Viết về cuộc sống sinh hoạt đời thường gần gũi của người dân Nam Bộ, Nguyễn Ngọc Tư đã chọn cho mình giọng điệu dân dã, mộc mạc cứ tự nhiên chảy ra từ vốn sống của nhà văn, gắn bó với mảnh đất Nam Bộ cùng với niềm đồng cảm, chia sẻ. Giọng mộc mạc, dân dã ấy xuất phát từ cảm hứng của nhà văn về cuộc sống và số phận của những “nhân vật nhỏ bé”- những người nông dân nhếch nhác bùn đất và những người nghệ sỹ nghèo khổ, bất hạnh nhưng giàu lòng yêu nghề. Giọng điệu ấy được chưng cất bằng mật độ đậm đặc của ngôn ngữ Nam Bộ (như từ chỉ địa hình sản vật gắn với một vùng sông nước, cử chỉ hoạt động, sinh hoạt, cách xưng gọi mang sắc thái Nam Bộ, tình thái từ có màu sắc Nam Bộ, cách diễn đạt kiểu Nam Bộ…) và sự ùa vào của khẩu ngữ. Điều này góp phần tạo bối cảnh cho truyện đậm đặc chất Nam Bộ từ cảnh sắc thiên nhiên tới cuộc sống sinh hoạt và tạo cho Nguyễn Ngọc Tư một phong cách trần thuật độc đáo. Người ta gọi Nguyễn Ngọc Tư là nhà văn của miệt vườn Nam Bộ.

2.2. Nổi bật nhất trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư là giọng điệu đôn hậu, ấm áp, chân tình. Đây là giọng điệu chủ đạo, là “chất quặng” của Nguyễn Ngọc Tư. Giọng điệu này thể hiện rất rõ một tình cảm thiết tha, một tấm lòng đôn hậu, sự thông cảm sâu sắc với những số phận éo le, bất hạnh của nhà văn. Đó là những trang văn viết về cuộc sống hẩm hiu, duyên phận éo le của Xuyến trong “Duyên phận so le”: “Bữa kia mới ác, thấy Bi lon ton chơi một mình ngoài sân, bỗng không kìm được, Xuyến xốc Bi lên chạy một đoạn rồi thất thần dừng sững lại, kêu lên hai tiếng, trời ơi, mình làm khổ nó rồi, mình nghèo như vầy…”. Cái giọng đôn hậu pha lẫn chút ngậm ngùi ấy xuất phát từ tấm lòng nhân hậu, chan chứa yêu thương, thấu hiểu, đồng cảm với nỗi đau của Xuyến; hay có lúc nhà văn hướng niềm xót thương, âu yếm, hi vọng vào mối tình buồn “Thêm một mùa gió bấc nữa, chị Hảo vẫn chưa lấy chồng. Ai cũng hỏi chị chờ ai vậy cà. Chị bảo…chờ người ta thôi buồn khi đưa chốt qua sông”…

“Nguyễn Ngọc Tư giỏi ở chỗ cái tưởng không có gì mà chị cũng viết được, lại viết rất có duyên, rất nhân hậu”. Giọng văn của chị lan tỏa, sưởi ấm tâm hồn, tâm trạng chồng chéo nhiều ký ức tạt ngang trang viết, chợt trở nên sinh động, có hồn dù tác giả không mô tả gì nhiều “Tôi đã từng trở ngược về những nơi đó theo cách của tôi, bằng mường tượng…Và hình ảnh đó thật đến nỗi, tôi bất giác lùi lại vì một đứa trẻ đang nhìn trân trối vào mình, ngạo nghễ”. Giọng điệu đôn hậu ấm áp, ân tình ấy góp phần vào việc lột tả, khám phá những suy tư, trăn trở, dằn vặt trong tâm hồn nhân vật “Đâu có. Có mà, nước mắt anh rớt lên con tướng này nè, đó, nó ướt nhẹp đó thấy chưa. Hết cười lớn, nói lớn, “ừ, tại tao thương con chốt. Qua sông là không mong về…”. Câu văn như tức tưởi, dòng cảm xúc lắng vào trong thành niềm đau. Cái thật thà, chất phác, song cũng sâu nặng nghĩa tình của người dân Nam Bộ được dệt nên bởi giọng điệu ấm áp, chan chứa yêu thương.

