm Thạch. Cháu không hiểu ông trẻ còn bênh quốc doanh ở cái nỗi gì ạ.

- Theo cậu là tư nhân hoá hết?

- Chúng cháu không nghĩ như vậy. Câu chuyện đầu tiên là phải thật bình đẳng với nhau cái đã, anh nhà nước cũng như anh tư nhân – chúng cháu dùng từ mới là dân doanh ạ, nghe cho nó bớt mùi tư bản. Câu chuyện tiếp theo là tạo ra phân công theo sự sàng lọc của thị trường. Nhà nước vì lợi ích chung của cả nước hỗ trợ tốt việc sàng lọc này. Dân doanh bạt mạng thì là cá lớn nuốt cá bé, là vô tổ chức, hỗn loạn và huỷ hoại môi trường, như thế sẽ hủy hoại tất cả.

- Nghĩa là anh vẫn cần nhà nước hả? - Ông Lê Hải túm ngay lấy điểm này.

- Khổ quá ông trẻ, có bao giờ cháu bác bỏ nhà nước đâu ạ! Cháu cho rằng phải có một cái gì đó cầm chịch... Một cách gì đó cân bằng, hài hoà tất cả... Theo một cách nhìn khác, một sự phân công thật rành rọt, nhà nước làm gì là tối ưu... Còn đã là doanh nghiệp thì cạnh tranh công khai, bình đẳng, không giẫm đạp lên nhau, có vậy mới có cơ trận trước mở đường cho trận sau lớn hơn ông trẻ ạ... Nhất là không bao giờ nên đưa vốn cấp từ ngân sách nhà nước vào sản xuất kinh doanh! Tối kỵ cái điểm này!.. Vốn sản xuất kinh doanh là chuyện của doanh nghiệp, phải tự huy động và tự chịu lỗ lãi, quốc doanh hay dân doanh phải làm như vậy tuốt. Nếu không thì là trận trước lấp đường đi tới trận sau thôi ạ. Cháu cam đoan với ông bà trẻ như thế! Đi khắp cả nước, cháu càng thấm thía điều này.

- Thế đảng viên Lê Văn Tịch để định hướng xã hội chủ nghĩa của cháu ở chỗ nào? - Ông Hải vặn lại.

- Cháu nghĩ mãi chuyện này rồi ông trẻ ạ. Cái gì vì phúc lợi chung hay là vì không ai làm nổi thì nhà nước phải làm, nhưng cũng phải trên cơ sở kinh doanh có hạch toán. Còn lại tất cả là cạnh tranh bình đẳng và vận dụng cho tốt chính sách thuế. Như thế là nhẹ gánh nhất cho nhà nước ông trẻ ạ! Theo cháu thế là công bằng, thế là văn minh! Nhà nước cứ làm cho như thế là dân được nhờ nhiều lắm rồi! Lời một đồng cũng phải chịu thuế!

- Tịch ơi, cháu đang nói chuyện với một ông già ngớ ngẩn, có phải không? - Ông Hải hỏi.

Tịch chỉ cười, cái cười xuề xoà, hiền hậu và rất nông dân.

- Cháu thật chịu khó đi đây đi đó. – Bà Hậu khen Tịch.

- Cháu cũng thừa nhận cháu đi nhiều thật bà trẻ ạ. Nhiều khi cháu có cảm giác hai vợ chồng chúng cháu sống với nhau qua điện thoại di động là chính. Đấy là cái khổ của hai chúng cháu. Cái tư tưởng thích làm nhiều nghề vốn từ xưa là hợp với tính cháu, nhưng quả thực cháu học được nhiều điều trong những ngày cháu đi mua bán và lặn lội khảo sát ở Bắc Ninh. Cái đợt ấy lãnh đạo Thái Bình giao cho cháu đi mua máy biến thế về cho các khu công nghiệp của tỉnh, cháu làm quen và giao dịch với hãng HANOKAN ở Từ Sơn. Lúc đầu cháu cứ ngỡ là một hãng liên doanh với Nhật, vì chất lượng máy biến thế của nó nổi tiếng trong cả nước, cái tên gọi của nó nghe cũng có vẻ là tên Nhật. Đến tận nơi, té ra là một hãng tư nhân Việt Nam một trăm phần trăm ông bà trẻ ạ, cháu phục lăn. Ông chủ hãng này nguyên là đại uý trong quân đội ta, sau giải ngũ khởi sự từ việc buôn bán phế liệu ngành dệt, nói nôm na là một anh buôn đồ đồng nát, ông bà thấy thế có giỏi không?! Nhiều xí nghiệp thuộc tổng công ty điện lực của nhà nước đã mua thiết bị của hãng này nên cháu yên tâm, biến áp đủ các loại từ 25 đến 6300 KVA. Cái mạnh của hãng này là thu hút được nhân tài từ các xí nghiệp có tên tuổi trong khắp cả nước. Ông bà trẻ chắc khó hình dung được là hãng kều được cả một số chuyên gia người Việt rất giỏi đang làm cho các xí nghiệp liên doanh với nước ngoài!

- Chắc là trả lương cao hơn?

- Nhất định là thế rồi, bà trẻ ạ, nhưng còn ăn nhau ở cách đối xử, cách trọng dụng nữa. Nói chuyện với cháu, những chuyên gia này tự đánh giá là họ tìm được đất dụng võ, điều này quan trọng lắm ông bà trẻ ạ.

- Tìm được đất dụng võ? Họ tự kết luận như thế?

- Vâng ạ, đấy là điều quyết định nhất ông trẻ ạ. Cháu gạ mời HANOKAN về đầu tư vào các khu công nghiệp ở Thái Bình, cả ông chủ và đám chuyên gia chỉ hứa là sẽ xem xét. Cháu hiểu ngay là họ chưa mặn mà. Nhưng họ lại khuyên cháu đến làng nghề giấy Phong Khê ở huyện Yên Phong, may ra... Cháu lao ngay về đấy. Cái làng nghề này làm cháu ngỡ ngàng ông bà trẻ ạ. Từ một cái làng làm giấy dó, giấy bồi để làm pháo và đồ hàng mã, bây giờ một mình nó làm ra một khối lượng giấy các loại tương đương với sản lượng của cả nhà máy giấy Bãi Bằng! Lại cũng một làng nghề truyền thống ông bà trẻ ạ, họ hình thành cả một cộng đồng kinh doanh, từ tự huy động và cho nhau vay vốn, đến thu mua giấy vụn khắp cả nước và cung tiêu sản phẩm trong khắp nước, nghe cứ như là chuyện thần thoại... Xã này có một doanh nghiệp tư nhân, sản xuất theo công nghệ hiện đại, tên là xí nghiệp giấy Đông Hải, mỗi năm sản xuất mười lăm nghìn tấn giấy các loại, nghĩa là bằng khối lượng của nhà máy giấy quốc doanh Vạn Đại. Qua tìm hiểu, cháu biết đầu tư cho doanh nghiệp này hết 60 tỷ đồng, trong khi đó vốn đầu tư cho nhà máy Vạn Đại là 138 tỷ đồng, đất đai chỉ bằng khoảng già nửa của Vạn Đại. Đông Hải phải nhập 100% bột giấy mà vẫn có lãi, thế mới tài chứ ạ!

- Ta không làm được bột giấy à?

- Đấy là niềm tự hào của Đông Hải, ông trẻ ạ. Họ nói họ sản xuất giấy nhờ vào rừng của các nước bạn, không cần phải khai thác rừng của nước ta. Bột giấy nhập lại rẻ hơn trong nước mới chết chứ!

- Thế rừng của ta trồng cho nguyên liệu giấy dùng để làm gì?

- Họ tính dùng để làm đồ gỗ xuất khẩu lợi nhuận cao hơn nhiều, ông trẻ ạ, trừ phần đầu thừa đuôi thẹo mới đưa vào làm bột giấy! Công nghệ làm đồ gỗ bây giờ hay lắm, cháu cũng thấy mê. Cháu hỏi tới hỏi lui rồi làm mấy con tính, thì ra chi phí về lương và hành chính ở xí nghiệp Đông Hải là hai phần trăm (2%) giá thành, ở nhà máy giấy quốc doanh Vạn Đại là tám phần trăm (8%)! Ông bà trẻ có tưởng tượng nổi không ạ?

- Họ trả lương thấp cho công nhân hay sao?

- Dạ không, trả thấp họ mất công nhân có tay nghề cao ngay tức khắc. Họ không có công nhân hay biên chế thừa. Lương tối thiểu ở đây của công nhân là tám trăm nghìn đồng tháng, lương của công nhân kỹ thuật từ một triệu hai trở lên đến ba triệu. Gọi là công nhân kỹ thuật nhưng có một số tốt nghiệp đại học hẳn hoi ông bà trẻ ạ. Bảo hiểm y tế mua đầy đủ, trừ số mới vào làm và đang học nghề. Họ luôn luôn bị chiếu tướng nên thận trọng lắm ông bà trẻ ạ. Hơn nữa cơ ngơi của các đại gia này khá lớn, làm sai luật có thể mất nghiệp như chơi! Cháu cũng gạ ông chủ Đông Hải về đầu tư vào khu công nghiệp Thái Bình, với mọi ưu đãi có thể, miễn luôn tiền thuê đất trong năm năm đầu tiên, thế mà ông ta vẫn “sài lắc” có chết không chứ!

- Vì sao thế? – ông Lê Hải ngạc nhiên.

- Ông ta giải thích: Chịu khó chờ đến khi nào ông ta giàu hơn tý nữa đã, còn hiện nay nếu tách khỏi cộng đồng Phong Khê ông ta đổ ngay.

- Tưởng là làm ăn giỏi thì ở đâu cũng trụ được chứ, lại không mất tiền thuê đất nữa? – Bà Hậu hỏi.

- Không đơn giản thế đâu bà trẻ ạ. Em trai ông ta vào tận Gia Lai làm giàu, sản phẩm là đồ gỗ xuất khẩu từ cây cao su hết tuổi khai thác mủ. Thế mà chính ông ta lại không chịu về Thái Bình! Ông ta nói làm giấy như hiện nay thì phải ở Phong Khê thôi. Giả dụ như khi cần tiền thanh toán LC, nếu chưa sẵn ông ta chỉ nhấc điện thoại ới một tiếng trong làng là có thể vay nóng của nhau năm sáu tỷ đồng, không tín chấp thế chấp lằng nhằng gì cả! Gọi một cú điện thoại khác cho nhau là giấy vụn nguyên liệu sẽ đến từ cảng Hải Phòng hoặc từ trong Nam ra, cũng do những hộ buôn ngay trong làng cung cấp, sản phẩm làm ra đến đâu, đêm đêm các hộ buôn trong làng cho xe tải của mình phân phối đi các đại lý ngay đến đấy trong khắp cả nước, không phải nằm chờ chết dí trong kho... Hóa ra cái lý thuyết hiện đại trên thế giới về sản xuất kinh doanh không có kho được cái làng nghề này thực hiện từ lâu rồi ông bà trẻ ạ. Theo tính toán của cháu, có lẽ từ trước khi cái lý thuyết này được viết ra ở bên Tây cơ!..

- Có coi trời bằng vung không đấy Tịch?

- Dạ.., đấy là cuộc sống... Xin ông bà trẻ đừng nghĩ là ta chỉ có rặt những cái lạc hậu! Riêng cái xã này có hơn một trăm xe tải ông bà ạ! Hầu như không có thời giờ xe nhàn rỗi! Ông chủ Đông Hải hỏi cháu về Thái Bình ông ta có thể ới nhau một tiếng như thế được không? Đến lượt cháu lắc đầu!

- Dân mình giỏi quá! - ông Hải thốt lên.

- Về Bắc Ninh cháu thấy có nhiều điểm các bài học cháu học được ở AIT còn lâu mới với tới được ông bà trẻ ạ. Cuộc sống phong phú hơn bội phần!

- Học hành thế nào mà bôn ba khắp thế giới thế? – Bà Hậu hỏi Tịch.

- Cháu cày mãi mới được cái đại học tại chức về Luật, cái chính là để vặn vẹo lại với mấy ông chính quyền thôi và để chắc tay khi ký các hợp đồng thôi, mặc dù chuyện gì cháu cũng phải thuê luật sư...

- Như thế cũng đã là ông nghè rồi đấy chứ!.. – Bà Hậu nói vui.

- Nhưng thời buổi này không có ngoại ngữ là chết đứt ạ! Nghề của cháu chỉ có ba chữ thôi, là đi, nghĩ và thuê. Cái chết của cháu là làm việc với nước ngoài thì phải mượn mồm người khác. Mọi chuyện qua phiên dịch nhiều khi tức như bò đá! Trình độ tiếng Anh của cháu mới chỉ đỡ được suất vé máy bay mang phiên dịch từ trong nước ra thôi ạ. Nghĩa là đi đâu chăng nữa, dọc đường cháu tự xoay xở lấy được. Cháu tính mãi rồi, vào tuổi cháu bây giờ mất quá nhiều thời giờ cho ngoại ngữ thì lại là đầu tư sai!

- Tính toán chi li gớm nhỉ!

- Ông bà trẻ tính, làm chính khách thì không đến lượt cháu rồi, nên chỉ cần ba xí ba tú mấy câu đủ tra tìm trên mạng và đi đường thôi. Mà quỹ thời gian của cháu không còn nhiều nữa ông bà trẻ ạ. ...Cháu muốn hỏi ông trẻ một điều cháu rất phân vân...

- Hỏi đi, có gì mà ấp úng?

- Vâng ạ. Tại nhà các đại gia trong Nam ngoài Bắc cháu được đến thăm, cháu thấy treo ảnh nhiều ông to chụp chung rất thân mật với chủ nhà... Suy ra các vị ấy thấy hết mọi chuyện làm ăn trong cả nước. Nhưng đi đến đâu các vị ấy cũng nói rặt những điều vô cùng chung.

- Cậu đoán thế nào?

- Cháu đang hỏi ý kiến ông trẻ ạ. Có điều cháu nói ngay, những bức ảnh như thế cũng là những cái bùa hộ mệnh rất tốt của những hộ này đối với chính quyền địa phương.

- Có lẽ các vị ấy chỉ đủ thời giờ đến thăm hỏi để làm công tác dân vận thôi! – BÀ Hậu trả lời thay cho chồng.

- Bà trẻ nói thế cháu không chịu. Nếu bảo các vị ấy có đến thăm mà không thấy gì thì hơi quá đáng. Cháu chỉ có thể luận ra là: Có thể thấy mà không hiểu – vì kinh tế có nhiều chuyện lắt léo lắm, có thể hiểu mà không biết nên làm gì, quyết gì - cái bệnh thiếu sáng tạo và không dám quyết này cũng là chuyện thế gian thường tình... Nhưng luận kiểu gì cháu thấy cũng đều không hay. Trong khi đó có tỷ tỷ những chuyện thiêu đốt ruột gan bọn doanh nhân chúng cháu, về tiêu thụ đầu ra, về việc làm..!

- Nếu vậy làm cách gì cho các vị ấy sáng ra?

- Nói đi cũng phải nói lại cho công bằng ông bà trẻ ạ. Thực tình quê cháu không chịu khó mời mấy ông to lui tới về thăm liên tục thì còn lâu khu công nghiệp của tỉnh mới ra đời được, trong đó cháu cũng có phần. Quy hoạch tổng thể tổng thiếc ăn nhằm gì! Tỉnh nào cũng có những chuyện đại loại như thế, con không khóc mẹ đời nào cho bú! Cái cơ chế xin – cho vì thế không thể xóa được và chẳng ai dại gì mà xóa. Nhưng đấy lại là chuyện khác...

