|
NGỘ THAY THÁNG CHẠP
Sáng nay, nh́n lịch treo tường mới biết đă qua những ngày đầu của tháng
12 âm lịch.
Bỗng dưng lẩn thẩn thấy tội nghiệp cho tháng
12 âm lịch nầy. Một cái tháng ít khi được gọi đúng theo số tên gọi của
nó. Trong dương lịch người ta thường nói là tháng 11 rồi tháng 12. Nhưng
bắt đầu từ tháng 12 âm lịch nầy, tên gọi theo số thứ tự đă biến mất.
Thay vào đó, khoảng 20 ngày đầu người ta sẽ gọi là tháng chạp
và khoảng 10 ngày cuối th́ người ta thường thêm chữ tết phía sau:
23 tết, 27 tết chứ chẳng ai ở không, đi ngược lại thói quen của cả cộng
đồng để nói là 23 tháng 12, 27 tháng 12. Dầu sao nói 23 tết, 23 tháng
chạp vẫn dễ nghe, ngắn gọn
và có không khí hơn là nói 23 tháng 12 âm lịch th́ nghe nó thật là …âm
lịch. Ngay cả nhà thơ Bùi Giáng-dù được cho là điên cũng rất là bừng
bừng tỉnh trong thơ khi viết về tháng 12 âm lịch“Tạ
từ tháng chạp quay nghiêng/Ầm trang sử lịch thu triền miên trôi” (Mắt
Buồn).
Trong
thơ gọi tháng chạp th́ nghe
t́nh tứ hơn bởi v́ nhắc đến mùa xuân có hoa nở, đến thời tiết t́nh yêu
“Tháng
chạp đă về rồi đó anh/Sài G̣n vẫn hanh chưa chút lạnh” (Hoàng Thanh
Tâm).
Tại sao lại gọi tháng 12 âm lịch là tháng chạp. T́m kiếm trong Đại Nam
Quốc Âm Tự Vị th́ ông Húnh Tịnh Của chắc chưa có thắc mắc nầy nên không
hề giải thích. Rồi đến đại tự điển tiếng Việt – với sự hiểu biết khi làm
tự điển các nhà đại chuyên môn về từ ngữ giải thích rất là trớt quớt:
tháng chạp là tháng 12 âm lịch. Tuy nhiên nhờ tự diển nầy mà được biết
thêm từ chạp đă trở thành một động từ khi người ta nói đi chạp mă nghĩa
là đi thăm và sửa lại mồ mă tổ tiên trong này chạp mă .
Rốt cuộc chỉ biết dựa theo GS Nguyễn Tài Cẩn trong giáo tŕnh lịch sử
ngữ âm tiếng Việt cho biết chữ tháng chạp bắt nguồn từ hai chữ
"Lạp nguyệt" mà người Việt
đă đọc chệch từ Lạp thành Chạp. Tương tự là tháng Giêng, bắt nguồn từ
hai chữ "Chinh nguyệt". Sở dĩ người Trung Quốc gọi tháng 12 là “lạp’ v́
chữ "lạp" có xuất xứ từ thịt. Người Trung Quốc thời xưa và nay vốn ham
ăn uống với đủ thứ kỹ thuật kiêu kỳ đă thích ướp thịt khô vào dịp mùa
đông để dành ăn quanh năm. Việc
ướp thịt rộ lên vào tháng 12, và đó là lư do v́ sao người Trung Quốc gọi
đây là Lạp nguyệt. Ở Sài g̣n ta thường thấy trong dịp tết, người Tàu
trong Chợ lớn thường ăn thịt vịt lạp, thịt heo lạp chứ không phải …thịt
kho tàu chứng tỏ nồi thịt kho nầy chẳng phải xuất phát từ những cái mồm
ham ăn.
Tháng 12 âm lịch ở ngoài bắc c̣n được gọi là tháng “Củ mật”- mà sao
không là củ chuối, củ ḿ khi “Tháng
chạp là tháng trồng khoai, tháng hai trồng đâu, tháng ba trồng cà”?
