Nghĩ quanh khi
đọc “cao huy thuần người khuân
đá”
Đỗ Hồng Ngọc
Có khi nào nâng một bình trà uống đến giọt cuối cùng
tưởng đã cạn sach rồi nhưng đợi một lúc thì trà lại như tự chắt ra thêm
mấy giọt rồi lại tươm thêm vài giọt nữa, càng lúc càng đậm đặc càng ngất
ngây không?
Đọc Cao Huy Thuần cũng vậy đó. Cứ tưởng anh nói lung
tung đầu ngô mình sở đến lúc nghĩ lại mới giật mình. Cho nên đọc Cao Huy
Thuần phải chậm rải, phải ‘cảnh giác’ coi anh có giấu giếm cái gì trong
mỗi chữ mỗi câu đó không?
Tôi đọc Người Khuân Đá của anh với một thứ cảnh giác cao
độ như thế. Cái ông Giáo sư đại học kiêm ‘’thầy giáo làng’’ này tính cái
gì đây với Người Khuân Đá nhỉ? Ai khuân, khuân đi đâu, khuân để làm gì?
Dã tràng xe cát biển đông/ Nhọc lòng mà chẳng nên công cán gì ư? Sao
biết? Chỉ có dã tràng mới biết. Cũng như chỉ có Phật với Phật mới biết
nhau, không cần phải nói ra lời. Ông Bồ-tát Duy Ma Cật làm thinh, tưởng
bí, mà Văn Thù vỗ tay ca ngợi hết lời. Cái sự làm thinh đó mới đáng sợ.
Dã tràng có nói gì đâu. Thiên
hà ngôn tai. Ai biết Dã tràng kia đã làm cái trò gì, xe cát hẳn
phải có lý do gì chớ, cũng như con bọ hung kia hùng hục chui vào đống
phân trâu bò vo tròn từng cục lớn cục nhỏ, hì hục lăn về ổ là để chuẩn
bị thức ăn cho vợ đẻ con đó thôi. Nó vậy là nó vậy. Cứ hỏi Như Lai thì
biết.
Tự dưng một ông giáo hơn 80 tuổi đầu, bỗng cao hứng nói
về tình yêu, về hạnh phúc, về cái chết về lẽ sống... và về Phật pháp
chẳng đáng đọc sao?
Và ông ‘’nói’’ gì về Tình yêu? Ông khẳng định
tình yêu là tương quan: cái
này sinh thì cái kia sinh. ‘’Đó là bước đầu. Bước thứ hai: hãy mất cái
‘’tôi’’ đi, vì ‘’tôi’’ đã nằm trong tương quan’’ (tr 48). Ý ông muốn nói
duyên sinh, nói vô ngã đó thôi. Dĩ nhiên rồi. Tình yêu mà đến cao trào
thì đâu còn cái ngã nào nữa! Thây
kệ thiên đường và địa ngục/ Không hề mặc cả họ yêu nhau. Ghê chưa?
Ấy là Cao Huy Thuần trích Huy Cận.
‘’Ôi vui! Ôi hạnh phúc! Ôi ngất ngây! Trong một phút,
trong một giây, ta quên ta, tôi quên tôi, tôi ra khỏi tôi, tôi mất
tôi...”. Ai vậy? Cao Huy Thuần đó. Nhưng, nói vậy mà không phải vậy. Ông
đang nói về trạng thái vô ngã, niết bàn tịch diệt.
Tỉnh lại, ông can: Đâu hề có một tình yêu sung sướng!
Có tình yêu nào
mà không đau khổ
Có tình yêu nào
mà chẳng xót xa
Thì ra vậy. Ông dẫn bằng một bài thơ của Aragon. ’’Il
n’y a pas d’amour heureux’’ (tr
49)
Rồi ông mượn cả Platon, Aristote, Spinoza... Rồi kết:
tình yêu cần phải ‘’thiếu’’ mới hạnh phúc. Hèn chi mà Mỹ nói: I miss you
nghĩa là I love you! ‘’Phải nhìn thấy cái khổ của thiếu để biết hạnh
phúc của cái đủ (tr 54). Thì ra ‘’khổ, tập, diệt, đạo’’ đó mà!
Ông nói về cái chết.
Khi chết đến (tr 70): “...
chỉ ở đây thôi. Sẵn sàng gặp bất cứ cái gì kế tiếp, không mong chờ,
không thiên kiến, không định kiến. Chỉ hỏi: cái gì đây? Cái gì đây? Kỳ
lạ thế?’’ “Tôi nhìn mọi vật và thời gian chẳng qua chỉ là một ý nghĩ’’.
Phải, một niệm.
Cao Huy Thuần đọc thơ cả với Freud (tr 76 ). Hình như
ông ráng moi bên dưới tiềm thức của Freud còn có cái gì khác nữa không?
Có đó. A-lại-gia-thức hay Tàng thức đó. Chỉ cần A-lại-gia thức chuyển
thành Đại viên cảnh trí hay Nhất thiết chủng trí thì xong... Mạt-na thức
lúc đó đã chuyển thành Bình đẳng tánh trí, không cần phải đắn đo, toan
tính, phân biệt chi nữa!
Nhưng trước hết, có lẽ nên nghiền ngẫm thử cái bìa sách.