- Cuộc đời phức tạp nhỉ?.. – Lê Hải bị Tịch lôi cuốn.

- Cháu lăn lộn nhiều, thấy nhiều, có nhiều ý kiến lắm, nhưng ngặt một nỗi mình là người lành hẳn hoi mà không có cái mồm để nói, ông bà trẻ ạ!

- Trời đất ơi! - Ông Lê Hải kêu lên rồi vỗ vai Tịch - ...Cậu biết không, một lần tôi được nghe kể chuyện: ...Trên chiến khu mấy năm đầu kháng chiến chống Pháp, trong một cuộc họp tranh luận sôi nổi về dân chủ, Bác Hồ đi ngang qua, dừng lại nghe, thấy nhiều lý lẽ sôi nổi cao xa lắm, đưa ra nhiều điều diệu vợi lắm. Bác cũng giơ tay xin phát biểu: Theo tôi, dân chủ đơn giản và trước hết là để cho người dân được nói! Ôi suy nghĩ của Bác Hồ sao mà đúng với điều cậu vừa kể ra thế!..

- Ông trẻ ạ...

- Cái gì thế?

- Ông đừng giận cháu nhé?

- Làm sao mà cứ ấp a ấp úng như ngậm hột thị thế?

Tịch còn đắn đo một lúc nữa rồi mới nói:

- ...Ông ạ, câu chuyện là thế này, trong làm ăn đến Đức rồi đến Áo cháu nhận ra một điều, ở đấy dân được làm những gì luật pháp không cấm và dân cho nhà nước những quyền gì, còn ở ta...

Tịch bỏ lửng rồi tiếp:

- Ôi!.. Nếu ông trẻ thực sự yêu nước, ông chịu khó dành ít thời giờ đi chơi với bọn doanh nhân chúng cháu đi... Hội của cháu toàn những thằng ngon lành, bà trẻ có thể hoàn toàn yên tâm!.. – Tịch vừa nói vừa cười một cách hóm hỉnh. - ...Ông chỉ cần a-lô một tiếng cháu tự tay đánh xe về rước ông đi ngay, không cho cậu lái xe này đi cùng, bất kể lúc nào... – Tịch vỗ vỗ vào vai người lái xe của mình ngồi cạnh.

Ông Lê Hải im lặng, đầu hơi lắc lư. Tịch quay lại thấy lạ là câu nói khích của mình hình như không tác dụng.

- Tịch đang hỏi gì anh đấy! Anh được tự do mà... – Bà Hậu khẽ hích vào tay chồng.

Ông Lê Hải vẫn để đầu óc của mình ở đâu đâu. Những điều mắt thấy tai nghe đang hớp hết mất hồn ông...

- Bà cháu cho phép rồi, ông nói đi chứ ạ! – Tịch giục.

- Ừ ừ... Nhưng mà đi góp vui hay góp chuyện? – Lê Hải vẫn chưa ra khỏi những suy nghĩ của mình.

- Thế nào cũng được ông trẻ ạ, ông thử đi một lần mà xem, không một chuyện trong nhà ngoài ngõ, trên trời dưới biển nào mà chúng cháu không rờ tới... Ông trẻ không tưởng tượng nổi đâu. Ngay những gì ông trẻ thấy hôm nay vẫn là chưa thấy được, hiểu được tất cả đâu ạ!.. – Chính giọng nói của Tịch lúc này cũng lắng hẳn xuống.

- Hiện nay trong đầu các cháu đang lo cái gì nhất? – Lê Hải hỏi theo những suy nghĩ của mình đang bị cuộc sống trước mặt lôi cuốn đi.

- Dạ.., mỗi người có nỗi lo riêng, không ai giống ai ạ.

- Thế cậu lo cái gì nhất?

- Cháu có một kẻ thù không đội trời chung, đó là sự quá tải!

- Kẻ thù trong không khí à? – Bà Hậu chưa rõ ý Tịch.

- Bà hỏi thế mà đúng nhất đấy ạ! Kẻ thù này đúng là ở ngay trong từng hơi thở của cháu. Quá tải trên phương diện nào cũng dẫn đến hỏng việc, thất bát, và tệ nhất là thất bại. Càng có gan, càng phải tỉnh táo với kẻ thù này ạ... Cháu không có tài nhất nghệ tinh nhất thân vinh như Vĩnh ceramic, võ của cháu là năng nhặt chặt bị, nên càng phải cảnh giác với quá tải ạ.

- Trong đầu có cái gì nữa mà nói là năng nhặt chặt bị?

- Thưa ông trẻ, sang năm là cháu có thêm sản phẩm ống nước, nhựa cao cấp, công nghệ Đức hẳn hoi. Cuối sang năm cháu sẽ có thêm cửa sổ Euro, chỉ dùng cho biệt thự hay nhà xịn thôi... Từ lâu cháu chuyển sang giai đoạn khác rồi ạ.

- Giai đoạn gì thế?

- Cháu chuyển sang giai đoạn chỉ làm sản phẩm xịn thôi, ông trẻ ạ

- Thế bỏ cái mộng Bôhêm à?

- Dạ không ạ. Tạm coi ý tưởng này là lương khô, khi nào có nguồn cung cấp ga ổn định cho Thái Bình cháu sẽ đem ra xài.

- Có nhiều loại lương khô nhỉ? – Bà Hậu hỏi vui.

- Bà trẻ ạ, lăn lộn khắp mọi xó xỉnh trên đời này kiếm được hàng chục ý tưởng như thế, nhưng chỉ một hay hai ý tưởng cho ra sản phẩm là phúc của cháu to bằng cái đình rồi! Càng có gan càng không được quá tải bà trẻ ạ... Trong cuộc sống đời thường lại càng phải như vậy ạ.

- Cái triết lý quá tải của cậu hấp dẫn mình đấy! – Lê Hải khen.

- Cháu đã nói ông bà trẻ nghe rồi ạ... Kéo dài làm ăn kiểu thế này trong cả nước là bóc ngắn cắn dài, là thi nhau chụp giựt... Người thì chụp giựt thành tích, kẻ thì chụp giựt của, nhiều kẻ thì chụp giựt cả thành tích lẫn của cải... Cái ngày quá tải đã được gieo trồng rồi đấy ạ!

- Cháu có quá lời không Tịch? – Lê Hải nghiêm sắc mặt hỏi lại.

- Ông trẻ không có gan nghe sự thật có phải không ạ? – Tịch cũng thấy chột dạ.

- Tôi đang hỏi anh cơ mà.

- Vâng, thế thì cháu xin nói hết. Dân gian họ nói trắng ra, cách sống chụp giựt như vậy là vơ hết về cho mình, bỏ mặc mẹ ngày mai cho hậu thế! Cháu xin lỗi ông bà trẻ, họ nói nguyên văn như thế đấy ạ!

- Ngôn ngữ bốp chát thế mà không ai nghe hả Tịch?

- Cháu chịu, không tài nào trả lời được ông trẻ ạ! Họ còn nói kéo dài kiểu làm ăn thế này sẽ là tích tụ mãi cái cảnh nhà nọ ị lên đầu nhà kia... Rồi lại còn lấy cái việc hốt những bãi ị bậy buộc lòng phải hốt đi để kể thành tích chống tiêu cực nữa chứ! Ăn đơn ăn kép!

Bà Hậu bật cười, song biết mình vô ý nên im bặt ngay.

- Ôi đúng là cuộc sống đang có những chuyện như vậy... – Ông Lê Hải vẫn chìm nghỉm trong những suy nghĩ của mình nên không để ý.

- Nhưng anh Tịch này, xưa nay chỉ thấy nói sống chụp giựt, có nghe thấy nói chụp giựt thành tích bao giờ đâu? Thế là tranh giành nhau thành tích à? – Bà Hậu hỏi thực lòng.

- Dạ không phải thế đâu ạ. Chụp giựt thành tích ở đây có nghĩa là giành mọi cơ hội làm bừa, làm ẩu, động cơ tư tưởng là gây thành tích tô vẽ cho bản thân mình là chính, còn hậu thế sau này sống chết mặc bay! Trên thì được tiếng, có khi là cả tiếng lẫn miếng, dưới thì được miếng... Võ mị dân và làm hàng giả này cao thủ lắm bà trẻ ạ... Giả nhưng mà thật! Trong thật lại có giả! Giả giả, thật thật, thật giả, giả thật... tinh vi tuyệt trần đời!.. Nhưng ông bà yên tâm, không qua mặt chúng cháu được đâu ạ!..

- Tài cán gì mà dám ăn nói thế? Có chủ quan không Tịch?

- Thưa ông trẻ, vì có thêm cái máu con buôn, chúng cháu có con mắt nhìn thật và giả ạ!

- Thế không còn là đảng viên nữa hả Tịch? – Lê Hải túm ngay lấy ý này.

- Ông trẻ ạ, cháu nghĩ là đảng viên lại càng phải học cách nhìn thật và giả!

- Nhưng là đảng viên mà ăn nói thế à?

- Ông trẻ ạ, cháu là đảng viên từ lúc còn là trai tráng cầm súng đánh giặc. Bây giờ một cháu nội và một cháu ngoại của cháu đã vào đại học, hai cháu ngoại còn lại đang học cấp III! Chính vì là đảng viên cháu mới giác ngộ được như thế này và mới được như hôm nay. Cháu thực tình không có lý do gì để quên mình là đảng viên ông trẻ ạ!

- Nhưng mà anh Tịch quên khai báo đã từng là đảng viên cầm súng ép tôi đi lấy chồng! – Bà Hậu nhắc nhở, mặt giả đò tỉnh khô.

Không bảo nhau mà cả Lê Hải và Tịch cùng cười, làm cho cậu lái xe cũng cười theo:

- ...Cháu không biết bà trẻ thù dai cháu hay là ghi công cho cháu đấy ạ! – Tịch hỏi.

- Thôi, cứ cho là cả hai đi! Phụ nữ phức tạp lắm, đừng dính vào! Cậu không hiểu nổi đâu! – Lê Hải góp vui.

- Anh Hải nói thế là sẽ bị em phạt đấy! – Bà Hậu không chịu lép vế.

- Thôi, chúng ta cứ chịu thua bà trẻ đi Tịch ạ. Nhưng tôi muốn hỏi đảng viên Lê Văn Tịch cầm súng ngày xưa và đảng viên Lê Văn Tịch có máu con buôn bây giờ khác nhau thế nào?

- Ôi ông trẻ!.. – ngẫm nghĩ một lúc Tịch nói tiếp - ...Thưa ông trẻ, đảng viên Lê Văn Tịch bây giờ giác ngộ hơn đảng viên Lê Văn Tịch ngày xưa ạ!

Câu trả lời của Tịch làm cho Lê Hải rơi thỏm vào câu hỏi bao lâu nay từng lúc, từng lúc lại nổi loạn trong tâm trí... Ông nhớ lại biết bao nhiêu bàn bạc thâu đêm với Nghĩa, ông liên tưởng đến những ý kiến của tiến sĩ toán học Phạm Trung Tân - cháu ông Nghĩa, đến những điều day dứt của cánh anh em Vũ...

Thấy Lê Hải ngồi yên không nói gì,Tịch hỏi:

- Cháu xin hỏi thực, ù ù cạc cạc giữa thật giả như vậy trong cuộc sống ngày nay ông bà trẻ có thấy đáng lo không ạ?.. Lại còn thêm một chút dốt nát, một chút yếu kém pha trộn, chế biến vào nữa!..

- Đúng là ngôn ngữ con buôn!.. – Lê Hải buột miệng.

- Tịch cười hề hề vì phản ứng của ông trẻ mình.

- Nhưng cứ nói hết ý kiến của cậu đi! – Lê Hải tìm cách tránh né câu hỏi của Tịch, song thấy trong ngực mình thắt mạnh... Bất giác Lê Hải đưa tay rờ rờ lên má mình... Cảm giác cái tát của Năm Thịnh hình như còn vương đọng đâu đó trên trên mặt... Câu Năm Thịnh mắng Hai Phong năm nảo năm nào vẫn còn đầy lửa trong tâm trí ông... Ôi mấy chục năm rồi còn gì nữa! Cái tát vẫn rát bỏng như mới ngày hôm qua... – Lê Hải thốt lên trong lòng.

- Vâng, trong quốc doanh và ngoài quốc doanh, trong nhà nước và ngoài nhà nước... Năm, mười, mười lăm năm nữa có lẽ vẫn còn đất để bóc ngắn cắn dài được, nghĩa là chưa chết ngay tức khắc đâu ạ... Kéo dài mãi tình trạng này, một khi các nguồn tài nguyên cạn kiệt và phát triển càng lộn xộn, càng bán cơ bắp và tài nguyên thì mọi thứ càng chóng cạn kiệt... Ắt một ngày nào đó sẽ dẫn đến quá tải toàn bộ!.. Ông trẻ có thể hình dung được viễn cảnh này là gì không ạ?

- Tịch ơi.., cháu lo xa hay đang hoang tưởng ra như thế?.. – Giọng ông Lê Hải biến mất cái vẻ nghiêm khắc, trong lòng ông cầu mong sự việc sẽ không đến nỗi như Tịch nghĩ.

Tịch ngọ nguậy cái đầu, hai chân quỳ lên đệm xe để quay hẳn về phía sau, hai tay tựa hẳn lên đệm xe, nói một thôi một hồi:

- Xin tùy ông trẻ nhận xét thôi ạ. Cháu cứ nói đơn giản thế này, để ông trẻ tính xem: Chưa chi bây giờ cả nước đã bắt đầu khan hiếm nước, rác thải nhiều nơi không chỗ chứa, môi trường đã có nơi bị hủy hoại không cứu được. Phá rừng quá xá, trời chậm mưa là hạn, mưa to một ngày là đã lụt. Của cải làm ra bây giờ mới khoảng bảy tám trăm đô theo đầu người, cao gấp ba bốn lần trước khi đổi mới đấy!.. Thế nhưng các thành phố đã tắc xe khốn khổ, dăm mười năm nữa được khoảng độ một hai nghìn đô hay hơn nữa có nhẽ không có đường mà đi chắc? Không ít công trình lớn nhỏ xây xong là lỗ, là đổ. Có những công trình quốc gia xây xong là trở thành tượng đài của sự tham nhũng hoặc bất cập!.. Sẽ còn quá tải trên nhiều phương diện khác nữa cho mà xem ông bà trẻ ạ. Nếu đi theo cái hướng này thì chệch kinh khủng lắm, lúc nào đó sẽ không thoát ra được mà lại cứ tích tụ thêm cái lạc hậu... Câu chuyện là như thế làm sao không lo được ạ?.. Tiếp tục làm ăn thế này có thể sẽ chệch mất cả một cơ hội đang trong tầm tay đấy ông bà trẻ ạ!

- Anh không lo cái chệch hướng này hả anh Hải? – Bà Hậu tiếp sức cho cháu mình.

- Phải... phải... Nói chẻ ra như thế thì không xem thường được. – Lê Hải càng nghe càng đồng tình, buộc phải đáp lại.

- Mối nguy này lớn lắm ông trẻ ạ. Chúng ta đang sống theo kiểu bóc ngắn cắn dài đấy! Sẽ cắn vào tay lúc nào không biết thôi... – Giọng nói của Tịch trở nên da diết. - ...Trong thắng mà không thấy cái nguy thì đấy sẽ là mối nguy lớn nhất ạ! Tự chính mình gây ra cho mình!

- Con mắt nhìn thật giả là dùng vào việc này có phải không anh Tịch? – BÀ Hậu hỏi thế, nhưng trong lòng muốn nhắc chồng phải hết sức quan tâm điều này.

