|
Đọc sách:
Bản Lĩnh Hồ Chí Minh Trước Lựa Chọn Lịch Sử
(Tiểu
thuyết : Gió Bụi Đầy Trời của Thiên Sơn, Nxb Hội Nhà văn
2020).
NGÔ THẢO
Cả nước vừa kỷ niệm 75 năm Cách mạng
tháng Tám 1945, một sự kiện
có ý nghĩa bản lề lật lịch sử mấy nghìn năm của đất nước sang một
trang hoàn toàn mới mẻ. Sách vở các loại hình, các ngôn ngữ viết
về sự kiện này nhiều vô kể, vì đó là một sự kiện mang tầm quốc tế. Nhưng
với tư cách một tiểu thuyết viết
trực diện, tái hiện những con người thật, việc thật,đã chung tay góp sức
làm nên thời điểm lịch sử này, thì có lẽ
GIÓ BỤI ĐẦY TRỜI là tác phẩm đầu tiên. 75 năm hình như là khoảng
cách thời gian đã dài hơn khi Lev Tolstoy
viết Chiến tranh và hòa
bình về cuộc chiến ở Bôrođino. Đã có khoảng lùi cần thiết để nhà văn
có thể viết về lịch sử một cách đầy đủ và khách quan.Với dung lượng
gần 500 trang sách khổ 15-23, cor chữ 12, khởi đầu từ khi trong
cung đình, Vua Bảo Đại tiếp nhận những
sự kiện báo điềm không lành, vào tháng mạnh thu 1945, và kết
thúc, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh lên máy bay sang Pháp điều đình về một
Hiệp ước mới về quan hệ Việt – Pháp.vào ngày cuối của tháng năm 1946.
Thiên Sơn đã xoáy vào khoảng thời gian đầy ắp sự kiện- thời điểm vinh
quang nhưng cũng hiểm nghèo nhất trong quá trình đấu tranh lập ra nước
Việt Nam Độc lập để làm cho
lịch sử hiện lên khá chân thực và sinh động.
Tác giả chủ động nói về ý định của
mình: “Viết về giai đoạn lịch sử vô cùng đặc biệt thời hiện đại, mong
muốn của tôi là mở ra cái không gian bên trong của tâm tưởng các nhân
vật, khám phá những bí ẩn phía sau các sự kiện quan trọng. Từ đó giúp
người đọc hình dung về sự phức tạp, đa chiều và sự giằng xé của các
khuynh hướng tư tưởng chi phối
đến dòng chảy lịch sử. Thường các sử gia chỉ ghi lại cái sườn của diễn
biến các sự kiện thì nhà văn bằng khả năng sáng tạo và tưởng tượng có
thể bồi đắp để lịch sử hiện lên sống động, hấp dẫn với tất cả nghịch lý
và đột biến của nó.“ Cũng theo tác giả : “ GIÓ BỤI ĐẦY TRỜI là tác
phẩm đầu tiên trong LOẠT (tôi nhấn mạnh) tiểu thuyết tôi dự định viết về
con đường lịch sử đầy sóng gió mà dân tộc Việt Nam đã trải qua trong thế
kỷ XX”.
Sinh 1972, chẳng nên coi là tác giả trẻ
nữa. Nhưng hiện thực mà tác phẩm thể hiện là nằm ngoài ký ức trực tiếp
của người viết. Thiên Sơn
tuy làm báo nhưng đã từng sáng tác nhiều thể loại, và không ít tác phẩm
dậy sóng dư luận. Hai tập ĐẠI GIA đã xông vào
một đề tài thời sự
gai góc trên chính trường và thương trường. Nhưng về tầm vóc các nhân
vật và những vấn đề chính trị xã hội, thì
tiểu thuyết mới vươn lên một tầm cao hơn. Đó thật sự là một thách
thức lớn về nhiều mặt với một nhà văn và với một tác phẩm văn học.