Té ra tháng chạp nầy là tháng phải nâng cao tinh thần cảnh giác, pḥng
chống gian phi, phải củ soát
thật cẩn mật nếu không thằng ăn trộm nông thôn (ngày xưa) và bọn giựt
dọc (ngày nay) nó tḥ tay ngọc, thọc tay vàng vào đồ đạc trong nhà th́
kể như là hết ăn tết trong năm mới. Củ mật nầy là nghĩa như thế chứ
không phải trong giới nông nghiệp nước nhà đă khởi nghiệp bằng một loại
củ ngọt ngào mật ngọt vào tháng 12. Đỏ mắt đi t́m củ mật th́ giống như
đi t́m lá diêu bông trong thơ của Hoàng Cầm mà thôi nhé.
Bỏ hết những truy nguyên, t́m hộ khẩu của
tháng chạp để nh́n vào thực tế cuộc sống của tháng chạp nầy. Rốt cuộc
tháng chạp là ǵ? Tháng chạp của tôi ơi, khi tờ lịch chỉ con số một oai
nghi vào phía cuối tờ lịch th́ chúng ta biết rằng mọi thứ trong cuộc
sống thường nhật bắt đầu xáo trộn. Tháng chạp ở Sài g̣n là tháng hối hả
làm cho xong những công viêc c̣n bộn bề để kết thúc vào dịp tất niên đón
chờ năm mới an khang thịnh vượng. Tháng chạp là tháng phải trả dứt nợ
tiền c̣n nợ t́nh th́ để đó sang năm tính nếu không có những lời nhắc
khéo “Ngày đi anh hứa tháng
Chạp về /Sẽ chở em dạo quanh thành phố …/Dẫu thế nào … em vẫn chờ
anh/Đường Nguyễn Huệ ngàn hoa khoe sắc/Hoàng lan xưa tỏa hương thơm
ngát/Gọi chân anh rộn ră t́m về”( Đỗ
Mỹ Loan)
Tháng chạp là tháng rộn ră, là tháng vội vă, hối hả, là tháng vất vả
mướt mồ hôi v́ chạy. Tháng chạp cũng là tháng hết chầu nhậu nầy tới chầu
liên hoan khác. Tháng chạp nghĩa là tháng công nhân chờ đợi lương thưởng
tháng 13 để mua sắm cho con cái có cái ăn cái mặc với người. tháng chạp
là tháng mua sắm sao bao nhiêu tháng dụm dành tiết kiệm.Tháng chạp là
tháng chờ đợi, háo hức mua vé xe đ̣, xe lửa, máy bay về ăn tết. Tháng
chạp nghĩa là tháng hết vé xe lửa chính thức, chỉ con vé chợ đen. Tháng
chạp nghĩa là tháng hùng hục chen nhau trên những chuyến tàu xuôi ngược
về phương bắc, các tỉnh miền tây để rồi ra giêng lại điệp khúc hùng hục,
chen nhau thích cánh trở lại đất Sài g̣n muôn thuở yêu thương. Tháng
chạp là tháng đoàn tụ gia đ́nh tứ xứ phương xa với những người con,
người chồng, người vợ, người cha, người mẹ trở về .Tháng chạp là tháng
của “những thằng già nhớ mẹ”
(những thằng trẻ đi đâu?) nên nhạc sĩ La Tuấn Dzũng phổ thơ
Lư Thừa Nghiệp đă
làm nghẹn ngào người nghe khi ví von tháng chạp như người mẹ “Tháng
chạp Mẹ già như lúa chín…Tháng chạp Mẹ già như hoa nở…Tháng chạp Mẹ già
như hương nắng…Tháng chạp bỗng tràn theo nước mắt” Nghe xong bài
hát những người nghe bỗng dưng đâm ra thắc mắc một cách triết học nhập
môn t́nh mẫu tử “Tại sao tháng chạp như người mẹ phải chăng v́ người mẹ
có đức hy sinh như tháng 12 đă mất tên để tháng chạp được nở mày nở mặt
với thiên hạ”. Mẹ-tháng chạp- luôn giang rộng ṿng tay đón chào những
thằng con- khi bị nạn thập tử nhất sinh mới khóc than nhớ mẹ, c̣n lúc
vinh quang th́ nó đi đâu tuốt luốt. Tháng chạp là tháng bắt cầu cho
những đứa trẻ con qua tuổi mới. Tháng chạp của tiếng cười, của niềm vui.
Sài g̣n tháng chạp vỗ tay mừng đám cưới. Sài g̣n tháng chạp khoe sắc báo
tết mừng xuân. Những ngày tết đến gần bắt đầu bằng tháng chạp với em
công nhân quét đường áo vải đêm co ro.
LÊ VĂN NGHĨA
|