- Vâng ạ. Cháu thấy thời buổi bây giờ tự ta không đánh đổ mình thì chẳng ai đánh đổ ta được đâu!

- Vừa tỉnh táo, vừa bi quan, vừa tự tin nhỉ? – Ông Lê Hải hiểu ý vợ mình, vẫn tiếp tục khiêu khích Tịch, nhưng trong lòng chết lặng... Trời đất ơi, bóc ngắn cắn dài!..

- Chúng cháu có những buổi tranh luận với nhau thâu đêm ông ạ.

- Chẳng lẽ chịu kém mãi à?

- Cháu không nghĩ thế ông ạ... Song nếu ai cũng chỉ quan tâm đến cái tồn tại của chính mình thì không tồn tại được, kể cả những người giàu quyền lực và của cải nhất!.. Lo cho cái lâu dài chung của cả nước thì nhìn ra ngay vấn đề!

- Thế lo như cháu thì đã nhìn ra được cái gì?

- Nhiều thứ lắm chứ ông trẻ ạ. Đất dụng võ của dân mình trên thị trường thế giới theo cháu rộng lắm! Cũng là nông nghiệp như nước mình hiện nay chẳng hạn, ông trẻ nghĩ xem, nếu ngay từ bây giờ ta tìm đường chuyển mạnh vào nông nghiệp sạch, nông nghiệp cao sản thì hay biết mấy, trong năm mười năm tới câu chuyện sẽ khác ngay! Nhưng phải bắt đầu từ bây giờ, dồn hết sức để bắt đầu từ bây giờ thì mới ra được ạ... Công nghiệp lại càng có nhiều lối ra hơn nếu quan tâm lâu dài đến nguồn lao động của con người Việt Nam mình và nguồn công nghệ của thế giới. Dịch vụ cũng thế ông trẻ ạ. Song muốn thế thì có nhiều chuyện phải làm khác đi! Chỉ cần nhà nước khởi xướng và hậu thuẫn cho chúng cháu tự tìm đường đi. ...Còn rất nghèo thật, song chúng ta không thể cứ vơ được gì làm nấy, thậm chí làm với bất cứ giá nào thì càng không được ạ...

- Dân mình đang đói việc làm cơ mà! - Ông Lê Hải phản ứng gần như tự nhiên.

- Vâng, đành là vậy ạ, song chính vì vậy càng không thể bỏ chuyện lâu dài ạ! Đảng ta phải chống lại bằng được sự chụp giựt đầy quyến rũ chết người này ông trẻ ạ! Cháu đã được học bao nhiêu lớp huấn luyện chính trị nói phải chống chủ nghĩa cơ hội, nhưng tuyệt nhiên không thấy ai nói phải chống thứ cơ hội đẻ ra mọi chủ nghĩa cơ hội này!

- Thế chống thì phải làm gì?

- Ông trẻ ạ, cháu đã nói rồi, muốn chống thì sẽ có rất nhiều chuyện phải suy nghĩ khác đi, phải làm khác đi, ông trẻ không hình dung nổi đâu!..

- Khác cái gì?

- Trước hết đừng chụp giựt! Nhất là chặn không cho xảy ra chụp giựt ông trẻ ạ! Thế mới cần lãnh đạo! Nhiệm vụ đích thực của Đảng đấy ạ!

- Anh nói gì mà cứ như là người đứng ngoài Đảng nói vào thế? Anh không phải là đảng viên hay sao? – Lê Hải muốn hiểu thật rõ câu chuyện.

Tịch lại chồm lên thành ghế:

- Ông trẻ! Nhiều lúc cháu phát điên lên! Cháu đã nói với ông trẻ rồi, đã bảo là cháu cũng chỉ là thằng thấp cổ bé họng mà.

- Tôi thông cảm được sự day dứt của anh... Cứ nói nữa đi! – Lê Hải hiền hòa.

- Ông bà trẻ ạ, càng làm như hiện nay, càng phát sinh tiêu cực cho mà xem, không đạo đức hay pháp luật nào chống đỡ nổi đâu, ông bà trẻ tin cháu đi!.. Một tổ mối có thể làm vỡ cả con đê đấy!

- Anh đào đâu ra cái triết lý quá tải bi quan như vậy? – Ông Lê Hải thán phục nhưng vẫn muốn đi đến cùng.

- Ông trẻ phải lăn vào cuộc sống hàng ngày mới thấy hết được nông nỗi của bọn cháu ông ạ... Riêng cái đoạn công việc chồng lấn lên nhau, việc thì tranh nhau làm, việc thì không ai muốn làm, không dại gì mà làm... Đúng sai không sao quy được ai chịu trách nhiệm... Chúng cháu nhiều lúc chết chẹt ở giữa!.. Chúng cháu không có thời gian để chờ, mà cuộc sống cứ lôi đi xềnh xệch! Lúc nào cũng như ngồi trên lửa!..

- Sao giống đám cháu Vũ bên anh Hai Phong tôi ở trong Nam thế! Đã bị lỡ việc lần nào chưa?

- Ôi, lỡ nhiều chứ bà trẻ! Có hợp đồng chậm cháu lỡ bạc tỷ! Trong cái guồng được pha trộn chế biến thế này thì chủ trương chính sách, luật pháp hay đến mấy cũng chóng cùn! Hàn gắn được chỗ này hà hổng chỗ kia! Người có tài đức đến mấy nếu không bị nhào nặn lại thì cũng bật ra khỏi guồng! Đời thuở nhà ai ta bây giờ có nhiều người giỏi chứ, thế nhưng tại sao gộp lại, dù là trong một cơ quan, trong một doanh nghiệp, thì lại là yếu, nghe có nghịch tai không ạ?

- Chuyện này thì tôi rõ... Cũng nhờ đi xếp hàng hết cửa này đến cửa khác, năm này qua năm khác để hợp thức hóa cái nhà tôi đang ở...

- Pha trộn, chế biến thêm cái dốt nát và cái tiêu cực vào nữa thì càng quá tải sớm lắm.

- Mở miệng ra lúc nào cũng pha trộn chế biến!.. Cậu tiêm nhiễm cái ngôn ngữ con buôn nặng quá rồi! Không lẫn vào đâu được! – Lê Hải vặc lại.

- Không phải đâu! Đấy là thao tác gốc của chính sách cơ cấu ạ. Quan trọng là thế mà ông trẻ không biết! – Tịch kêu to, chứ không cười hề hề nữa.

Lê Hải ớ ra một lúc, rồi đột nhiên với tay lên vỗ vai Tịch bồm bộp:

- Ối ông nội ơi! Hiểu! Hiểu!.. Ngôn ngữ thế này thì tôi chết mất thôi!..

- Thế mà ông trẻ cứ chê cháu là nói năng kiểu con buôn! Ông cũng phải thừa nhận đấy là sự thật có phải không ạ?

- Chịu! Chịu!.. Tôi chịu cậu rồi... – Lê Hải vừa nói vừa lắc đầu...

- Cháu đã có lời mời ông trẻ đi chơi với bọn cháu rồi ạ. Ông cứ đi mà nghe, mà xem. Đối với ông trẻ cháu không giấu điều gì đâu ạ! Toàn chuyện công khai trên thị trường cả mà, ăn thua nhau là cái nhận xét, cái phán đoán thôi...

- Lúc nào thu xếp cho mình đi gặp cậu Vĩnh ceramic được không?

- Cháu ưu tiên ông trẻ tự xếp lịch hẹn ạ. Bọn cháu bận là thế, nhưng đã hẹn gặp nhau thì có ốm liệt giường cũng phải bò dậy! Có thế mới biết đường làm ra tiền ạ. Chúng cháu đánh giá, phán đoán tình hình làm ăn còn thiết thực hơn Bộ Kế hoạch của ông trẻ nhiều! Sát thực lắm, đón lõng thị trường hàng giờ, chứ không nhiều giấy tờ và nhận định chung chung đâu... Xu thế hiện nay trong nước ta mà cháu kể cho ông trẻ nghe là rõ rồi đấy, đối phó với tai họa càng khó... Lại phải cạnh tranh với nước ngoài nữa, nên các mối nguy này thật nhãn tiền... Chúng cháu lúc nào cũng phải lo thân chúng cháu trước.

- Các anh chịu khoanh tay bất lực?

- Thưa ông trẻ không đời nào ạ. Người Việt mình không có cái máu ấy. Ông trẻ xem, hàng Trung Quốc tràn vào ta đầy đường đầy chợ là như thế, chúng cháu đưa ra phương châm sống chung với lũ! Chúng cháu có sợ đâu! Khối thứ chúng cháu cạnh tranh được. Chúng cháu cựa quậy theo sức của chúng cháu... Dân mình chẳng bao giờ bó tay chịu chết, chỉ có Đảng làm cho những bước đi như vậy nhanh lên, hay ngược lại mà thôi. Ông bà trẻ ạ, chưa bao giờ nước ta có điều kiện đưa sản phẩm của mình đi bán khắp thế giới như ngày nay! Thời cơ vàng ngàn năm có một đấy!.. Chỉ sợ không có hàng cạnh tranh nổi để mà bán thôi!..

Ông Lê Hải nửa như bị Tịch thôi miên trong câu chuyện, nửa như tái tê. Càng nghe ông càng băn khoăn.

Cái xe lắc lư đưa tâm trạng Lê Hải về với biết bao điều còn mất của gia đình, của bạn bè, của đồng đội, của chính ông.

Bà Hậu tìm cách nối lại câu chuyện.

- Nghĩ và hành động như anh, liệu anh có còn là một đảng viên không, anh Tịch?

Tịch cười phá lên rồi mới trả lời được:

- Ôi cháu phải bầu bà trẻ vào Ban kiểm tra trung ương để xem cháu còn đủ tư cách đảng viên không ạ!.. – Tịch cười hề hề nói tiếp.

- Cháu xin kể lại thế này... Ông bà trẻ biết đấy ạ, đất nước hết chiến tranh, cháu loay hoay xoay vần bao nhiêu năm cũng chỉ chuyển đổi được mình từ anh bần nông thành anh thợ nề. Thế là hết đất!.. Chỉ từ khi đổi mới cháu mới biến hóa được thành người...

- Biến hóa được thành người!.. – Lê Hải thích thú nhắc lại câu này của Tịch - Có phải anh định nói rằng nhờ đổi mới, nên anh mới “thành người” phải không?

- Cháu thừa nhận từ khi có đổi mới cháu học được nhiều lắm. Luận ra từ bản thân cháu, cái hay nhất của đổi mới là đã cho cháu cơ hội tự thắp đuốc tìm đường đi lên cho mình! Đúng là cháu đổi đời từ đấy... – Cả quãng đời từ anh thợ nề, đến làm đại lý, rồi thành ông chủ hiện lại trong tâm trí Tịch.

- Cơ hội tự thắp đuốc tìm đường đi lên cho mình! Ôi đúng quá, Tịch ơi là Tịch!.. Cốt lõi đổi mới chính là điểm này! – Đến lượt ông Lê Hải nhổm lên vồ lấy hai vai của Tịch, lắc mạnh - ...Đúng thế rồi!.. Không sai vào đâu được Tịch ơi!.. Tạo cơ hội cho mọi người tự thắp đuốc tìm đường đi lên cho mình!.. Không ai tổng kết đổi mới hay bằng cậu!..

Ông Lê Hải reo lên sung sướng như người bắt được vàng. Bà Hậu cười tươi nhìn hai ông cháu.

Tịch đưa ông bà Lê Hải thăm 5 khu công nghiệp đang xây dựng của Thái Bình, mọi việc đã được khởi công ngay từ khi quy hoạch đường 10 được phê duyệt. Đưa tay chỉ về những khu công nghiệp. Tịch nói:

- Trông thì hứa hẹn là thế đấy ông bà ạ, nhưng cứ chậm một ngày chưa có các doanh nghiệp vào thuê là ngậm đắng nuốt cay một ngày! Không phải chỉ có lãnh đạo tỉnh, mà cháu cũng thấy mình đang ngồi trên lửa đấy ạ!.. Cháu đã đầu tư khá nhiều vào cơ sở hạ tầng ở đấy!

Xe qua cầu Tân Đệ, không còn chuyện chờ phà khổ sở nhiều tiếng đồng hồ như ngày xưa nữa, xuống tận Ninh Bình xe mới quay về. Đường sá thoáng đạt, xe đi bon bon, rong chơi hai tỉnh mà cứ như là cuộc dạo bộ mỗi chiều.

Trở lại Thái Bình, ông Lê Hải bảo Tịch mua cho bó hoa và thẻ hương đi viếng mộ tướng Trần, bạn chiến đấu ngày xưa. Cậu lái xe rất thạo đường huyện chi chít ở Tiền Hải, nên mọi việc rất chóng vánh. Xe đi thẳng ra chỗ mộ chí dễ dàng.

Thắp hương vái trước mộ tướng Trần ba vái xong, tướng Lê Hải đứng trầm ngâm suy tư.

...Anh Trần ơi, cho đến hơi thở cuối cùng anh vẫn là người con yêu của dân tộc mình, người đảng viên ưu tú của Đảng, người lính Cụ Hồ, người chiến sĩ trung kiên của Quân đội Nhân dân Việt Nam!..

Im lặng. Cả ba cùng ngồi xuống nhặt hết những cỏ dại, nhặt thêm những viên đất mới chung quanh đắp lên mộ, chờ nén hương cháy hết, ba người mới đứng dậy ra về...

Về đến Hà Nội, hôm sau vợ chồng Lê Hải mang biếu vợ chồng Nghĩa mấy cân gạo tám Thái Bình và một bình rượu nếp hương, được ủ bằng một loại men riêng và chưng cất bằng nồi đất, đặc sản của Tiền Hải, do chính vợ Tịch tự tay đi mua.

Xách được túi gạo vào nhà trong, bà Nguyệt mở gạo ra xem, ngửi ngửi, xoa xoa, nhấm nhấm thử mấy hạt, rồi kéo tay bà Hậu:

- Gạo tám thơm quá, Hậu ơi. Ở lại đây hôm nay, chúng ta thổi cơm cùng ăn đi! Tối hôm qua bọn trẻ tề tựu đông đủ, hôm nay hai bạn đến thăm. Chưa đến Tết mà vui như Tết rồi!

- Biết thế anh Hải và em đến ngay tối hôm qua, vì lâu lắm rồi không gặp thế hệ trẻ của chúng ta. Nhưng tụi em hôm qua mãi đến gần chín giờ tối mới về đến nhà chị ạ.

- Tối hôm qua vui lắm, dẫn đầu là Yến, rồi các bầu đàn thê tử vợ chồng Loan - Vân, vợ chồng Mai - Khái, vợ chồng Kim -Tín, chỉ thiếu cháu Trung Nam. Cháu đang vào mùa thi, ở London mà cứ đòi về ăn Tết, Yến nhất định không cho con về.

- Cháu Trung Nam học gì hả chị?

- Cháu học vật lý.

- Em phục Yến quá... Con dâu cả họ Phạm còn hơn cả con gái! Đám con cháu trong nhà em thương nhất nó.

- Yến về thăm Hà Nội có nhiều đêm ngủ với mẹ Hương. Đến bây giờ thỉnh thoảng vẫn có đêm hai mẹ con ôm nhau khóc rưng rức Hậu ạ...

- Trời đất ơi!.. – Bà Hậu thốt lên,

- Có chuyện bí mật, hôm nay mới dám nói!

- Chuyện gì thế ạ? Vui hay buồn? Chị đừng làm em lo quýnh lên! – Bà Hậu nắm lấy cả hai tay bà Nguyệt, giục giã.

- Đừng lo, chuyện vui.

- Chị nói mau đi!