Tái
hiện một thời điểm lịch sử đặc biệt phức tạp và rối rắm, với những nhân
vật quen thuộc được giữ tên thật,
vị trí thật thuộc nhiều lực lượng, phe phái, quan điểm khác nhau, nhiều
khi đối địch, nhà văn đã mạnh dạn chọn cho mình một vị trí, một điểm
nhìn,một cách thể hiện khách quan nhất có thể. Đó là nét mới nhất của
GIÓ BỤI ĐẦY TRỜI. Về phía triều đình Huế, ngoài vua Bảo Đại, là
các cận thần Phạm Khắc Hòe, Trần Trọng Kim,Nguyễn Văn Sâm, Phan Kế Toại,
Phạm Quỳnh, Ngô Đình Diệm,.. Phía các đảng phái là Nguyễn Hải Thần, Vũ
Hồng Khanh, Nguyễn Tường Tam, Chu Bá Phượng…’ Bọn Tàu Tưởng vào giải
giáp quân Nhật của Tổng tư lệnh
Tsuchi – Hashi Yuitsu là Lư Hán, Tiêu Văn và thuộc cấp. Phía Pháp
dần quay trở lại là D'Argenlieu, Pinon, Jean Sainteny, Cédile … và phe
thân Pháp Nguyễn Văn Thinh, Nguyễn Văn Sâm…Tuyến chính là các nhà cách
mạng, đứng đầu là Hồ Chí Minh, và Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp,
Nguyễn Chí Thanh,Trần Văn Giàu,
Vũ Đình Huỳnh, Lê Duẩn, Phạm Văn Đồng, Tôn Đức Thắng, Phạm Hùng, Huỳnh
Thúc Kháng, Trần Huy Liệu, Trần Hữu Dực, Tố Hữu, Tôn Quang Phiệt … Chỉ
nhắc tên một số nhân vật như thế đã thấy quy mô bao quát và tầm vóc của
tiểu thuyết..
Không đi theo lối cấu trúc phân chương hay
chia hồi của tiểu thuyết truyền thống, tác gỉa vốn là người của thế giới
điện ảnh, đã sử dụng lối dựng những cảnh liên tục của phim truyện, để
ráp nối các địa điểm, các phân cảnh, tạo không gian cho các nhân vật
thay nhau xuất hiện và hành động, hoạt động để thể hiện ý kiến, chính
kiến của mình. Các nhân vật có thật trong lịch sử cũng được mặc định như
là người đọc đã biết lai lịch, gốc tích, vị trí, thậm chí cả
thiên kiến chính trị và tổ chức họ tham gia, tránh cho tác giả phải kể
tả dông dài những điều hầu như ai cũng đã biết (tất nhiên với lớp người
đọc quan tâm đến lịch sử nước nhà thời hiện đại - một điểm liệt đáng
buồn của lớp trẻ ngày nay!).
Nhân vật Hồ Chí Minh xuất hiện ở lán Nà Lừa
khi Võ Nguyên Giáp tới xin chỉ thị trước khi Đội Việt Nam tuyên truyền
Giải phóng quân về Hà Nội chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa, cũng là ngày,
tại Đình Tân Trào tiến hành Đại hội Quốc dân, bầu
Ủy ban Giải phóng, công bố 10 chính sách lớn của Việt Minh, quyết
định Quốc ca, Quốc kỳ và những việc cần làm trước mắt.Ngay trong những
ngày đầu ấy, khi nghe tin phe Đồng minh sẽ cử 20 vạn quân Tàu
vào giải giáp quân Nhật thuộc
phe phát xít vừa bị thất bại, Đảng ta đã chớp thời cơ, tổ chức giành
chính quyền, lật đổ chế độ quân chủ của nhà Nguyễn, bằng con đường
vận động sức mạnh quần chúng, tránh đổ máu. Mặc tất cả những hạn
chế của điều kiện liên lạc, chỉ huy thời ấy, điều kỳ diệu, là chỉ trước
sau có mấy ngày, cuộc cách mạng giành chính quyền về tay nhân dân đã
thành công trên quy mô cả nước. Nhưng chính từ đây mới xuất hiện muôn
vàn những sự kiện và vấn đề phức tạp cần giải quyết, và từ trong biển sự
kiện rối rắm và phức tạp đó, tác giả đã làm rõ dần vai trò của người cầm
lái cách mạng: Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Cuộc cách mạng do Đảng của giai cấp vô
sản lãnh đạo, vẫn nêu cao khẩu hiệu trong chính cương của Trần Phú : Trí
phú, địa hào đào tận gốc, trốc tận rễ.
