Giá của một gương mặt

Nguyễn Ngọc Tư

Loạt phóng sự được chiếu tham khảo trong lớp học kéo dài ba mươi phút. Suốt thời gian đó, tôi thấy mình bị trói tay chân, và dìm trong nước, hoang mang, nghẹt thở. Cảm giác nặng nề như được sao chép lại từ cái hôm truyền hình phát chương trình này, lần đầu. Nguyên vẹn sự sững sốt khi nhìn thấy những em học trò vì vay tiền nặng lãi của bọn xấu mà lâm cảnh nợ nần, trốn chui nhủi, bị hành hung đánh đập, bỏ học. Nguyên vẹn sự giận dữ khi những đứa trẻ vênh váo hỗn xược đòi nợ người đáng tuổi cha mẹ mình. Nguyên vẹn cái rấm rức xót lòng khi người cha nghèo khó khóc hức lên trước chuyện học hành lỡ làng của đứa con dại…   

Và nguyên vẹn sự hoang mang, buồn bã  khi suốt loạt phóng sự điều tra, tôi chỉ nhìn thấy gương mặt của một bà mẹ, cái gáy của một nam sinh, còn lại là hàng chục gương mặt nạn nhân được bộ phận kỹ thuật đài truyền hình làm mờ nhòe nhoe nhoét. Thầy đứng lớp xem xong, cười buồn, “sao tôi thấy chúng ta chiến đấu với cái xấu mà mờ ám thế nào ấy…”. Bạn, người thực hiện những phóng sự này cũng cười buồn, bạn không làm khác được, bạn phải bảo vệ nhân chứng, ai mà biết trước băng đảng cho vay nặng lãi, dùng bạo lực hành hung người theo kiểu xã hội đen kia có tàn độc trả thù hay không, chúng sẽ dùng thủ đoạn nào.

Bạn làm báo, tất nhiên bạn muốn ghi hình những đứa trẻ đang sợ sệt kia, vẽ gầy rộc, lo lắng, buồn bã trên khuôn mặt non nớt, trong trẻo và ngơ ngác. Ánh nhìn xuống chân thui thủi. Cái cắn môi đỏ nhừ. Giọt nước mắt hối lỗi cho sự nông nổi. Hay những nếp nhăn sâu hoắm, chảy tràn chua xót bất lực trên mặt của một người cha. Bạn muốn người xem cũng phải ám ảnh nỗi đau, sự bàng hoàng, hoang mang trên gương mặt của từng nạn nhân… như chính bạn. Hơn ai hết, bạn muốn tác phẩm của mình ấn tượng hơn, đánh động dư luận hơn, vòng sóng lan rộng hơn đến mọi tầng lớp xã hội, và cuộc chiến chống cái xấu được thêm nhiều sức mạnh.

Buổi học chiều đó bạn có vẻ buồn, trong cách nói của thầy, dường như thầy nghĩ bạn sợ. Bạn ít nói, nên cũng không đứng lên mà thưa rằng, bạn không sợ. Chỉ là bạn không tin, và những người giấu mặt trong phóng sự kia càng không tin mình được bảo vệ bằng lẽ phải. Tin làm sao hệ thống luật pháp yếu ớt và nhợt nhạt, hay chạy lẹt đẹt đằng sau bọn tội phạm, và lúc xảy ra chuyện trả thù, trù dập người ngay, những người có nhiệm vụ bảo vệ dân lại ngơ ngác “rất bất ngờ với hành động dã man, coi thường luật pháp…”. Mèn ơi, các anh có súng mà bất ngờ thì chúng tôi tay không biết làm sao?

Thay vì ngăn chặn một vết thương, người ta chỉ biết làm công việc cầm máu. Băng bó, ràng rịt bằng thứ thuốc nào thì ở đó vẫn có một vết sẹo. Lòng tin cũng vì vậy mà mất mát, vợi đi. Tôi không biết, để được thấy những gương mặt đáng thương trong phóng sự kia, phải đổi bằng gì? Bao nhiêu lòng tin thì đủ? Mất bao nhiêu thời gian?

Lúc bạn tôi ngồi dựng những đoạn phim này, và xóa những gương mặt đó, thì vết sẹo ở trong chính bạn cũng xé miệng và rướm máu. Bạn đang thực hiện một tác phẩm tuyên chiến với cái xấu, nhưng chỉ có chúng được lởn vởn trong những khung hình. Tôi, trong vai một khán giả mà còn hí húi đau.

Chiều nay thầy cũng buồn, tôi nghĩ vậy, bài giảng của mình, thầy nói về sự tối cần thiết nắm bắt cái thần của nhân vật được phỏng vấn, của những nhân chứng sống, lúc họ thật nhất, bộc lộ mình rõ nhất sự dối trá, nỗi đau, niềm vui, hay khi bối rối, ngập ngừng… Những bộ phim thầy mang tới lớp, người được phỏng vấn đều nguyên vẹn mặt, họ nhìn thẳng, cười, đôi khi đau đáu, đôi khi ôm ngực nấc lên, đối diện lịch sử, họ nói bằng cả tấm lòng. Nhưng tôi nhìn những dòng chữ bên dưới màn hình “Đồng chí XZ, nguyên chủ tịch…”. Bỗng nghĩ, họ cất tiếng nói khi đã rất già, đã không còn gì để mất, nhưng cái hồi họ tại vị, họ có dám nói điều đó không, họ có gương mặt đó không? Hay là họ sẽ nói bằng suy nghĩ, tiếng nói của người khác và giấu đi mặt thật của mình?

Họ, cũng không còn mặt, theo một cách khác. Thầy, trò cùng lặng lẽ trước sự thật, không phải lúc nào người ta cũng đối diện cuộc đời, để chiến đấu bảo vệ cái đẹp. Để đến một ngày, bỗng một gương mặt cũng là sự mất mát, cũng khao khát thèm thuồng được nhìn thấy lại, như được nhìn chút bình an bắt đầu tái sinh ở nơi lòng…