- Hậu ạ, sau gần 3 năm ròng rã sửa lại nhà anh Chính, Yến đã xây lại phòng của Nam thành phòng tranh trưng bày và lưu giữ các tranh của Nam. Hôm kia vừa mới làm lễ khánh thành!

- Ôi cháu Yến! – Bà Hậu ôm chầm lấy bà Nguyệt, nước mắt trào ra...

- Không ngờ người đến dự lễ khánh thành đông quá Hậu ạ, phải đứng cả dưới chân cầu thang và trong sân, nhiều người là hoạ sĩ, nhà báo... Yến cứ tiếc mãi là thiếu Bân... Công lao giữ gìn và đưa được nhiều tranh của Nam từ Campuchia về Hà Nội trước hết là nhờ Bân!

- Bân có về dự không hả chị?

- Có. Nhưng Bân hiện nay đang đi nghiên cứu về cải tổ ngành quân dược ở Trung Quốc theo chương trình hợp tác giữa hai Bộ Quốc phòng, hơn một tháng nữa mới về.

- Tiếc quá nhỉ...

- Ngay trong buổi lễ, ông chủ tịch Hội Mỹ thuật Hà Nội đề nghị với ông thứ trưởng Bộ Văn hoá Thông tin đưa phòng tranh này vào diện bảo tồn bảo tàng...

- Mai chị đưa em đến xem phòng tranh của Nam nhé?

- Mai hay sau Tết cũng được. Trong buổi lễ, cảm động nhất là lúc có một người yêu tranh xin lên phát biểu. Đấy là nhà giáo dạy triết, tên là Hào Hải. Ông ta nói: ...Khi Picasso qua đời, bà Jacqueline Picasso, người vợ cuối cùng của nhà danh hoạ, đã tự vẫn, đơn giản là vì Picasso không còn nữa... Mặc dù Jacqueline lúc ấy còn trẻ và sở hữu cả một gia tài tranh khổng lồ của chồng mình... Cái chết của Jacqueline đã khiến cho hoạ sĩ Dương Bích Liên vô cùng xúc động, vẽ nên bức tranh kiệt tác Vĩnh biệt Jacqueline! Nhưng bà Yến đã quyết sống, để giữ lại cho đời những khát vọng cháy bỏng của liệt sĩ hoạ sĩ Phạm Trung Nam về tình yêu, về hoà bình, về tự do... Mấy câu cuối ông Hào Hải nghẹn ngào, gần như nấc lên...

- Chị Nguyệt ạ, em còn nhớ hôm K8 tổ chức cưới cho hai cháu, em thấy hai cháu đẹp đôi và hạnh phúc quá, nhưng trong lòng em vẫn phấp phỏng một nỗi lo gì đó mà không dám nói ra... Thế rồi điều đau đớn nhất đã đến với chúng ta...

- Vợ chồng mình lại càng lo như thế Hậu ạ... Xem tranh, mọi người đều không ngờ là sống trên chiến trường Campuchia mà Nam lại vẽ khá nhiều về Hà Nội. Đặc biệt là nhiều người thốt lên khi xem bức tranh Chiều về trên sân chùa Láng Hậu ạ. Tĩnh mịch vô cùng, một cái gì đó quyến luyến tha thiết vô cùng... Xem tranh, mình càng hiểu thêm nỗi lòng cháu mình Hậu ạ. Bây giờ mình chỉ biết cảm ơn trời PHậT đã phú cho Yến nghị lực phi thường, nhờ vậy nỗi đau vợi bớt phần nào...

- Yến rất xứng đáng với Nam chị Nguyệt ạ...

- Trong thời gian giúp chuẩn bị cho phòng tranh của Nam, ông Hào Hải nhiều hôm nói chuyện hàng giờ với bọn mình, làm cho bọn mình cũng vỡ vạc nhiều điều về hội họa. Riêng anh Chính là người am hiểu nhất tranh của Nam nên những buổi trao đổi như thế mình mới hiểu rõ thêm cháu mình.

- Ôi chị Nguyệt... – Bà Hậu gục đầu vào vai bà Nguyệt. - ...Nếu Nam còn sống... Ông trời tai ác quá phải không chị?

- Ông Hào Hải cứ xuýt xoa là nếu Nam được gặp Dương Bích Liên chắc Nam còn vươn xa nữa trên đường nghệ thuật... Cả hai đều không còn...

- Có những mất mát không sao lấy lại được phải không chị Nguyệt?..

- Có buổi ông Hào Hải kể hàng giờ cho tụi mình nghe về chuyện Dương Bích Liên vẽ hai ngón tay của Bác Hồ kẹp điếu thuốc lá trong khi Bác làm việc... Dương Bích Liên vẽ kín đầy cả một quyển sổ dày cộp những ký họa như thế chỉ riêng về hai ngón tay của Bác cầm thuốc lá... Dương Bích Liên nhiều lần thốt lên với Hào Hải là cả đời chưa thấy ai khi hút thuốc lại có phong cách tao nhã như Bác Hồ, phong cách một con người...

- Chị nói thế em càng hiểu ước ao của Yến ...vai địu con, tay xách túi, sẽ đi với Nam đến cùng trời cuối đất để cho Nam vẽ... Yến nhiều lần kể đi kể lại cho em nghe như thế...

Tại nhà ngoài, ông Nghĩa loay hoay mãi với bình rượu, tìm cốc rót ra nhấp nhấp thử mấy giọt:

- Chà chà, rượu hay lắm anh Hải ơi. Phải ở lại đây cả ngày hôm nay thôi! Bốc mạnh, nhưng lịm chết người!

Khi hai bà quay ra phòng ngoài, câu chuyện giữa bốn người còn xoay quanh phòng tranh của Nam một lúc nữa. Ông Nghĩa thú nhận:

- Thực ra không nghe những lời bình, mình không thể hiểu hết cái đẹp trong tranh của Nam.

Lời mời của vợ chồng ông Nghĩa được khách đáp ứng. Thế là hai cặp vợ chồng già không hẹn nhau trước, nhưng lại có dịp hàn huyên tất niên với nhau cả ngày trời.

Chuyện trò mãi với nhau đủ mọi thứ trên đời, tất cả cùng đứng lên rủ nhau đi chợ. Ra đường đi bộ xuống cuối phố là có chợ, vừa đi vừa bàn với nhau các món định nấu nướng, thức gì cũng rất sẵn. Tất cả cùng vào bếp, mỗi người mỗi việc, đương nhiên là hai ông phải thi nhau chứng tỏ mình là người bị sai vặt có năng lực nhất!

Bữa cơm với nhau cuối năm không hẹn mà nên càng thêm ngon lành, ấm cúng. Không ai bảo ai, cả bốn người đều chung ý nghĩ coi hôm nay là ăn Tết trước, có mâm cỗ con con cúng tổ tiên trước khi ngồi vào bàn... Từ ngày vợ chồng Mai ra ở riêng, hai cặp vợ chồng già này vẫn thường có những bữa cơm chung với nhau tùy hứng như thế, lúc ở nhà này, lúc ở nhà kia...

Bao nhiêu ấn tượng sốt dẻo về chuyến đi thăm Thái Bình và đường 10, ông bà Lê Hải không thể giữ yên trong lòng ngay từ lúc còn làm cơm. Thật ra bây giờ mới là lúc ông bà Lê Hải có đủ bình tĩnh, có đủ thời gian hiểu thấu những gì đã được tai nghe mắt thấy trong chuyến đi này.

- Em không thể tưởng tượng nổi một tỉnh đồng bằng, đất chật người đông, không chết đói, đủ cơm đủ gạo nuôi nhau là quá giỏi rồi, thế mà vẫn cố tìm đường đi lên, đang quyết liệt đẩy lùi cái nghèo. – Bà Hậu nói cảm nghĩ của mình.

- Bao nhiêu năm nay tỉnh nằm lọt thỏm vào nơi không có đầu mối giao thông lớn nối với cả nước và thế giới bên ngoài, bây giờ thì khác nhiều rồi, anh chị ạ. - Ông Lê Hải nhận xét. - Chê chính phủ cái gì thì chê chứ, nhưng làm con đường 10 đáng cho 10 điểm. Tôi chỉ lo con đường này sẽ sớm trở nên quá tải thôi!

- Anh Lê Hải ạ, thế anh có hỏi cậu Tịch là những sản phẩm cậu ta đang làm hoặc sẽ làm có nằm trong kế hoạch nào của chiến lược công nghiệp hoá, hiện đại hoá của tỉnh không?

- Tôi không hỏi anh Nghĩa ạ. Nhưng cả chuyến đi Thái Bình tôi tự loay hoay mãi với câu hỏi thực chất chiến lược công nghiệp hoá, hiện đại hoá ta đang thực hiện là gì? Một bên là thực tế cuộc sống, một bên là các chương trình hay kế hoạch của nhà nước về phát triển kinh tế xã hội. Tôi thực lo có quá nhiều chỗ vênh nhau và mỗi đằng mỗi nẻo! Suốt cả đêm qua, tôi cứ bị ước vọng của cậu ta ám ảnh: Làm sao mang lại cho Tiền Hải một cái tên có tiếng tăm như Bôhêm...

- Em thật không ngờ, một nông dân xã đội trưởng, mới năm nào đến hạ lệnh cho em phải đi lấy chồng, thế mà bây giờ đòi Chính phủ phải cho khí đốt, cho đường sá đất đai, cho luật pháp chính sách ổn định lâu dài.., đổi lại cậu ta hứa sẽ mang lại về cho Tiền Hải cái tên nổi tiếng như Bôhêm, của cải và những cái lợi khác... Em nghĩ sự phân công cậu ta tự vạch ra như thế là rành mạch đấy chứ? – Bà Hậu nói suy nghĩ của mình.

- Lúc đầu tôi cứ ngỡ là mình nặng tai anh chị ạ. Tôi không để ý đến Bôhêm làm gì, mặc dù hôm trước vừa mới đi thăm xí nghiệp pha lê ở đấy và được nghe qua về Bôhêm. Khi nghe thủng ra, tôi nghĩ bụng dù có nhà kinh tế hay nhà kế hoạch siêu việt nào từ trên trời rơi xuống, cũng không thể ngồi ở Thái Bình mà lại mơ ước đem về cho Tiền Hải cái tên Bôhêm được. Nổi tiếng mơ mộng lãng mạn như anh Nghĩa có lẽ cũng chịu, có phải không?

- Lãng mạn thật. Mạo hiểm lắm mới dám lãng mạn như vậy! – Bà Nguyệt bình luận.

- Tôi thì không coi đấy là lãng mạn. Tôi muốn gọi trí tưởng tượng ấy là khả năng nhìn ra tiền như ông chú Học tôi vẫn thường nói với con cháu trong nhà. Đó chính là tri thức, là biệt tài, là ý chí mà chỉ có người kinh doanh mới có! Không có cái đức tính như vậy ăn vào máu, đừng nói đến chuyện làm giàu, một doanh nhân hay một quốc gia cũng thế thôi! – ông Nghĩa nêu suy nghĩ của mình.

- Ôi anh Nghĩa, thế mà anh Hải em dám gọi đấy là máu con buôn đấy! – Bà Hậu trêu chồng mình.

- Đừng kết tội anh như thế Hậu! Đầu têu là chính cậu ta đấy chứ! – Lê Hải can vợ.

- Tôi biết tính anh Hải chị Hậu ạ.

- Anh Nghĩa, chị Nguyệt ạ, tôi hỏi cậu ta có cái gì trong đầu, cậu ta trả lời cộc lốc: ý chí làm chủ thị trường!..

- Một anh nông dân xã đội trưởng mà dám mạo hiểm đem về cho Tiền Hải cái tên Bôhêm, trước hết anh ta phải là người tự do! Không thể hiểu khác được anh Hải ạ.

- Người tự do có trí tuệ! Phải nói như thế mới đúng anh Nghĩa ạ. – Bà Nguyệt sửa lại câu nói của chồng.

- Không có trí tuệ thì làm gì có tự do! – Nghĩa không chịu.

- Nói như chị Nguyệt cũng đúng, anh Nghĩa ạ. Vì có trí tuệ, nên cậu ta mới có cái triết lý không đội trời chung với sự quá tải! Triết lý hay lắm! – Lê Hải tán thành ý kiến bà Nguyệt.

- Nhưng anh chịu em ở chỗ không là con người tự do thì không bao giờ dám sống cho cái gì mình muốn sống, cho cái gì mình cho là nên sống Nguyệt ạ. – Nghĩa hào hứng.

- Điểm này thì anh Nghĩa có lý, có phải không chị Nguyệt?

- Hai anh luôn tìm cách ca ngợi nhau. – Bà Nguyệt cười.

- Anh Nghĩa đúng cũng phải khen chứ chị Nguyệt? Thừa nhận họ là những người tự do, cũng có nghĩa chúng ta tự nhận mình về mặt nào đó còn là kẻ bị ràng buộc, bị nô lệ, nhất là nô lệ bởi chính mình.

- Chí phải, anh Hải! Đi gần hết cả cuộc đời mới thấy anh nói được câu này đấy! - Ông Nghĩa chạm cốc ngay tức khắc.

- Hai anh kẻ tung người hứng không bao giờ biết chán! Nhưng cái được lớn lần này là anh Nghĩa có thêm một người cùng sám hối với mình! – Bà Nguyệt nói vui.

- Khổ quá chị Nguyệt. Nói lên được yếu kém của mình chị phải động viên bọn tôi chứ! Như thế anh Nghĩa cũng đã sám hối rồi hả chị Nguyệt? - Ông Hải hỏi lại.

- Câu chuyện là thế này, anh Hải ạ. – Bà Nguyệt giải thích. - Hôm ấy, chú Lễ nhà tôi sau khi dự buổi giảng kinh Phật tại chùa Đức Trụ ở San José đã nói chuyện điện thoại với anh Nghĩa gần hai tiếng đồng hồ. Sau đó anh Nghĩa thấm thía một điều là cả đời mình ra sống vào chết vì tự do mà ý thức về tự do vẫn còn nhiều mặt thấp kém, so với những việc làm của bà Sáu Nhơn, ông Học, ông Tám Việt, của đám anh em Vũ trong ấy, của các con cháu mình ngoài này... Hôm nay tự so sánh thêm với cậu Tịch...

- Không phải chỉ mình anh Nghĩa chị ạ... Có lần ba anh em tôi, nghĩa là thêm cả anh Tám Việt nữa, đều thừa nhận còn nhiều điều chúng tôi chưa tự giải phóng được chính mình...

Ông Lê Hải nâng ngay cốc rượu lên tay. Trầm ngâm một lúc rồi ông mới nói:

- Chị Nguyệt và Hậu có lẽ không ở hoàn cảnh như bọn tôi nên có thể chưa hiểu hết đâu. Anh Nghĩa nói đúng đấy, bây giờ còn phải tự giải phóng chính mình thật...

- Con đường của nhận thức đầy gian khổ và đau khổ, có phải không anh Hải? – Nghĩa chia sẻ tâm tư của bạn.

- Vẫn là chưa muộn, có phải thế không hai anh? – Bà Nguyệt hỏi.

- Vâng... – Lê Hải đáp.

- Anh Hải gợi cho tôi nhớ lại bài hát đầu tiên tôi học được khi rời trường thiếu sinh quân để nhập ngũ. Không hiểu vì lẽ gì, đấy là bài hát tôi rất thích, đến bây giờ vẫn còn thích... Nó sống trong máu tôi...

- Em biết, vì bài hát ấy hợp với cái tính lãng mạn của anh... – Bà Nguyệt đế vào.