Vậy khi Chính quyền đã về tay Cách mạng, ta xử sự thế nào với các
đối tượng này ? Vị trí của Vua
Bảo Đại và các đaị thần, rồi các sĩ phu, trí thức, phú hào, tư sản ra
sao? Còn kia, các cuộc cách mạng vô sản trên thế giới, đem cả dòng họ ra
xử bắn. Trong lịch sử nước ta, những Trần Thủ Độ, Nguyễn Huệ, Nguyễn Ánh
đã xử sự thế nào với tiên triều khi trở thành đối thủ, ai cũng từng
biết. Ngay trong đội ngũ cách mạng, nhận thức và cách xử sự cũng không
dễ đã thống nhất. Bao nhiêu căm thù tích tụ, nay có dịp vùng lên,
lại sẵn quyền lực, kẻ xấu bị trừng trị đã đành, mà cũng nhiều người bị
giết oan, bị đày đọa chỉ vì những đánh giá không rõ ràng, những ân oán
từ nhiều kiếp. Bản thân trong đội ngũ lãnh đạo cách mạng, không phải ai
cũng xuất thân công nông, vô sản, mức độ tin dùng và uy tín lãnh đạo thế
nào ? Phía bên kia là các phe phái cách mạng đầu lưỡi, có Đảng phái có
cả lực lượng vũ trang, cũng muốn chia quyền, dù dựa vào thế lực ngoại
bang. Nhân danh vào giải giáp quân Nhật, nhưng 20 vạn quân Tàu Tưởng vừa
là tai họa, vừa là gánh nặng về kinh tế cho một chính quyền trong tay
hầu không có gì, và hàng triệu dân đang chịu đựng nạn đói lịch sử. Các
nhân vật, các thế lực đó lại móc nối, liên hệ với nhau
gần như chung một ý định là dìm chết cuộc cách mạng vừa ra đời.
Và nguy hiểm hơn, là thế lực thực dân Pháp,không chỉ lăm le mà đang thực
hiện giành lại quyền thống trị nước ta. Bấy nhiêu diễn biến rổi rắm,
công khai và ngấm ngầm, đều đến lượt cần sự chỉ đạo, dàn xếp, trực tiếp
xử lý, và thuyết phục của một con người gầy yếu, vừa qua những ngày ốm
nặng, ăn không đủ no, không đêm nào được ngủ yên, lại là mục tiêu truy
sát của những thế lực dấu mặt, đó là Chủ tịch Chính phủ lâm thời Hồ Chí
Minh.
