Đọc Tro Tàn Rực Rỡ của Nguyễn Ngọc Tư

Khuất Đẩu

“Lúc đó nửa đêm rồi, lửa cao ngọn lắm. Cao hơn đọt dừa. Tàn đóm tán loạn mỗi khi gió thổi qua quăng quật đống lửa. Mấy cây trúc ven vách chịu nóng không nổi, vặn xoắn lại trước khi nổ như pháo chuột. Lần này nhà không lợp ngói nên không nghe ngói nổ, lửa cháy coi bộ êm đềm”.

Bằng một giọng bình thản nếu không muốn nói là lạnh lùng, người đàn bà hai con ngồi rủ rỉ kể chuyện cháy nhà hàng xóm cho chồng mình nghe.

Chồng thì bảo: “lần nào cũng như lần nấy. Hay ho gì mà coi”. Nhưng vợ bảo mỗi lần mỗi khác. Và nàng tỉ mỉ phân tích: mỗi đống lửa mang một mùi khác nhau. Mùi những con mối cánh bén lửa, mùi lá mục, hay mùi nhựa khét xộc ra từ tấm bạt xóc nóc nhà và những sợi dây câu. Em phân biệt được đám cháy nào có mùi những con chuột bị nướng trui trên mái ngói, hay những cái trứng kiến quá lửa, đám cháy nào lẫn khuất mùi cơm sôi do Nhàn đang bắc nồi cơm lên bếp thì đằng trước Tam rê quẹt gas vào mái lá.

Hóa ra anh ta đốt nhà mình. Và đốt những 5 lần!

Đương nhiên anh ta say. Nhưng không phải vì say mà đốt nhà. Mà chỉ vì Nhàn mệt quá ngủ quên không ngồi chờ bên cửa, chỉ vì con chó hàng xóm sủa dữ quá, và Tam nghĩ “nó khinh ta”, hay vì cái rễ cây me tây gồ lên khỏi mặt đường làm anh ta vấp té.

Đọc tới những cái “chỉ vì” đó nhiều người sẽ kêu lên: Đúng là dân Nam bộ! Lúc nào cũng say xỉn, ngang ngược hết biết!

Nhưng Trời ạ, anh ta đốt nhà vì ghen!

Anh ta ghen vì cô vợ có hai mặt con với anh đã từng yêu người khác. “Phải khóc được thì tôi đâu có đốt nhà”, anh ta thú thiệt. Và, người khác đó chính là, chồng em đang nằm cuộn tròn như cái kén trên võng kia.

Cái bí mật đớn đau cả xóm không ai hiểu, cứ tưởng bọn họ bị mắc đàng dưới, khật khùng đốt nhà coi chơi. Chồng thì đứng nhìn một cách say sưa, còn vợ thì tỉnh queo, không khóc.

Nhưng người kể chuyện xưng em lại thấy ngọn lửa đó thật lộng lẫy, xáo động em đến cả mấy tháng sau. Em thấy mình chính là Nhàn kia, một con đàn bà thèm khát được chồng nhìn thấy.

Cứ như thế, câu chuyện cay xè được em bóc dần như những củ hành trong truyện của Gunter Grass, bóc để được chảy nước mắt. Cái nút thắt ghê gớm của câu chuyện mở ra như thể là tình cờ, chuyện nọ xọ chuyện kia thực ra là âm ỉ trong em rồi bùng lên còn hơn ngọn lửa đốt nhà của Tam, khi anh nấc lên và đổ sụp xuống da thịt nhễ nhại của em mấy tiếng Nhàn, Nhàn ơi! khi anh vùi em vào trong một đống rơm, vùi vào giữa hai đùi em nóng hổi.

Đúng là em cũng đang ghen. Còn ghen sâu, ghen dai dẳng, ghen nghiệt ngã hơn cả Tam. Tam say xỉn, mất bình tĩnh, có lúc đánh đập vợ nhưng em chịu nghèo cực ép từng trái chuối phơi khô để khi chồng về, em ngồi kể và kể, rất chi là ngọt ngào, rất chi là nhỏ nhẹ, nói như rót mật vào tai chuyện của người mà anh kêu lên Nhàn ơi, Nhàn ơi! em kể lê thê chuyện nhà cháy, mùi của từng con chuột nướng chín, của trứng kiến sém lửa, cảnh “người ta” đi khắp xóm xin gạo, cảnh bị chồng đá vào bụng để cho anh đứt từng khúc ruột như khi Thúc Sinh nghe Thúy Kiều đàn trước mặt Hoạn Thư.

Tam không khóc được nên phải đốt nhà!