- Có thể như thế thật Nguyệt ạ... Nhiều buổi sinh hoạt văn nghệ ngay trên chiến hào tôi đã xung phong đơn ca bài hát này, nhất là những câu: ...Các anh về đâu? Về nơi giết quân thù chung! Đi san bằng hết oán hờn. Chỉ còn tình yêu khát khao. Phá tan biên cương loài người sống thân yêu... Ngày mai lớp dân lầm than không còn buồn đau, đập tan gông cùm đẫm máu, đời vang lên đại đồng khúc ca!..(*) [(*)Bài hát Đoàn quân đi] - Ông Nghĩa ngẩng mặt, giang hai cánh tay, hát lại đoạn này với tất cả tâm hồn và ký ức tuổi trẻ của mình.

- Ôi không ngờ anh Nghĩa đã qua tuổi thất thập cổ lai hi rồi mà còn hát hay quá, giọng vẫn trẻ trung lắm! – Bà Hậu thốt lên.

- Thưa với cả nhà, đến bây giờ hát lại những câu hát này tôi vẫn thấy mình bay bổng như hồi ấy. Tôi cầm súng ra trận, rồi được kết nạp Đảng trong tâm hồn như thế. Người lính nào mà không mơ ước cuộc sống thanh bình sau chiến tranh! Thế mà anh Hải và tôi nhiều lúc vẫn phải thốt lên với nhau là đất nước chưa đi được bao xa trên con đường hồi sinh, thì nay đã phải lo đối mặt với một thế giới khác hẳn mất rồi!..

- Anh Nghĩa chị Nguyệt ạ, hôm qua lúc thắp hương cho tướng Trần, tôi càng hiểu sâu sắc thêm lời tuyên thệ của chính mình khi vào Đảng, lời thề Vì nhân dân quên mình... Tôi thừa nhận giữ trọn lời thề này thật không đơn giản, nhất là khi phải đối mặt với những điều cay đắng trong đời! Đứng trước mộ anh Trần tôi mới càng hiểu sâu sắc thêm khát vọng về tự do của nhân dân ta, hiểu những nỗ lực ghê gớm của nhân dân Thái Bình. Có thể nói người dân Thái Bình đang vắt óc tìm cách bước ra khỏi vùng trời vùng đất của mình để vươn ra thế giới.

- Những chuyện anh Hải kể trong chuyến đi Thái Bình làm cho tôi càng tin vào điều chúng ta nung nấu lâu nay: Dân tộc ta đang đứng bên thềm một cuộc cách mạng lớn lao nhất trong lịch sử của mình!..

- Đúng thế! Cuộc cách mạng chấn hưng đất nước! Cuộc cách mạng phát triển chính bản thân mình! Nhiệm vụ đích thực của Đảng! Chuyến đi Thái Bình mở mắt cho tôi nhiều lắm! – Lê Hải tán thành.

- Cậu Tịch phê phán quyết liệt về sự chụp giựt đầy quyến rũ chết người. Cậu ta nói đổi mới là tạo cơ hội cho mọi người tự thắp đuốc tìm đường cho mình đi lên! Tôi cho đấy là sự tổng kết tuyệt trần đời về đổi mới! Chỉ vỏn vẹn trong một câu!..

- Trời đất!.. Cậu Tịch tổng kết đổi mới như vậy hả anh Hải? – Ông Nghĩa kêu lên.

- Vâng! Đúng một câu! – Lê Hải đáp lại.

- Ôi, lẽ sống muôn đời của con người anh Hải ạ… Sao mà cậu ta nói y hệt ông chú Học tôi, một người trần tục nhưng tự nguyện nhận mình là con của Phật! - Ông Nghĩa cầm ly rượu lên, vân vê trong tay nhưng không uống…

- Chân lý có lẽ đơn giản như thế anh Nghĩa ạ.

- Anh biết không, anh Hải? Càng ngày tôi càng vỡ lẽ ra con đường đi tới tự do là nhận biết thế giới và phải tự làm người dẫn đường cho chính mình anh ạ… Ông chú Học tôi là người đầu tiên mở mắt cho tôi nhận biết điều này… Nay lại được nghe một đảng viên từ cuộc sống nói lên câu này!.. Tôi tin là Đảng ta còn nhiều đảng viên như thế!

Câu chuyện trên bàn ăn cứ leo thang dần vào những vấn đề gai góc của đất nước, xoay quanh cái trục chính là vấn đề sở hữu thuộc mọi loại hình đang tồn tại trong xã hội...

Sau bữa cơm, vợ chồng ông Lê Hải nghỉ trưa tại nhà ông bà Nghĩa. Lần nào cũng thế, cứ khi nào ông Hải và ông Nghĩa gặp nhau là như diều gặp gió. Chờ cho hai bà đi sang phòng bên, ông Nghĩa pha hai tách cà phê thật ngon, sẵn chai cô nhắc Hennessy vợ chồng Kim - Tín vừa biếu hôm qua, hai ông tiếp tục nhâm nhi và đàm đạo trong phòng khách.

- Anh Nghĩa ạ, giữa nghị quyết và cuộc sống, giữa luật pháp và thực thi luật pháp, giữa lời nói và việc làm.., tôi thấy có nhiều chỗ vênh nhau đến mức như thể nói tiếng lóng! Đến nỗi hình như đã hình thành một thứ văn hóa “Nói dzậy mà không phải dzậy!” như anh Tám Việt đã nhiều lần thốt ra miệng!

- Đấy hình như đi vào não trạng xã hội hiện tại rồi có phải không anh Hải?

- Tôi cũng hỏi cậu Tịch câu anh vừa hỏi... Tịch trăn trở không kém gì chúng ta, nhưng quyết liệt hơn chúng ta! Cậu ấy phê phán cách làm ăn theo kiểu bóc ngắn cắn dài! Sẽ cắn vào tay lúc nào không biết thôi! Con đẻ của tham nhũng tiêu cực.

- Tịch nhận xét như vậy hả anh? – Ông Nghĩa rất ngạc nhiên.

- Cậu ấy là con người của cuộc sống mà anh!

- Đúng như thế anh ạ!.. Có đi tắt lên trời, con đường chống tiêu cực tham nhũng cứ phải kinh qua tự do dân chủ, công khai minh bạch, và mỗi người phải làm đúng việc của mình! Không thể khác được anh Hải ạ. Đảng ta chỉ giữ vững vai trò lãnh đạo khi phải luôn đi tiên phong trên con đường này!

- Như thế anh có thần thánh hóa Đảng không?

- Lúc nào anh cũng cảnh giác! Nhưng mà đấy là sự lựa chọn duy nhất!

- Nói như thế anh hiểu gì về ma lực của quyền lực? Chẳng có gì kiêng cấm đối với nó đâu anh Nghĩa! Anh cứ nhìn vào sự hoành hành của đội quân Chín Tạ thì rõ mọi chuyện... – Lê Hải vặn vẹo.

- Tôi thừa nhận...

- Anh Nghĩa ơi, tôi hiểu... - Ông Lê Hải gật gù. - Nói như anh phải chăng chúng ta đã trải qua sự ngây thơ thời trai tráng và bây giờ đang bước vào sự ngây thơ lão thành?

- Trời ơi, sự ngây thơ lão thành!?

- Phải!

- Anh có còn suy nghĩ nào quái ác hơn thế nữa không? – Nghĩa giãy lên. - Nguyệt mới chỉ xếp hạng chúng ta vào loại Don Quixote thôi, nhưng anh còn tệ hơn!

- Ông hiểu gì về đấu tranh quyền lực hả ông đại tá Quân đội Nhân dân Việt Nam Phạm Trung Nghĩa? Ông vẫn tin là Đảng của ông là bất khả xâm phạm đối với ma lực của quyền lực có phải không? Ông mơ mộng hay ông đang ngủ?!.. - Lê Hải chưa chịu ngay.

- Tôi đang thức! Anh nghe rõ chưa?.. Nhưng tôi nghĩ rằng với tất cả trí tuệ Đảng đang có trong những đảng viên chân chính của mình, với tất cả ý chí Đảng đang có trong những đảng viên giác ngộ sâu sắc lợi ích của dân tộc, Đảng hoàn toàn có khả năng và phẩm chất là Đảng lãnh đạo trong thời kỳ cách mạng chấn hưng đất nước! Các đảng viên thế hệ đàn em của chúng ta, các đảng viên thế hệ con cháu chúng ta cũng đang dạy tôi điều này, anh Hải ạ!.. Miễn là có ý chí thắng bằng được đội quân Chín Tạ!..

Lê Hải đứng dậy đi đi lại lại. Ông xua tay ra hiệu cho Nghĩa ngồi yên. Đi loanh quanh một hồi nữa Lê Hải mới hỏi:

- Số đảng viên chân chính đông hơn đội quân chín Tạ chứ, anh Nghĩa?

- Chắc chắn là như vậy! - Nghĩa khẳng định

- Được, thế nhưng tại sao tha hóa vẫn có chiều hướng trầm trọng thêm? Anh giải thích thế nào?..

Đến lượt Nghĩa ngúc ngắc:

- Tôi thừa nhận chưa bao giờ Đảng ta có những tiềm năng lớn như bây giờ... Thế mà... cũng chưa bao giờ Đảng có nhiều điều đáng ngại như bây giờ!.

Câu chuyện chững lại vì đụng vào gai góc...

- Con đường thứ ba thì không có anh Nghĩa ạ!.. Bên các nước Liên Xô, Đông Âu cũ đã qua mấy lần bầu cử rồi, thế mà không thấy bóng dáng phong trào cộng sản những nước này ở đâu cả!

- Vâng, tính ra là gần hai thập kỷ rồi đấy.

- Chẳng lẽ tình trạng này đang nói lên một sự đoạn tuyệt nào đó?

- Đặt vấn đề như anh thì còn phải hỏi thêm ai? đoạn tuyệt cái gì? nữa. Bởi vì lịch sử của chủ nghĩa xã hội ở những nước này không thể nào dễ dàng bị lãng quên như thế!

- Nếu thế câu chuyện càng nghiêm trọng! – Lê Hải đồng tình.

Nghĩa ngồi nhấm nháp... Bản thân ông cũng ngạc nhiên là câu hỏi hệ trọng thế mà lâu nay ông chưa đặt ra cho mình, mãi mới nói được:

- Vâng, đúng là phải hỏi thêm: Ở những nước này ai? đoạn tuyệt cái gì?.. Sự hư vô, sự lạc lõng phải trả giá.., hay là niềm tin bị đánh cắp hả anh Hải?

- Tôi e rằng câu hỏi của anh chưa đủ bao quát được mọi chiều cạnh của sự vật!.. Chẳng gì cũng hơn bảy mươi năm! Trên một phần ba địa cầu chứ ít ỏi gì... Đánh tan chủ nghĩa phát xít... Thổi bùng lên phong trào độc lập dân tộc... Cầm chân chủ nghĩa đế quốc cả một nửa thế kỷ...

- Vâng... – Nghĩ một lát Nghĩa nói tiếp - Hay là trong một bối cảnh nhất định, nhìn theo một góc độ nhất định, sự sụp đổ này mặt nào đó còn cho thấy khả năng tàn phá kinh khủng của xu thế thời đại?

- Trời ơi anh Nghĩa!..Anh có cái gì trong đầu thế? – Lê Hải xô rung cả cái bàn nước, vì quá bất ngờ.

- Anh ngoan cố? – Nghĩa nhìn Lê Hải chằm chằm.

- Không... Nhưng hệ lụy của cách nhìn này nghiêm trọng lắm!..

Nghĩa gật đầu thừa nhận rồi lựa lời:

- Rất nghiêm trọng... Anh xem này, nước ta vì sao kháng chiến thắng Mỹ? Có nguyên nhân rất quan trọng là cuộc chiến tranh xâm lược của Mỹ đi ngược với xu thế thời đại, có phải thế không?.. Nói như thế thuận chưa anh Hải?

- Nói như anh, Liên Xô - Đông Âu đổ có nguyên nhân thời đại. Ta thắng Mỹ có nguyên nhân thời đại!..

- Chưa đủ đâu anh Hải ạ, nhìn lại, về đại cục phải nói chẻ hoe ra là Mỹ đã thắng trong chiến tranh lạnh chứ! Ngay trong thời đại của chúng ta chứ!

- Ôi, nếu thế xu thế thời đại đích thực nó là cái gì? Sao chúng ta vẫn lơ tơ mơ về nó đến thế?.. Mà thời đại thì lại không cần lơ tơ mơ với ai cả.

Nghĩa chưa trả lời ngay, sắp xếp lại các suy nghĩ rồi mới nói:

- Thế mà đã có người nói bắt đầu tới sự cáo chung của đế chế Mỹ đấy. Tôi còn đang nghĩ tiếp để xác định nội dung thời đại... Nhưng hiển nhiên toàn cầu hóa kinh tế ở mức độ ngày nay, tác động sâu sắc của tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ vào mọi lĩnh vực của cuộc sống con người và xã hội – nhất là công nghệ thông tin, những khát vọng về những giá trị mới do văn minh nhân loại tạo nên – nhất là vai trò từng cá nhân con người.., những thách thức phi truyền thống ngày càng nổi cộm trong đời sống thế giới... Phải chăng đấy là những yếu tố mới chủ yếu đang xác định nội dung thời đại hiện nay?.. Hoàn toàn khác so với cách đây hai chục năm khi chiến tranh lạnh đi vào thời kỳ kết thúc!.. Hoàn toàn khác khi thế giới phân chia thành hai phe bốn mâu thuẫn sau chiến tranh thế giới lần thứ hai...

- Thế ý thức hệ anh vứt đi đâu? – Lê Hải hỏi ngay.

- Anh Hải này, - Nghĩa cân nhắc một lúc - ...nghĩ kỹ hãy trả lời nhé. Giả thử nước ta tuyên bố thẳng thừng đi theo con đường tư bản chủ nghĩa, thì mọi tồn tại trong quan hệ Việt – Trung cũng như trong quan hệ Việt – Mỹ có tự biến đi không?

Lê Hải đắn đo, rồi dứt khoát:

- Không! Không thể dễ dàng tự biến đi như thế... Lợi ích quốc gia giữ vai trò quyết định nội dung mọi mối quan hệ! Kosovo, Iraq... có đi theo chủ nghĩa xã hội đâu mà Mỹ vẫn đánh!..

- Vậy thì phải tìm cách xử lý những yếu tố chủ yếu đang chi phối thời đại!

- Nghĩa là không thuận, không làm chủ được tốt những yếu tố này sẽ bị nghiền nát thẳng tay, có phải định nói như thế không anh Nghĩa?!..

- Hỏi được như thế là anh chịu rồi nhé!

- Chưa. Để đấy đã, còn phải nghĩ tiếp...

- Điều ngặt nghèo là phải tuân thủ luật chơi thì mới vào cuộc được với cả thế giới, không nước nào có thể đứng một mình, đó là một sự thật. Một sự thật khác lạnh lùng hơn, đó là ai làm chủ luật chơi thì kẻ đó chi phối thế giới. Cái thế giới của chúng ta bây giờ nó như vậy đấy.

- Tôi thừa nhận đấy là sự thật nghiệt ngã...

- Cho nên phải phát huy dân tộc và dân chủ làm bừng lên sức sống của đất nước thì mới đứng vững được trong cái thế giới này anh ạ!

- Phải bổ sung thêm mơ ước của Phạm Trung Nghĩa về Đảng thuần khiết nữa cho đủ tầm quan trọng!..

- Anh giễu tôi quá... Biết nói với anh thế nào bây giờ?.. Xin anh hiểu cho, đến nỗi ông chú Học tôi còn dám mạo hiểm đem danh dự của mình đặt cược vào Đảng ta, huống hồ tôi là con người do Đảng ta nuôi nấng rèn luyện nên!..