Cái hay của truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư là sự đan xen, hòa trộn giữa giọng văn đôn hậu, tình nghĩa với ngôn ngữ đối thoại tưng tửng, hóm hỉnh. Những lời thoại được chen ngang qua lời kể khó mà tách biệt được đây là kể hay tả, lời đối thoại cắt ngang trong lời độc thoại nội tâm làm lời văn sâu sắc và ám ảnh “Ông Sáu ngừng lại, lấy tay quệt nước mắt, “cái con Bìm Bịp quỷ nầy nó cũng bỏ qua mấy lần nhưng ngủ một đêm trên đọt dừa nó lại quay về. Sao cổ không quay lại?”(“Biển người mênh mông”). Câu văn như một câu hỏi đang trút ra nỗi lòng ngổn ngang trăm mối, đang đay nghiến, giày vò nhưng cũng chất chứa yêu thương.

“Giọng văn của chị càng về sau càng đằm địa mà góc cạnh hơn, mà “chắc như cua gạch”. Giọng văn ấy biết mềm mại hóa nỗi đau khổ bởi đó như một sự biến chuyển của trong cá thể để nhận thức mình”. Có ý kiến cho rằng, giọng văn của Nguyễn Ngọc Tư trong “Cánh đồng bất tận” là giọng lạnh lùng, khinh bạc, chỉ toàn hận thù và báo ứng. Song không phải như vậy. Vẫn là giọng ấm áp, đôn hậu, chân tình nhưng ở “Cánh đồng bất tận” đã có sự pha trộn với giọng điệu day dứt, trăn trở “Sau giấc ngủ dài, bản năng nó không trở dậy. Trái tim nó chỉ là hòn than nhỏ, không thể hâm nóng lại cơ thể đã ngã màu tro. Sợi dây xúc cảm như lối đi lâu lắm không người lui tới, cỏ dại mọc bít mất, đường đứt, cầu gẫy…”. Giọng văn có vẻ dửng dưng nhưng ẩn chứa nỗi niềm day dứt, oằn mình trăn trở của nhà văn “Đói và khát, nhưng chị còn sợ đau hơn. Người ta đã đổ keo dán sắt vào cửa mình của chị…”. Cái “đáy” của sự sống trong văn Nguyễn Ngọc Tư không phải là cái chao chát, dửng dưng mà là giọng điệu đôn hậu, ấm áp, luôn trăn trở suy tư và ẩn chứa nỗi niềm yêu thương “Đàn bà, với cha, càng trải nghiệm càng chán chường. Càng gieo rắc càng đau. Vết thương cũ mở miệng toang hoác, không da thịt nào có thể lấp đầy”. Viết về vấn đề trần tục, Nguyễn Ngọc Tư không“chài” khán giả bằng công nghệ copy lại những cảm giác khoái cảm mà bằng chính những đối thoại nội tâm độc đáo, với giọng điệu trần thuật đôn hậu, chân tình “Tôi mong ông đừng quay lại…sau đó thử chống cự một lần rồi thôi. Sự vùng vẫy chỉ kích thích lòng ham muốn”. Giọng văn tỉnh táo rất mực giằng xé với giọng đôn hậu, ấm áp giúp nhà văn lột tả rất thực, thực từ cảm giác, xúc giác lẫn bản năng tự vệ của Nương trong hoàn cảnh éo le nhất của số phận.