Em không khóc được nên phải kể, vậy thôi. Em cũng đau đớn lắm, chứ có sung sướng gì đâu. Có điều thấy “người ta” tàn đời và anh thì đau khổ, em cũng được an ủi, hả hê. Em là vậy đó, đàn bà mà, thù dai một chút có sao đâu!

Một lần nữa người đọc lại bắt gặp cái ghen trong truyện của Nguyễn Ngọc Tư. Không phải cái ghen ầm ĩ thô tục của những người đàn bà đổ keo dán sắt vào chỗ kín con điếm Sương hay ‘sát” đàn bà như Út Vũ, người chồng bị vợ bỏ theo trai trong Cánh đồng bất tận. Mà là một cái ghen bình thường ít nhiều được kìm nén, nên người ghen không bị khinh ghét, trái lại còn có thể cảm thông, tha thứ. Người bị ghen tuy đau hơn nhưng vẫn âm thầm chịu đựng cho đến khi không chịu đựng nổi nữa.

Ngòi bút của tác giả trong truyện này đã trở nên trầm tĩnh, sâu sắc hơn. Cách dựng truyện cũng được nâng lên một tầm cao, phải nói là thật khéo.

Truyện chỉ có vài ngàn chữ, tưởng là chuyện say xỉn, quậy phá ở miệt biển, không ngờ lại là chuyện tình cay đắng của hai cặp đôi đói nghèo. Tác giả không phân tích tâm lý, không mổ xẻ nhân vật, chỉ để em kể những chuyện tưởng không đâu vào đâu nhưng thực ra là có sắp đặt một cách kín đáo.

Thường, từ tình yêu mới đến tình dục, nhưng với em thì ngược lại, từ cái đêm anh vùi giữa hai đùi em nóng hổi, em đã yêu anh, yêu đến nỗi cái mùi tóc hơi tanh cá và khét nắng còn vướng vất lại trên võng đến cả tuần, hành hạ em tới ổ.

Yêu, ghen, thù và trả thù là chuyện của muôn đời, nghĩa là quá xưa, quá cũ, nhưng được tác giả phơi mở rất lạ, rất mới. 

Khác với nhân vật xưng tôi trong Cánh đồng bất tận khiến cô bé Nương trở nên già trước tuổi, ở đây người kể chuyện xưng em, nghe thật ngọt ngào, nhún nhịn rất hợp tình mà cũng hợp lý.  

Nhưng coi chừng, đó là cái tiếng em lạnh lẽo nhất trần gian kia đấy, tiếng em làm người chồng chết ruột chết gan. Cũng là tiếng em nhỏ nhẹ của một người đàn bà cô đơn thủ thỉ tâm sự với chính mình.

Một tiếng em buồn xiết bao! 

Với một câu chuyện nỉ non như thế, nên giọng văn cũng rủ rỉ, tỉ tê, đôi chỗ đẹp một cách không ngờ như khi nói tới những phút giây không thể nào quên trên tấm thảm rơm, hay những con chữ ngộ nghĩnh trong tro tàn rực rỡ, trong khóe miệng đìu hiu… 

Không kỳ cục, xa lạ như trong Cánh đồng bất tận, không triết lý vẩn vơ như trong Gió lẻ, bốn nhân vật của Nguyễn Ngọc Tư qua Tro tàn rực rỡ đã sống thực với nỗi đau của chính mình: lặng lẽ yêu nhau, lặng lẽ làm khổ nhau cho đến lúc chia lìa. Đó là những bi kịch muôn đời của những xó quê nghèo đói xa xôi.  

Không phê phán, không kêu than, tác giả với ngòi bút đã trở nên thâm trầm sắc sảo, vẽ nên những cảnh buồn không chịu được. Không chịu được nhưng cũng phải chịu vậy thôi vì đó là cái góc khuất tối tăm của không chỉ một, hai mà rất, rất nhiều những cặp đôi như thế ở những nơi mà nhân phẩm của người nữ muôn đời vẫn là một cái gì  rất xa lạ. 

Khi, chỉ một mình lên tiếng phê phán những nhân vật trong Cánh đồng bất tận, tôi đã từng viết:… với Nguyễn Ngọc Tư, xin cô hãy quay về với đồng đất tuy có mùi phèn nhưng vẫn thơm ngát hương rừng Cà Mau. Hãy bám rễ trên quê hương như rừng đước Năm Căn, hãy giữ vững bản lĩnh của một cây bút mạnh mẽ mọc lên từ đất như cây mắm cây bần, mặc cho những cơn sóng tâng tiu hay những cơn bão nịnh nọt.

Và, hôm nay, giữa đám tro tàn rực rỡ, cô đã trầm tĩnh quay về. Xin cảm ơn cô.

28/1/13