- Hay là ông chú anh, bản thân anh, rồi đến anh Tám Việt, cả tôi nữa, nói chung là cả cánh ta.., tùy mỗi chúng ta là một con người khác nhau, nhưng đã cùng nhau sống chung trong một bi kịch lớn. Chính điều này đang tấy lên trong tôi nỗi lo mới...

- Ôi anh Hải... Kinh nghiệm dạy ta mối lo khi thời cuộc chuyển đoạn... Có phải anh nghĩ thế không?

- Như thế có nghĩa là anh thừa nhận những nguy cơ tiềm ẩn trong thời cơ phía trước? - Lê Hải nhìn chằm chằm vào Nghĩa.

Ông Nghĩa cầm ly rượu lên, vân vê một lúc nhưng không uống. Ông đáp lại:

- Anh Hải ạ, bi kịch, thách thức hay thời cơ nhiều khi chỉ là một.

- Đến giờ phút này tôi chỉ thừa nhận anh có lý ở một điểm duy nhất thôi anh Nghĩa ạ, đó là Đảng phải làm đúng, làm bằng được công việc phải làm của mình!

- Nếu thế dứt khoát phải phát huy tự do dân chủ. Dân tộc và dân chủ là yếu tố dĩ bất biến của sự nghiệp chấn hưng đất nước anh ạ.

- Quả là thế... Giành được vai trò lãnh đạo có nghĩa là làm chủ được cái dĩ bất biến này trên con đường đi lên của dân tộc! Nhất trí thôi... Nhưng anh có nghĩ rằng đến một thời đoạn nào đó.., chính kết quả thực hiện cái dĩ bất biến này thách thức Đảng ta, anh có nghĩ thế không anh Nghĩa?

- Thách thức của dĩ bất biến đối với Đảng ta thật ra là vấn đề thường trực trong từng hơi thở của chúng ta! Anh có hiểu không?.. Thường trực trong từng hơi thở của chúng ta!.. Nhưng cũng là một cơ hội lớn của Đảng ta anh ạ!..

- Không phải chỉ là nguy cơ à?

- Tùy cách nhìn, tùy sự lựa chọn, anh Hải ạ.

- Chúng ta bàn rõ hơn nữa khía cạnh này xem nào...

- Câu chuyện là thế này... Suy cho cùng, chấp nhận dân chủ, chấp nhận nền kinh tế nhiều thành phần, là về nhiều mặt Đảng ta đã chấp nhận mọi chiều cạnh bản thân cuộc sống như nó vốn có, là chấp nhận quy luật hiển nhiên cuộc sống đổi mới không ngừng.

- Vậy theo anh vấn đề còn lại nằm ở chỗ nào?

- Trước sau cái gốc của vấn đề vẫn là năng lực và phẩm chất lãnh đạo của Đảng ta! Tất cả chỉ quy tụ về điểm này thôi.

- Như thế vẫn chỉ là nói lý thôi anh Nghĩa ạ! Anh vẫn thiếu sự nhạy bén về ma lực của quyền lực!

- Không! Anh nói thế tôi không chịu! Chính cháu Tân lần về nước gần đây vẫn khẩn thiết yêu cầu tôi đọc lại Tuyên Ngôn Độc lập và Hiến pháp năm 1946, những giá trị bất hủ!.. Cháu vẫn chê tôi là hời hợt và chưa thật cách mạng có chết không chứ!.. Nó bảo tôi phải đọc với những nhận thức của nhân loại hôm nay về tự do, dân chủ, quyền con người... Đảng ta đã xây dựng nên được những giá trị như vậy, chẳng lẽ Đảng ta bây giờ không đủ năng lực và phẩm chất phấn đấu thực hiện những giá trị ấy?

Lê Hải thừ người ra một lúc:

- Ôi, tuổi trẻ ngày nay... Con hơn cha là nhà có phúc!.. Anh làm tôi nhớ đến buổi tranh luận với cháu Tân ở nhà anh năm nào... Có đến hơn chục năm rồi đấy anh Nghĩa nhỉ...

- Vâng, hơn chục năm.

- Té ra suy nghĩ của cậu Tịch quê tôi và của cháu Tân nhà anh là cùng một dòng…

- Vậy thì hai chúng ta là ngược dòng?

- Không đến nỗi thế, nhưng lẹt đẹt… - Lê Hải bỏ lửng, vì càng hiểu rõ những điều Tịch đã nói với ông hôm qua.

- Anh chắc còn nhớ Tân lưu ý chúng ta những thập kỷ phía trước là thời gian vàng của nước ta, phải ra sức tận dụng.

- Nhớ. Tình hình bây giờ phát triển lên khác lắm rồi, chỉ có một con đường là Đảng ta phải tận dụng bằng được thời cơ vàng này anh Nghĩa ạ!

- Có sự tự giác và ý chí cách mạng đáng mong muốn ấy không? Hay đấy cũng chỉ là khát vọng của Phạm Trung Nghĩa?.. Đừng quên không bị dồn đến chân tường như vừa qua thì chắc gì đã có đổi mới!

- Quả là thế... Nếu không muốn một lần nữa bị dồn đến chân tường thì phải tự giác, anh Hải ạ!

- Hay trong trường hợp này không tưởng và cách mạng là một hả anh Nghĩa? – Lê Hải vẫn chưa chịu hẳn.

Ông Nghĩa lắc đầu lia lịa.

- Gần như là một thôi... Là sự thật sống còn! Mà cũng có thể là sự nhầm lẫn chết người! ...Anh chắc cũng biết trong kinh Phật có sự tích phải bổ tượng Phật ra làm củi để đốt sáng bóng đêm... Bổ tượng Phật ra làm củi trong trường hợp như thế không phải là phá đạo! Có dám đạt tới như thế mới là đắc đạo!.. Nhầm lẫn hay không nhầm lẫn là ở chỗ này... Không tưởng hay cách mạng là cúi đầu chịu khuất phục.., hay là dũng cảm vượt qua sự nhầm lẫn này!

- Ôi, thế thì...

- Như vậy anh cũng thừa nhận phải bắt đầu từ giác ngộ sự vận động khách quan của sự vật có phải không?.. Đảng viên Lê Hải có nghĩ thế không?

- Sao lại vận vào chỉ riêng mình tôi? Thế còn đảng viên Phạm Trung Nghĩa lựa chọn gì vậy?

Ông Nghĩa cười, rồi giãi bày:

- Tôi à? Tôi lựa chọn Đảng là người phấn đấu cho tự do dân chủ và phát triển!.. Phấn đấu trở thành người đi đầu trong sự nghiệp này anh ạ!.. Ôi được như thế, sẽ là vận may, là phúc lớn cho dân tộc ta, cho đất nước ta!.. Trên con đường này, ta có thể phải trả giá này giá khác cho học phí... Không có con đường lát toàn bằng vàng đâu... Nhưng sẽ không phải làm đi làm lại, càng không phải trải qua con đường đầy đau khổ như nước Nga đang trải qua... Dân tộc độc lập tự do và trí tuệ văn minh nhân loại ngày nay cho phép chúng ta ước mơ như thế...

- Tôi thừa nhận ngày nay Đảng ta có những tiền đề hoàn toàn mới cho sự nghiệp cách mạng của mình...

- Vâng... đi với cả dân tộc, có sự hậu thuẫn của cả dân tộc, Đảng ta sẽ bất khả chiến bại! Ôi, đấy sẽ là phúc lớn cho đất nước,... Đảng lãnh đạo thì phải như thế!..

- Như thế phải xây dựng Đảng trở thành đội ngũ tinh hoa của dân tộc...

- Rèn luyện để trở thành đội ngũ tinh hoa của dân tộc là lẽ sống của Đảng. Anh với tôi, ai nhắm mắt, ai mở mắt đây?

- Con đường để chiến thắng quán tính lịch sử? - Lê Hải hỏi lại.

- Chính xác!

Lê Hải chỉ gật gật chấp nhận, vì hiểu điều này rất hệ trọng. Một lúc sau Lê Hải hỏi gặng:

- Anh Nghĩa, thế lý tưởng người đảng viên cộng sản còn lại là gì?

Câu hỏi làm cho Nghĩa lúng túng:

- Còn lại cái gì à?.. Tôi đã vấp nhiều lần trong khi tìm cách đi đến tận cùng của vấn đề anh Hải ạ... Tôi đi đến kết luận: Lịch sử, hiện tại và tương lai đã chắt lọc, đã xác định vận mệnh, và cuối cùng đã lựa chọn cho người đảng viên cộng sản Việt Nam chúng ta lý tưởng sống vì sự nghiệp mưu cầu hạnh phúc của nhân dân ta, vì vinh quang của dân tộc! Tôi còn muốn nói thêm, không làm được như thế không còn là Đảng Cộng sản Việt Nam nữa, không còn là người đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam nữa!.. Tự tôi, tôi đã tìm cách giải phóng mình khỏi mọi trói buộc để xác định và lựa chọn lý tưởng như thế...

Lê Hải trầm ngâm hồi lâu rồi mới nói:

- Tự giải phóng mình khỏi mọi trói buộc... Anh Nghĩa ạ, tôi nhận thức được sự trung thành của anh với lý tưởng... Có lẽ sự trung thành này làm rõ thêm lý tưởng, nghĩa là giúp chúng ta giữ được lý tưởng... Tôi tán thành!.. Nhưng mà sẽ gian truân lắm đấy anh Nghĩa ạ...

- Vâng, tôi hiểu... Nhất là đội ngũ tinh hoa của dân tộc, Đảng của dân tộc thì phải thường xuyên chịu sự sát hạch của dân tộc! Mà khác với trước, dân tộc ta bây giờ là một dân tộc tự do và có trí tuệ.., chủ nhân ông của một quốc gia độc lập!

- Đòi hỏi với Đảng như vậy thì khắt khe lắm đấy!.. Gần đây anh Tám Việt còn kể cho tôi nghe có những đảng viên kỳ cựu gửi quyết tâm thư lên Trung ương: Nếu Đảng từ chối mình là đảng của giai cấp, nếu cho phép đảng viên làm kinh tế tư nhân, họ sẽ làm đơn xin ra khỏi Đảng, xin lập đảng mới đấy!

- Tôi cho đấy là những suy nghĩ chân thành vì đất nước, có thể hiểu được. Đảng phải lựa chọn lợi ích dân tộc, lợi ích quốc gia là trên hết! Xin anh nhớ cho sự nghiệp chấn hưng đất nước ta phải được thực hiện ngay trên quả đất này, trong cái thế giới này, cọ xát với cả thế giới này, chứ không phải là một mình nước ta riêng lẻ tọa hưởng trên cung trăng, muốn làm gì thì làm!..

- Có lẽ ngày nay tiền phong chiến đấu thì phải như vậy... Giai cấp nhất, với nghĩa là cách mạng nhất, thì phải là Đảng của dân tộc! – Lê Hải cảm thấy có lý.

- Lẽ tất yếu đấy, anh Hải ạ? Còn biến dân tộc này trở thành của Đảng thì đảng sẽ dần dần do những đội quân Chín Tạ chiếm hữu như cháu Vũ nhà anh vẫn lo đấy.

- Phải chăng đấy là hai ngả đường phía trước mà tầm nhìn của Đảng ta nhất thiết phải vươn tới?

- Vâng, bây giờ tôi càng vỡ lẽ ra, cuộc cách mạng phát triển phía trước đất nước ta phải trải qua hình như bắt đầu từ nhận thức này anh Hải ạ.. Giống như người đi biển thôi, Đảng ta phải thấy phương hướng phải cưỡi sóng, hoặc chịu để sóng nhấn chìm anh Hải ạ!

Ngưng một lúc, ông Nghĩa nói tiếp:

- ...Anh Hải ạ, cuộc sống đã mở mắt cho chúng ta thấy chủ nghĩa xã hội với mọi giá trị tốt đẹp mà những người cộng sản chúng ta xưa nay hằng mong muốn...

- Kết luận của anh là thế nào? - Ông Hải xen vào...

- Những giá trị của chủ nghĩa xã hội như chúng ta hằng mong muốn, rõ ràng chỉ có thể từng bước đến với chúng ta trên cơ sở tích tụ những thành quả của phát triển... Hiểu như thế, có thể nói trong đổi mới bây giờ nước ta có nhiều chủ nghĩa xã hội hơn so với trước đổi mới, với nghĩa công bằng hơn, dân chủ hơn, hạnh phúc ấm no hơn.., có phải thế không?

- Một cách nhìn hay đấy! Từ đâu anh nảy ra khái niệm những giá trị của chủ nghĩa xã hội như vậy? Hay là cứ cái gì đẹp thì anh vơ hết vào khái niệm chủ nghĩa xã hội của anh!..

- Anh thật là tinh quái, nhưng mà có lẽ đúng như thế thật anh Hải ạ... Tôi bế tắc trong định nghĩa về mô hình chủ nghĩa xã hội, nhưng trong lý tưởng của những người cộng sản chúng ta, tôi lại tìm được nhiều giá trị tốt đẹp mà nhân loại đang khát khao... Thế rồi càng khôn ngoan lên, tôi càng thấy nhân loại có trăm nghìn con đường thực hiện những giá trị đáng khát khao ấy, ngày càng gặt hái nhiều thành quả cho những giá trị ấy...

- Muốn đạt được những giá trị đó, mỗi đảng viên sẽ phải tự bộc lộ mình, phải tự chịu trách nhiệm trước Đảng, trước dân tộc về mọi việc làm của chính mình... Toàn Đảng như thế cũng sẽ minh bạch trước toàn thể dân tộc mình! Tách cái đạo ra khỏi Đảng như thế cũng sẽ khó còn đất cho mọi sự tù mù... Đi theo con đường trở thành đội ngũ tinh hoa của dân tộc, Đảng của dân tộc thì phải như thế...

- Có lẽ thế anh Hải ạ.

- Chừng nào Đảng còn trung thành với lời thề ghi trên lá cờ của mình thì nhất định tách được anh Nghĩa ạ! ...Đảng không có lợi ích nào khác ngoài việc phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân! Anh nhớ điều này chứ?..

- Nhớ! Anh thử hình dung xem, một khi Đảng lãnh đạo đã nâng mình lên được tới tầm cao Đảng với dân tộc là một – về trí tuệ, về nghị lực, về phẩm chất, về khát vọng.., một khi dân tộc nhìn thấy ở Đảng tri thức và con đường đi đến hoài bão dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng dân chủ văn minh..! Ôi, là một như thế, anh Hải.., có lẽ đấy sẽ là mở đầu sự nghiệp chấn hưng đất nước Việt Nam ta!

- Tôi hiểu.

- Lựa chọn được là một như thế. Đây là cuộc đấu tranh hàng giờ, hàng ngày Đảng ta phải tiến hành anh Hải ạ!

- Thế anh không sợ kinh tế thị trường đang hàng giờ hàng ngày đẻ ra chủ nghĩa tư bản à?

- Không. Chuyện đó tôi không sợ. Tôi chỉ sợ Đảng ta không lựa chọn cuộc đấu tranh Đảng phải chấp nhận!

- Trời ơi anh Nghĩa, kẻ chống Đảng điên cuồng nhất có lẽ cũng chỉ nói được đến mức như anh thôi!..

Ông Nghĩa cười, đứng dậy lấy thêm hạt dưa đổ vào đĩa, rót thêm rượu vào đầy hai cốc.

- Nhìn ra được vấn đề thì về hưu mất rồi anh Nghĩa ơi!

- Đảng viên không nghỉ hưu. Tôi sẽ tổng kết, anh Hải ạ.

- Để làm gì?