Giọng văn của chị vừa trữ tình nhẹ nhàng, vừa đầy tâm trạng suy tư được gọi ra bằng hàng loạt câu văn buông lơi, mềm mại “Và chiếc ghe, cánh đồng, dòng sông thênh thang mãi…”. Câu văn mang chất thơ, như khúc nhạc lòng buông ra mênh mang, mênh mang! Trong truyện ngắn của chị, chúng ta bắt gặp hàng loạt câu văn bỏ lửng, hàng loạt dấu “…” giữa những trang văn như tâm trạng ngổn ngang thổn thức của nhà văn trước cảnh đời và tình người “Với ký ức trống trơn, họ phơi phới ra đi, còn mình thì nhớ hoài, đau hoài…”. Hàng loạt câu hỏi buông ra như tiếng kêu thống thiết trước cuộc đời đa đoan “Có ai chờ chúng tôi trên những cánh đồng khơi?”; “Đêm nay tôi sao thế này? Vì nhìn thấy niềm hy vọng ư? Và tôi ngủ trong nỗi xốn xang”; hay là sự vỡ nhẽ trước cuộc sống “Mà, đã ngấm, đã xé toang lòng với nỗi đau chia cắt rồi chưa sợ sao?”. Nét nổi bật ở chất giọng này là những câu văn kết thúc tác phẩm, song lại mở ra một chân trời cảm xúc, suy tư nơi độc giả “Nhưng nói để làm gì, ta?”; hay “ Họ suy nghĩ…”; “Biển người thì mênh mông vậy…”; “Ai mà biết. Mùa này gió bấc hiu hiu lại về…”; “Rồi họ, và cả má tôi đều bảo tôi khóc đi…”. Những câu văn ngắn, buông lơi như tiếng thở nhẹ khơi gợi dòng suy nghĩ bâng quơ cho người đọc.

Sự độc đáo trong trần thuật giúp độc giả dễ dàng nhận ra Nguyễn Ngọc Tư - “Quả sầu riêng của đời”. Đồng thời nhận diện “giọng điệu trần thuật” của Nguyễn Ngọc Tư là chiếc chìa khóa vẫy gọi người đọc bước vào tác phẩm. Không ồn ào, mãnh liệt thiêu đốt như văn phong Đỗ Hoàng Diệu (tác giả “Bóng đè”); văn Nguyễn Ngọc Tư dung dị mà thấu đáo, thẩm thấu lắng sâu vào bên trong với dòng cảm xúc suy tư bất tận nhưng cũng không kém phần tinh tế và nhạy cảm trước những biến thái của cuộc đời. Nhà văn Nguyên Ngọc đánh giá “Mấy năm nay chúng ta đều rất thích Nguyễn Ngọc Tư. Cô ấy như một cái cây tự nhiên mọc lên giữa rừng tràm hay rừng đước Nam Bộ vậy, tươi tắn lạ thường, đem đến cho văn học một luồng gió mát rợi, tinh tế mà chân chất, chân chất mà tinh tế, đặc biệt “Nam Bộ” một cách như không, chẳng cần chút cố gắng nào như các tác giả Nam Bộ đi trước…”. Dòng văn học mới đang xôn xao, chấn động với sự “quẫy mình” của hàng loạt cây bút như: Lê Đạt (với“Bóng chữ”); Đỗ Hoàng Diệu(với“Bóng đè”); Vi Thùy Linh(với“Đồng Tử”,“Thơ Linh”,“Khát”); Phan Huyền Thư (với “Nằm nghiêng”); Nguyễn Ngọc Thuần…và Nguyễn Ngọc Tư. Nhưng phía trước các cây bút trẻ vẫn còn rất nhiều thử thách, có vượt qua để “đè bóng”, để khẳng định mình hay không, điều đó còn phụ thuộc vào thời gian, vào bản lĩnh của các cây bút trẻ và sự thẩm bình của độc giả trước những “kết cấu vẫy gọi” đó.

1. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên), Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Giáo dục, 2004.

Trở về trang chủ Nguyễn Ngọc Tư