Qua từng sự kiện, dõi theo diễn biến
của những việc chung cũng như
xử sự riêng với đồng sự, với các đối tượng hợp tác, với các loại
đối thủ, tác giả đã thể hiện nhân vật Hồ Chí Minh cao lớn dần lên về tầm
vóc tư tưởng, tầm nhìn, phong thái, cách ứng xử, để mọi đối tượng rất
khác nhau về nhiều phương diện, đều nể phục và kính trọng. Bằng bút pháp
hiện thực, không cần khoa trương, theo dõi sát từng cử chỉ, hành động,
lời nói, cách cư xử với từng con người cụ thể, một ngôn ngữ đời thường
rất giản dị, nhân vật Hồ Chí Minh hiện ra nhất quán,
đầy sức thuyết phục trong các cuộc tranh luận, trao đổi trước khi
đi đến những quyết định lớn,chứ không bao giờ sử dụng ngôn ngữ mệnh
lệnh. Những người sau này trở thành thế lực đối lập, ngay cả trong thời
gian đánh nhau quyết liệt, như Bảo Đại, Ngô Đình Diệm,cả Vũ Hồng Khanh,
Nguyễn Tường Tam, Nguyễn Hải Thần, các tướng lĩnh Pháp cũng không
thể tìm thấy lý do để xúc phạm cá nhân Hồ Chủ tịch. Chúng ta
không nên quên rằng, Cách mạng tháng Tám thành công, Bác Hô đọc Tuyên
ngôn Độc lập từ năm 1945, Tổng tuyển cử để bầu Chính phủ Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa đầu 1946,mà mấy năm liền, không có nước nào công nhận chính
thể mới. Bởi có một câu hỏi lớn, bên ngoài không ai tự giải đáp được :
Bản chất của chế độ mới là gì? Rõ
ràng, hạt nhân tổ chức, lãnh đạo, tiến hành thành công cuộc Cách
mạng là Đảng Cộng sản Việt Nam, Đảng của giai cấp vô sản, với lý tưởng
xây dựng một xã hội không có giai cấp, xóa bỏ mọi hình thức bóc
lột.Nhưng những câu trích dẫn như là cương lĩnh của chế độ mới lại có
nguồn từ Tuyên ngôn độc lập của hai nước tư bản là Mỹ và Pháp, mà không
lấy từ Tuyên ngôn Cộng sản của hai nhà lý luận khai sinh Chủ nghĩa Cộng
sản. Nội dung xây dựng xã hội mới là “ Toàn thể dân tộc Việt Nam”không
phân biệt thành phần giai cấp quyết giành một đất nước Độc lập, Tự do.
Và để tập họp lực lượng chống nguy cơ xâm lược mới, Hồ Chí Minh đã có
một quyêt định táo bạo, lịch sử chưa hề có, khi đã giành được chính
quyền, thuyết phục các đồng chí, tuyên bố Đảng Cộng sản tự giải tán (
Tất nhiên chuyển sang hoạt động bí mật, với danh nghĩa Hội Nghiên cứu
chủ nghĩa Marx). Có thể đó là lý do, Liên Xô, nơi Hồ Chủ tịch đã từng
hoạt động, nghĩa là biết rõ về nhân thân Hồ Chí Minh, vẫn không công
nhận chính thể mới. Mấy lần Hồ Chủ tịch gửi thư riêng cho Tổng thống Mỹ,
qua phái viên Mỹ ở VN, vẫn không được hồi âm. Bị bao vây tứ bề,để tìm
một sự công nhận quốc tế, Hồ Chí Minh quyết định trực tiếp đàm phán với
Pháp là nước đang lăm le trở lại xâm lược nước ta. Từ ký tạm ước, mở hội
nghị Đà Lạt, xuống tàu chỉ huy để trực tiếp gặp Cao ủy Pháp ở Đông Dương
là D’Argenlieu, rồi quyết định dẫn dầu đoàn Chính phủ Việt Nam Dân Chủ
Cọng Hòa sang Pháp, và Chính phủ Pháp buộc phải đón với nghi thức một
Nguyên thủ Quốc gia. Những quyết định và bước đi táo bạo đạp trên chông
gai của dư luận và phản ứng
không chỉ của các phe phái khác, càng ngày càng bộc lộ bản lĩnh, tài
trí, và khả năng linh hoạt của một người biết giử vững mục tiêu của cách
mạng, nhưng biện pháp thì ứng biến linh hoạt và khôn khéo tùy sự vận
động của thực tiễn. Và trước khi
lên đường đi Pháp, Người đã tin tưởng giao lại chức Quyền Chủ tịch nước
cho một Nhà trí thức yêu nước không phải Đảng viên của Đảng là Cụ Huỳnh
Thúc Kháng, với chỉ một lời căn dặn:
Dĩ
bất biến ứng vạn biến.