- Để tìm đường đi tiếp, để dứt khoát không luẩn quẩn đi vào cái ngõ cụt của ngã ba quyết liệt ở phía trước.

- Lại viết à?.. Ai xem? Ai đọc hả?

- Phải tổng kết để trang trải với lịch sử anh Hải ạ. Mà có trang trải được với lịch sử thì mới giữ được lòng tin của tương lai!

- Trang trải với lịch sử? ...Anh có hiểu điều anh đang nói nghiêm trọng như thế nào không? – Lê Hải nhìn vào tận mặt Nghĩa.

Ông Nghĩa cân nhắc thận trọng:

- Tôi hiểu... Nhưng nhất thiết phải thế! Đảng ta phải giữ bằng được lòng tin của tương lai anh ạ.

Lê Hải nâng cốc lên, chấp nhận cách giải thích của bạn:

- ...Trang trải với lịch sử! Như thế nghĩa là anh lại định bắt tay vào làm cái việc đội đá vá trời như Hậu đã có lần chê cười chúng ta?

- Không phải thế. Làm nghĩa vụ người đảng viên.

Lê Hải trầm ngâm hồi lâu.

- Anh có lý. Nhưng tổng kết cả cuộc đời à? Bắt đầu từ đâu bây giờ?

- Lúc nào anh cũng nêu câu hỏi khó. Có nhiều bài học thấm thía lắm.

- Lại đi viết hồi ký phải không?

- Anh nghĩ thế à?

- Đừng giở cái trò rởm này ra nhé! Không ngửi được đâu! – Lê Hải bật lại rất nhanh.

- Tôi sẽ cố không làm cái trò rởm ấy!

Lê Hải đưa tay bóp đầu bóp trán một lúc:

- Tổng kết!.. Phải, tổng kết... Nhưng mà... Cha mẹ ơi, anh tin là ngọn bút chân thành của anh có thể góp phần xoay chuyển được cuộc đời à?

- Anh Hải! – Nghĩa kêu lên, hai tay giơ lên trời - ...Anh đánh giá quá cao tâm hồn lãng mạn của tôi đấy!.. Loài người xưa và nay chưa bao giờ có một ngòi bút nào làm được việc này! Cả đến các pho sách của Mác, của Lênin cũng thế thôi! Tôi chỉ khát khao tổng kết để nhìn rõ hơn được cây đời!.. Như vậy mới hy vọng biết đường trang trải được với lịch sử... Ít nhất là cho chính mình...

- Vậy anh định tổng kết cái gì?

Ông Nghĩa sắp xếp các suy nghĩ, nhưng mãi vẫn chưa dứt khoát được:

- Tôi thực sự lúng túng anh ạ, còn đang lựa chọn... Có lẽ trước mắt tôi muốn nhìn lại chặng đường ba mươi năm đầu tiên của nước Việt Nam độc lập thống nhất...

- Thế nhưng phải xác định rõ mục tiêu của tổng kết chứ?

- Vâng. Tôi nghĩ những khát vọng chúng ta nói lên hôm nay đã làm rõ mục tiêu này... Cụ thể là để nhìn rõ con đường chấn hưng đất nước phía trước, và để.. nhìn rõ cái ngã ba quyết liệt, dứt khoát tránh cho Đảng ta không trở thành Đảng hưởng quyền thừa kế! Mục tiêu tổng kết như thế có được không anh Hải?

Lê Hải ngẫm nghĩ mãi mới trả lời:

- Nên lắm... Nhưng sẽ gian nan lắm đấy! Liệu có làm nổi không?

- Gian nan thì đã đành rồi. Điều tôi lo hơn nhiều là có gan tổng kết hay không... Anh nhớ lại cái ngày hai chúng ta dắt nhau đi gặp Quân ủy Trung ương chứ?

- Nhớ...

- Lần này nếu không gian nan hơn thì cũng không kém.

- Tổng kết cái gì vậy?

- Sở hữu là một động lực quan trọng của con người, rộng ra là của xã hội anh ạ. Song những sai lầm dính líu với phạm trù sở hữu lại là những virus đang gây ra những bệnh hoạn tha hóa mọi mặt anh ạ... Tôi càng có lý do phải sớm bắt tay vào tổng kết vấn đề sở hữu để ý thức được tất cả.

- Cũng có nghĩa là đụng chạm vào những virus này?

- Vâng.

- Nhưng anh có hiểu như thế là sờ mó vào cái chết không? Đã có cả một nghị quyết 6B mà vẫn chưa đâu vào đâu!.. – Giọng nói Lê Hải đầy vẻ căng thẳng.

- Anh Hải ạ... - Nghĩa nắm lấy tay bạn: - Anh hiểu đúng tính chất phức tạp của vấn đề đấy.

- Ôi tổng kết như thế thì anh chưa hình dung được tính chất quyết liệt của cuộc chiến này đâu anh Nghĩa ạ!..

- Anh vẫn thường nói với tôi là người đảng viên bộ đội Cụ Hồ không rời vị trí chiến đấu! Anh quên rồi sao?

Ông Lê Hải ngẫm nghĩ một lúc:

- Kỳ vừa rồi vào Nam làm giỗ cho má Sáu Nhơn tôi và đi thăm mộ hai mẹ con Thạnh, anh Tám Việt và tôi trò chuyện với nhau loanh quanh thế nào mà lại húc đầu vào câu hỏi “ai thắng ai?”

- Lần thứ bao nhiêu rồi hả anh Hải? Giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản ai thắng?

- Anh cứ trêu tôi mãi... Giữa cách mạng và tha hoá trong Đảng ta “ai thắng ai”? Nghe rõ chưa?..

- Rõ...

- Tựu trung lại, cái gốc của “ai thắng ai?” trong Đảng ta hôm nay nằm trong câu hỏi quyết liệt: “đất nước này bây giờ là của ai?”

- Bây giờ anh quên mất không hỏi ai thắng ai? trong đấu tranh giai cấp à? – Nghĩa lại trêu.

- Tôi quên từ lâu rồi... Ghi sổ đen đi! Thỏa mãn chưa?.. Thật ra trong mỗi thời kỳ cách mạng câu hỏi “đất nước là của ai?” luôn luôn giúp chúng ta phân định rõ đường lối cách mạng đúng hay sai, có phải thế không anh Nghĩa? Bây giờ câu hỏi này đang chĩa thẳng vào chúng ta! Nghĩa là: Đảng ta bây giờ là ai? Là của ai?.. đúng như chúng ta vừa mới bàn với nhau.

- Vâng, không tránh né được.

- Thực ra dân tộc mình ân tình lắm đối với Đảng, cũng rộng lượng lắm đối với Đảng, có phải thế không anh Nghĩa?

- Vâng. Không thể nói khác được.

- Tôi thừa nhận mỗi cao điểm hay mỗi bước ngoặt của lịch sử thường tạo ra những bối cảnh và những cái trớn chúng ta lúc đương thời khó vượt qua được. Anh cứ nghĩ lại mà xem, sau thắng Mỹ mà lại có ngay được quan điểm đổi mới như ngày nay thì thật là không tưởng! Có thể còn bị quy kết là phản động nữa là khác... Anh Tám Việt và tôi nhất trí với nhau như thế... Song ba mươi năm vừa qua là khoảng cách quá đủ để chúng ta tự nhìn nhận lại mình anh ạ...

Ông Lê Hải đứng dậy đi đi lại lại, trầm ngâm suy tư...

...Ôi khi mình hân hoan đứng nhìn lá cờ đỏ sao vàng toả xuống kín mặt tiền Nhà Hát Lớn Hà Nội ngày 19 Tháng Tám, mình đâu có nghĩ con đường đi đến nhận thức cái lẽ tất yếu hôm nay của Đảng, của đất nước quanh co khúc khuỷu đến nhường này... Mấy ngày sau mình đã trang nghiêm đứng dưới chân khán đài Ba Đình... Những ngày hội bất tận của dân tộc...

Khi từ cửa sổ quay vào, Lê Hải nói:

- Đúng đấy anh Nghĩa ạ. Chúng ta nợ lịch sử, nợ con cháu mình nhiều lắm! Đảng ta phải đứng ra trang trải với lịch sử thì mới giữ được lòng tin của tương lai, mới bớt được tổn thất và mở đường đi tiếp được... Điều này sẽ quyết liệt lắm!..

- Lại đến lượt lớp đảng viên chúng ta phải xông lên đi đầu như đánh Pháp đánh Mỹ ngày xưa có phải không anh Hải?!

- Lớp đảng viên chúng ta?!.

- Còn ai nữa?.. Anh nghĩ lớp đảng viên chúng ta được đặc ân rút về hậu tuyến?

- Làm đảng viên lúc này thật là vô cùng khó có phải không anh Nghĩa?

- Vâng

- Mỗi đảng viên chúng ta phải nhìn thẳng vào sự thật để tự đổi mới và chỉnh đốn...

Lê Hải bỏ dở câu nói... vì không chịu nổi cái viễn cảnh ghê lạnh có thể xảy ra, nếu... Trong ký ức ông rộn lên những chặng đường thăng trầm của đất nước, của chính thân phận mình...

Ông Nghĩa thấu hiểu tâm trạng ông Lê Hải lúc này. Ông lặng yên chờ đợi, mãi mới gạn ý bạn:

- Dứt khoát phải tổng kết chặng đường ba mươi năm đầu tiên anh Hải ạ.

- Vâng, không thể nói khác được. Đấy chính là giác ngộ con đường của tư tưởng Hồ Chí Minh!.. Chính vì lẽ này, nhiệm vụ xây dựng Đảng trong chặng đường mới ngày nay, theo tôi phải bắt đầu từ thu phục nhân tâm về một mối anh ạ!..

Lê Hải nắm lấy tay bạn:

- Ôi, xây dựng Đảng của thời kỳ chấn hưng đất nước trên cơ sở thu phục nhân tâm về một mối!.. Có lẽ anh nói đúng đấy! Khởi sự của mọi khởi sự!.. Có thể đây sẽ là nhát búa đầu tiên đập tan một mắt xích của quán tính lịch sử. Có phải như thế không anh Nghĩa?

- Tôi tán thành!.

- Nếu thế bây giờ tôi có thể nói dứt khoát mình không phải là kẻ cuồng tín! Tôi khẳng định.

- Tôi cũng nghĩ là ngoài nghĩa vụ đối với dân tộc, chúng ta không có gì khác phải băn khoăn, phải lựa chọn anh ạ.

- Chúng ta phải là đảng viên của Đảng như thế!

- Anh Hải ơi, cái giá phải trả cho Tổ quốc độc lập và dân tộc thống nhất không gì có thể so sánh được... - Ông Nghĩa lặng đi hồi lâu, bao khúc đường đời đã trải qua lúc ẩn lúc hiện trong tâm trí...

Ông Lê Hải cảm thấy ngực mình nặng trĩu. Ông đứng dậy đi đi lại lại, mãi mới quay lại nói với ông Nghĩa:

- Tôi hiểu... Tôi sống thì mang trong tim mình, chết thì mang theo những lời má Sáu Nhơn tôi nói cho biết vì sao tự tay bà đã xé Tuyên ngôn độc lập..., rồi lại chính tự bà cất đi, gìn giữ... để trao lại cho con cháu... Đảng ta còn nặng nợ với dân tộc nhiều lắm - Lê Hải lặng đi một hồi rồi tiếp - Riêng tôi, cũng nợ anh rất nhiều anh Nghĩa ạ... Tôi sẽ chung sức với anh... May ra hai chúng ta góp được phần mình vào tiếng nói chung bảo vệ Đảng, bắt đầu từ bảo vệ lý tưởng của Đảng anh Nghĩa ạ...

- Bây giờ là vì dân tộc tự do của đất nước độc lập tự do!..

- Nhất quyết không thể để mất thời gian vàng phía trước của đất nước, anh Nghĩa ạ!

Hai bà đã thức dậy sau giờ nghỉ trưa, cắt ngang câu chuyện của hai người. Bà Hậu toan rủ chồng ra về, nhưng bà Nguyệt không muốn rời khách, vì hiếm khi có cả một ngày trọn vẹn với nhau như thế này.

- Năm nay chúng ta phá lệ đi Hậu ơi!

- Chị định làm gì.

- Bây giờ chúng mình rủ nhau đi lễ.

- Xưa nay chị có đi lễ bao giờ đâu.

- Thế mới gọi là phá lệ.

- Chị định đi lễ ở đâu?

- Có lẽ... đền Ngọc Sơn. Vừa là để nhớ đến tổ tiên của đất nước, vừa đi xem người xem cảnh. Kết hợp xem chợ hoa ở phố Lê Thạch và vườn hoa Nhà Kèn(*).[(*)Tên gọi dân dã vườn hoa này của người Hà Nội, vì không thích tên gọi chính thức của nó là vườn hoa Paulbert (toàn quyền Paulbert). Sau Cách mạng Tháng Tám đổi tên là vườn hoa Chí Linh.]

- Em nhất trí! – Bà Hậu gần như reo lên.

Nguyện vọng của hai bà là mệnh lệnh tối thượng đối với hai ông. Uống xong ấm trà sen ngày Tết và thưởng thức món mứt khế do bà Nguyệt tự làm rất công phu, hai cặp vợ chồng già quyết định lên đường...

- Nhân danh tiểu đội trưởng, tập hợp một hàng dọc! Đi đều bước! - Ông Nghĩa vừa hô vừa chống tay lên bàn đứng dậy.

- Anh Nghĩa, để em gọi taxi đã! – Bà Nguyệt can lại.

- Ai lại cưỡi ngựa sắt xem hoa thế! Đi bộ mới vui!

- Anh vừa mới thay chân mới, em sợ anh không đi bộ nhiều được.

- Em yên chí, anh tập cả tuần nay rồi mà!

- Không được đâu anh yêu ơi. Anh quên mất những lời cảnh báo của bác sĩ rồi à? Từ một năm nay huyết áp anh thất thường, đã thế nhịp tim của anh hồi này chậm quá và không ổn định!

- Đừng lo. Có lẽ em muốn trách hồi nay anh yêu em không bằng ngày xưa, có phải không? – Nghĩa chống chế.

- Có chuyện tim mạch thật hả anh Nghĩa? Sao anh lại giấu tôi? – Lê Hải lo lắng.

- Chuyện thanh gươm Damocles lơ lửng trên đầu mọi kẻ già nua ấy mà, anh Hải. – Nghĩa cười.

- Tim anh Nghĩa đập chậm như thế mà Đảng theo còn không kịp, đập nhanh hơn nữa thì chết người ta à! – Bà Hậu trêu Nghĩa.

- Thôi đi Hậu ơi, đừng làm cho anh Nghĩa phổng mũi. – bà Nguyệt kêu lên.

- Em đồng ý. Chị Nguyệt nói đúng đấy, em thấy đi taxi thôi. Đến Bờ Hồ anh tha hồ đi bộ, anh Nghĩa ạ!

- Phụ nữ bao giờ cũng về một phe với nhau! – Ông Nghĩa vẫn chưa chịu.

- Hay là lấy biểu quyết vậy? – Ông Lê Hải chen vào.

- ...

Đúng là người già thường hay có những chuyện của con nít. Chỉ có mỗi việc đi bộ hay đi taxi mà ông Lê Hải tranh thủ hút gần xong điếu thuốc vẫn chưa ngã ngũ được giữa bốn người với nhau.

Cuối cùng là sự thoả hiệp: Đi taxi, đến ngã tư Hai Bà Trưng – Phan Chu Trinh thì đi bộ...

Hà Nội những ngày đón xuân đẹp lên muôn phần, vui lên muôn phần. Chung quanh Bờ Hồ càng đẹp, càng vui. Chỉ tiếc là không có cụ Nguyễn Du để tả lên cảnh đẹp người đẹp ở đây! Có kém gì ngựa xe như nước áo quần như nêm..!