Ông vẽ một con bướm phấp phớp cánh bay, và viết cùng một font, một size:
cao huy thuần người khuân đá.
Rõ ràng ông cố ý nói Cao Huy Thuần vốn là một người khuân đá... suốt cả
đời! Khuân để làm gì vậy anh Cao? Thì ra để tìm hạnh phúc. Như
Sisyphe hạnh phúc (tr 342),
từ Le mythe de Sisyphe của Camus. Không phải bỗng dưng ông nhớ Camus
đâu. Câu hỏi đó ông hỏi hồi còn trẻ, còn say sưa với ‘’hiện sinh’’ của
Sartre, của Camus lận. Nhưng bây giờ ’’lúc xế chiều, câu hỏi về ý nghĩa
của cuộc đời thường lảng vảng trong đầu’’. Khuân đá lên rồi khuân đá
xuống, cứ mãi vậy cho đến chết, có phi lý không cơ chứ? Rồi Camus nói
‘’phải tưởng tượng Sisyphe sung sướng’’ (tr 343). Tại sao lại phải tưởng
tượng? Chắc chắn là sung sướng quá rồi đó chớ, chẳng qua vì không ‘’thấy
biết’’ (tri kiến) đó thôi: ‘’Thanh tịnh bản nhiên/ Tùy chúng sanh tâm/
Chu biến pháp giới/ Tùng nghiệp phát hiện’’ mà. Mắc mớ gì ông Camus phải
thắc mắc nọ kia.
“Sisyphe là thân phận của chúng ta: Chính chúng ta vác
trên vai gánh nặng của cuộc đời, lên núi, xuống núi, lặp đi lặp lại ngày
này qua ngày khác, xuân nọ đến xuân kia, rồi chết’’ (tr 345). Camus
viết: Cứ khinh bỉ nó, số phận nào cũng thua’’. Sisyphe khinh bỉ cái số
phận của anh ta. Và chiến thắng. Nếu anh ta biết nghiệp báo, luân hồi,
duyên khởi, vô thường, vô ngã... thì mọi chuyện đã khác mà không cần
phải ‘’khinh bỉ cái số phận’’ để thấy mình ‘’chiến thắng’’ kiểu AQ.
Nhưng bởi Cao Huy Thuần không phải là Camus. Anh là một
người học Phật, một người hành thiền. Anh biết Vô minh, anh biết Ái,
Thủ, Hữu... tại sao, thế nào, nên anh... thoát: “Tôi không đối kháng tôi
với cuộc đời. Tôi không vướng bận gì với Thượng đế như Camus” ông nói.
‘’Không còn ý thức về vô lý nữa mà ý thức về vô thường’’(tr 355). Và ý
thức về vô thường cũng có nghĩa là ý thức về vô ngã. Niết bàn ở đó.
Sisyphe cứ khuân đá, vừa đi vừa thở vào thì biết mình thở vào, thở ra
thì biết mình thở ra. Một người thiền hành. Một khi ’’Sisyphe cứ bước
như một người thiền hành’’ (tr 355) thì Sisyphe hết càu nhàu, Sisyphe
trở nên tếu. Cười chứ. ‘’Để lại
thiên thu hình dáng nụ cười’’ (Trịnh Công Sơn) mà! Nụ cười này không
phải giả bộ cười, ráng cười, gượng cười, mà là cái cười từ trong từng tế
bào cơ thể! Bây giờ nhiều tượng Phật ráng cười, toe toét cười đầy giả
tạo... Không phải vậy đâu. Cái cười đó phải từ bên trong. Từ trong Từ bi
hỷ xả. Từ trong ở đây và bây giờ. Từ trong hạnh phúc, an lạc.
Và đến một lúc, con nhộng hóa bướm. Lúc nhộng nằm trong
kén, thì cứ nhả tơ đi. Rồi khi nhộng hóa bướm thì cứ nhởn nhơ bay lượn
cùng trời xanh nắng ấm đi.
Cho nên ‘’cao huy thuần người khuân đá’’ bỗng bay lượn
như cánh bướm. Ấy là lý do cái bìa bí
hiểm của anh.
Trong “Khoảnh khắc và vô tận” (tr 117) ông dẫn
Nietzsche: “Tình yêu không muốn
một quãng thời gian, nó muốn khoảnh khắc và vô tận’’. Và đây là một
câu rất hay của Cao Huy Thuần, một câu như thơ: “Tôi thấy vô tận trong
khoảnh khắc muốn khóc ấy”. Có không một khoảnh khắc muốn khóc ấy? Có đó.
Nó chính là một sát-na của Phật. Nơi không có thời gian lẫn không gian.
Một sát-na là một khoảnh khắc? Hay là vô tận? Hay vừa khoảnh khắc vừa vô
tận. Phải ‘sống’ trong sát-na đó thì mới biết.
Như đã nói, tôi rất “cảnh
giác” khi đọc Cao Huy Thuần. Chắc chắn không phải tình cờ mà anh đưa bài
Bếp xưa (tr 14) làm bài mở đầu cho tập sách này và để kết thúc với bài
“Sisyphe hạnh phúc” (tr 342) sau khi vác đá lên đồi xuống đèo suốt cả
một đời người. Hóa ra có một đường dây. Đường dây nối từ quá khứ đến
hiện tại đến tương lai của một kiếp người.
ĐHN.
(Saigon 4.2018)