GIÓ BỤI ĐẦY TRỜI viết về một thời điểm
lịch sử có rất nhiều chuyển động xã hội mới mẽ, các nhân vật thuộc nhiều
giai tầng và địa phương khác nhau, nhưng hình như chọn lối thể hiện một
cách hiểu của chính tác giả, nên ngôn ngữ miêu tả, cũng như lời thoại
của các nhân vật đều cùng một tầng ngôn ngữ,
với toàn bộ lớp từ hiện đại, nên thiếu màu sắc cá tính, và cũng
thiếu không khí lịch sử trong thế giới ngôn ngữ mà tác giả sử dụng. Đối chiếu với lịch sử, cùng thời gian và các sự kiện, có thể chỉ
ra nhiều nhân vật, sự kiện tác giả còn bỏ qua. Tất nhiên đây là một sự
lựa chọn, nhưng vì đã viết về người thật, việc thật, nên người đọc có
quyền nghĩ đến.
Nhưng
với những gì đã có, lại chỉ mới một tập mở đầu, tiểu thuyết của Thiên
Sơn, khi chọn lối viết lịch sử khách quan, đã gợi cho người đọc thấy,
lịch sử đất nước, từ ngày có cuộc vận động cách mạng do Đảng Cộng sản ra
đời, và sự xuất hiện của vị lãnh tụ thiên tài Hồ Chí Minh, là một thời
đại lớn, vận nước đã đổi thay, và trong thời kỳ đó, đã xuất hiện những
thế hệ con người Việt Nam có số phận đặc biệt, tầm vóc đặc biệt, mỗi con
người phải đối diện và biến
đổi về nhân cách, tư cách, trong một thời kỳ mà nhiều chuẩn mực về nhân
sinh, đạo lý xã hội, thế thái nhân tình, triết lý về đạo đức và ứng xử…
cùng nhau tạo nên một thời kỳ lịch sử vẻ vang, nhiều người lập được công
tích, và có những sáng tạo, sáng tác sẽ còn mãi với thời gian, nhưng
ngay cả khi “Cái quan” rồi, đến nay vẫn chưa “Định luận“ được.. Và đó
chính là điều chúng ta tin rằng, thực tiễn cách mạng và kháng chiến gần
một thế kỷ qua vẫn là nguồn đề tài còn mời gọi, thách thức và hấp dẫn
những nhà văn tài năng tìm về.
Qua tác phẩm này, Thiên Sơn cũng đã tỏ
ra là người có khả năng tổ chức tốt các đường dây truyện bằng việc nắm
lấy các chi tiết, xâu chuỗi các sự việc một cách khéo léo để các mâu
thuẩn liên tục bùng nổ và tạo bất ngờ.Việc dồnép thời gian nghệ thuật
tạo nên độ nén của câu chuyện, việc tiết chế miêu tả nội tâm mà để cho
tâm lý nhân vật bộc lộ qua hành động làm cho câu chuyện có tiết tấu
nhanh, và nhân vật hiện lên cụ thể, thuyết phục. Phép soi gương như là
một công cụ để miêu tả nhân vật
khúc xạ qua cách nhìn nhận của những nhân vật khác tạo nên những điểm
nhìn đa dạng về nhân vật và sự kiện lịch sử. Câu chuyện cũng có những
chi tiết gợi ra những khoảng mờ của lịch sử cho người đọc liên tưởng và
suy ngẫm.
Mong nhà văn Thiên Sơn sẽ tiếp tục giử
được niềm say mê khám phá thế giới tâm hồn, tinh thần của con người Việt
Nam trong những tập tiểu thuyết đang viết tiếp.
2-9-2020
N.T.
|