Tại chợ hoa bạt ngàn là hoa...

Hình như chưa năm nào hoa mai vàng miền Nam, lan và hồng Đà Lạt, hoa đào Sa Pa... ở Hà Nội nhiều và đẹp như năm nay. Nói là hoa cả nước về Hà Nội khoe sắc cũng không quá lời. Có hẳn nhưng khu riêng dành cho hoa oải hương từ Côn Minh, nhiều loài hoa thuỷ tiên mới từ Bằng Tường, từ Đông Hưng.., các loại hoa phong lan quý từ Thái Lan... Hoa người, hoa trên đường đi và khắp nơi, hoa đèn, hoa điện... Nhưng đẹp nhất có lẽ là hoa trên nét mặt mọi người. Ngay đến cả những câu chuyện của dòng người áo quần như nêm... hầu như cũng chỉ nói về hoa, bình về hoa, xuýt xoa mua trượt cành đào này, hoan hỉ mua được cây mai nọ, ước ao cây hải đường kia...

Có một đám đông lạ lạ, vợ chồng ông Lê Hải và vợ chồng ông Nghĩa cố len vào: Mọi người đang xúm lại bình phẩm và tấm tắc khen chậu trà Kim Đỉnh...

- Anh Nghĩa ạ, xưa nay chẳng ai biết Kim Đỉnh là ở đâu. Thế mà từ ngày cái thú chơi hoa trở thành phong trào, hoa trà của cái làng Hà Tây này nổi tiếng cả miền Bắc!

- Tôi biết làng này từ những ngày tập luyện để đi B anh Hải ạ! Hồi tôi bị triệu vào biệt thự Thạch Thất, làng này và cả huyện Thạch Thất đói khủng khiếp.

- Đứng giữa trời và hoa thế này anh nói đến câu chuyện Thạch Thất làm tôi chạnh lòng... – Giọng ông Lê Hải bỗng dưng nghẹn lại.

- Cuộc sống hôm nay đã chuyển từ ăn Tết sang chơi Tết, có phải không anh Hải? - Ông Nghĩa bối rối, cố chuyển hướng câu chuyện.

- Tôi vẫn nhớ ngày nào cứ Tết đến là phải lo cho cơ quan sao cho đủ chia nhau mấy lạng thịt, mấy cân gạo nếp... Ôi, cành đào kia mới đẹp anh Nghĩa kìa! Dáng đẹp, hoa thưa và mập!

Lại một đám đông nữa: Bồn hoa uất kim cương đủ bốn màu, lần đầu tiên tạo giống được ở Đà Lạt... – người bán hoa giới thiệu...

Nhiều lúc ông bà Lê Hải và ông bà Nghĩa chân như bị dính xuống đường vì bị cái đẹp của người và của hoa lôi cuốn. Cũng có khi vì đông người quá, không còn lối mà đi... Có lúc hai ông lạc mất hai bà, ông Nghĩa phải kéo ông Hải lại đứng nguyên một chỗ để dễ tìm nhau.

- Không ra đường như thế này không biết Hà Nội đón Tết như thế nào chị Nguyệt ạ!

- Hậu ơi, nam thanh nữ tú áo quần năm nay đẹp ơi là đẹp...

Loanh quanh mãi bốn người mới ra đến đường Đinh Tiên Hoàng. Khi sang bên kia đường, người đông ơi là đông. Ông Nghĩa được thể nói với vợ:

- Em thấy chưa không đi taxi là đúng!

- Anh ơi, nếu không đi taxi đến Phan Chu Trinh thì còn lâu chúng mình mới đi được tới đây.

Ông Nghĩa xem đồng hồ:

- Thế mà ở chợ hoa gần hai tiếng đồng hồ rồi đấy em ạ!

- Đi xem chợ hoa mà hai anh cứ giục như giục tà đằng sau! – Bà Hậu hãy còn tiếc rẻ.

- Em thích, mai chúng ta lại đi nữa, Hậu ạ. - ông Lê Hải an ủi vợ.

- ...

Khi qua cầu Thê Húc để vào đền Ngọc Sơn, cả bốn người không ai bảo ai đều thú nhận với nhau không nhớ được kỳ đi thăm đền lần cuối là bao giờ và năm nào, mặc dù họ hầu như hàng tháng hay hàng tuần đều có việc đi trên đường Đinh Tiên Hoàng.

- Chỉ riêng điểm này chúng mình mất tiêu chuẩn người Hà Nội rồi! - Ông Nghĩa nói với vợ.

- Em cũng không thể nhớ là lần chót vào thắp hương đền này là năm nào, chắc chắn là từ khi nghỉ hưu thì chưa. Hồi còn đi dạy, thỉnh thoảng em có đưa học trò đến đây trong những buổi ngoại khoá.

- Thế mà cứ khoe mình là Hà Nội gốc đấy!

- Có lẽ tại bọn chúng mình không có thói quen đi lễ bái các đền chùa, đã thế lại cho là Hà Nội thì biết hết rồi, chỉ để ý tham quan tận đẩu tận đâu... - Ông Lê Hải thú nhận.

- ...

Sau khi bỏ tiền vào hòm công đức, bà Nguyệt thắp hương rồi đưa cho từng người để mỗi người tự tay cắm trên bàn thờ gian chính. Tất cả cùng nhau vái lễ rất cung kính, rồi đi thăm các gian trong đền. Lúc này bà Hậu mới võ vẽ đọc các chữ Nho trên các hoành phi, các câu đối, các ảnh, các phướn đặt trong đền. Bà Hậu đọc chậm, vì cũng quên nhiều, song cũng vẫn còn đọc được nhiều và giảng cho ông Hải và ông bà Nghĩa cùng nghe.

- Vốn liếng chữ Nho của em ông nội dạy cho mười bây giờ chỉ còn một hai, anh Hải ạ.

- Còn hơn là anh mù chữ hoàn toàn.

- Chị Hậu còn hơn tôi, hồi ở Quế Lâm, tôi có học được vài chữ Hán, giờ hầu như không còn chữ nào. Nhưng chữ tôi học là chữ Hán giản tự, tôi chỉ đọc được đôi ba chữ ở đây. Chữ này có lẽ là chữ phúc, chữ này là chữ tâm, đây có lẽ là... là chữ thư...

- Thì ra đền này thờ đức thánh Trần cùng với nhiều vị học sĩ khác của nước ta, bây giờ anh mới biết, Hậu ạ.

Khi mọi người quay ra, bà Hậu đột nhiên chỉ tay lên bức tường đối diện với bàn thờ chính:

- Anh Nghĩa nhất định phải đọc được hai đại tự kia! Không biết chữ cụ nào viết mà đẹp thế!

- A, đấy là tên tôi! Trung Nghĩa! - ông Nghĩa gần như reo lên, - ...Hai chữ này tôi đọc được dễ dàng. Chết thật, tôi không ngờ tên mình lại được viết ở đền, nhưng hai hàng chữ lạc khoản hai bên tôi chịu chết!

- Anh Nghĩa nói thế là phạm thượng. Các cụ viết hai đức tính quý báu để dạy con cháu, đâu có phải viết tên anh! – Bà Nguyệt chấn chỉnh lại suy nghĩ của chồng.

- Cô giáo dạy văn của anh nghiêm khắc quá. - Ông Nghĩa xuýt xoa.

- Hai hàng chữ lạc khoản là thế này – Bà Hậu đọc: ...Thư Điền Trần Mỹ Tân bái đề, hàng bên kia là ...Tuế tại Đinh Mão thu. Nghĩa là hai chữ Trung Nghĩa do cụ Trần Thư Điền, hiệu là Mỹ Tân viết kính dâng đền này, viết vào mùa thu năm Đinh Mão... – Bà Hậu nhẩm một lúc. - ...Năm Đinh Mão là năm 1927.

- Ôi anh Nghĩa, đấy là chữ của ông ngoại! Trần Thư Điền, hiệu là Mỹ Tân. Đấy chính là tên và hiệu của ông ngoại! Thế mà bây giờ em mới biết! Ông ngoại ngày xưa đoạt giải nhất thi về bút pháp ở Hà Nội. Hồi mợ còn sống ở trên Việt Bắc, mợ đôi ba lần kể cho em nghe chuyện này. Hồi ấy em còn nhỏ nên không để ý lắm, lại mù chữ Nho nên em không nghĩ đến chuyện này nữa. Ông ngoại mất lúc em một hay hai tuổi, mợ kể lại thế...

- Anh vẫn nhớ em kể nhà ông ngoại ở phố Hàng Nón, số nhà 22, bây giờ vẫn còn... Hôm lên thăm chị Chiêm đi qua anh thấy hình như người ta đang xây lại nhà này Nguyệt ạ.

- Thỉnh thoảng đi qua em vẫn dừng lại đứng nhìn. Em không thể nhớ được ông ngoại hình dáng thế nào, nhưng mỗi lần đứng nhìn như thế lại nhớ đến mợ, ngôi nhà này đã sinh ra mẹ mình... Từ lâu ngôi nhà này không phải là nhà mình nữa rồi anh ạ. Tý nữa trên đường về em phải kể cho anh Kỳ anh Ngạn biết ngay chuyện này mới được anh Nghĩa ạ!

- Anh Kỳ và anh Ngạn là hai ông anh của Nguyệt, anh Hải chị Hậu ạ. - Ông Nghĩa giải thích.

- Năm mới, anh chị Nghĩa chắc chắn sẽ có điều gì may mắn lớn, hôm nay coi như là tìm lại được cội nguồn... - Ông Lê Hải chia vui.

- Sẽ có thể có thêm cháu nội hoặc cháu ngoại! Anh chị Nghĩa ạ... – Bà Hậu nói thêm vào.

Vợ chồng ông Nghĩa và vợ chồng ông Lê Hải đã quay trở ra đến Tháp Bút mà vẫn còn quyến luyến chưa muốn về. Họ định cùng nhau đi bộ tiếp ra đầu đường Tràng Thi, cố đi thật chậm, vì có nhiều chuyện vui để nói, vì dùng dằng chưa muốn chia tay nhau...

Đến chỗ đối diện với nhà bưu điện, từ xa xa họ nhìn thấy một ông già ngồi bệt xuống đất, bên cạnh cái ghế đá, áo quần bạc thếch, xộc xệch, dáng điệu ủ rũ, tóc tai rũ rượi bẩn thỉu, thật là ngược hẳn với cảnh đời chung quanh. Càng đến gần, ông Nghĩa càng thấy hình dáng ông già này có vẻ quen quen.

...Tại sao ông ta lại ngồi bệt xuống đất thế kia? Ghế đá ngay bên cạnh lại không ngồi?..

Ông Nghĩa tập tễnh bước rảo lên phía trước, đến chỗ ông già:

- Ôi anh Tiến! Anh Đoàn Danh Tiến!

- Trời ông Nghĩa! Phạm Trung Nghĩa!

- Vâng tôi là Nghĩa.

- Anh Tiến, sao anh lại ngồi bệt xuống đất thế này? Để tôi đỡ anh lên ghế!

- Đoàn Danh Tiến chết rồi!

- Anh làm sao thế? Chắc anh đi đường bị mệt!

- Để tôi yên! Không còn Đoàn Danh Tiến nào cả! - Ông Tiến phát bẳn.

- Trời ơi, anh là anh Tiến, bố của cháu Thắng, cháu Lợi. Chị nhà là chị Hà. Anh còn sống thế này sao nói gở thế? – Trong lòng ông Nghĩa đầy lo lắng.

- Tất cả chết hết rồi, vì Đoàn Danh Tiến đã chết rồi! Không Hà, không Thắng, không Lợi gì hết!

Lúc này ông Lê Hải, bà Hậu và bà Nguyệt cũng vừa đi tới nơi. Ông Lê Hải ngơ ngác một lúc, song cũng hiểu ra ngay có chuyện chẳng lành, liền một tay cầm lấy tay ông Tiến, một tay xốc nách, cùng với ông Nghĩa đỡ ông Tiến ngồi lên ghế đá:

- Anh Tiến, ngồi lên đây anh! Chắc anh đang mệt lắm.

- Lại thêm cả ông Lê Hải nữa!

- Anh còn nhớ tên tôi, như thế là anh chỉ bị mệt thôi.

Ông Tiến lúc này ngoan ngoãn ngồi lên ghế, khác hẳn với thái độ cáu bẳn lúc mới gặp ông Nghĩa. Bà Nguyệt và bà Hậu ái ngại đứng nhìn, nhưng không hiểu chuyện gì xảy ra nên không dám tham gia câu chuyện.

- Để tôi gọi taxi đưa anh về nhà nhé? - Ông Nghĩa ân cần.

- Chúng tôi đưa anh về nhà anh, hay là bây giờ mời anh về nhà chúng tôi. Xin tuỳ anh. Nhưng chúng tôi không thể để anh ngồi một mình thế này được, lại năm hết Tết đến rồi... - ông Lê Hải dỗ dành.

- Mời anh năm nay đến ăn Tết cùng chúng tôi...

- ...

Ông Tiến vẫn ngồi im, ngây dại, có lúc hai lòng đen trong mắt như là bé xíu lại hay là biến đi đâu mất, lúc lại lờ đờ... Ông Nghĩa và ông Hải vẫn ra sức dỗ dành.

Bỗng nhiên ông Tiến khóc rống lên, than vãn:

- ...Tôi không ngờ lại đến nông nỗi này... Thằng Thắng là kẻ giết người, nhà cửa của tôi đã bị mấy con đĩ chiếm mất, do tôi trót dại... Trời đất ơi bây giờ chúng rước thêm cả mấy thằng đầu gấu nghiện hút về làm đĩ đực ngay trong nhà!.. Thực ra cơ sự này cũng là tại tôi... Khổ thân tôi quá trời ơi!

Bỗng nhiên ông Tiến đứng dậy rồi hét vào giữa mặt ông Nghĩa và ông Lê Hải: Đoàn Danh Tiến chết rồi! Các người biết không, Đoàn Danh Tiến chết rồi!... - Dứt lời ông Tiến vụt chạy biến.

Tiếng gào thét tuyệt vọng, phẫn uất của Đoàn Danh Tiến cứ đuổi theo Lê Hải và Phạm Trung Nghĩa. Tiếng gào càng lúc càng thêm khàn đặc. Tiếng gào vô vọng ấy cứ đuổi theo hai người, theo mãi...

Lê Hải và Phạm Trung Nghĩa vừa ái ngại vừa xót thương cho Đoàn Danh Tiến - một con người từng ham muốn tột cùng đỉnh cao danh vọng và đã không từ bỏ bất kỳ một mưu mô và hành động đớn hèn nào kể cả việc lập mưu đẩy Lê Hải đến đường cùng, đẩy Phạm Trung Nghĩa vào chỗ chết... Hòng đạt được tham vọng cuồng điên đó.

Và đau đớn hơn, chính con người như Đoàn Danh Tiến lại từng là đồng chí của Hải và Nghĩa và cũng đã từng có những khoảnh khắc thiêng liêng đứng tuyên thệ dưới cờ Đảng...

Trên nét mặt của Lê Hải và Nghĩa, niềm vui đi chợ Tết trở thành nỗi đăm chiêu day dứt.

Một cao lênh khênh, một tập tễnh, hai người lính già này đi giữa biển người và hoa mà lòng nặng trĩu. Họ bước đi trong bão táp những suy nghĩ riêng tư của mình và hầu như không nhìn thấy gì xung quanh. Bóng dáng họ nhập lại làm một, nhòa dần vào biển người đi chơi chợ Tết.