|
Daniela Rus: Rise of the robots: are you ready?
FINANCIAL TIMES, 6 tháng 3, 2018
Người Dịch: Nguyễn Xuân Tuấn
Email:
nxtuanvast@gmail.com
BẠN ĐÃ SẴN SÀNG CHO SỰ TRỖI DẬY CỦA RÔBỐT CHƯA?
Daniela Rus
Nhà nghiên cứu rôbốt (roboticist) và trí tuệ nhân tạo (artificial
intelligence – AI) Daniela Rus từ Viện Công Nghệ Massachusetts - MIT
(Massachusetts Institute of Technology) giải thích tại sao chúng ta cần
hợp tác tốt hơn với nhau để cạnh tranh với trí tuệ nhân tạo.
Khi tôi là nhà nghiên cứu về rô bốt và trí tuệ nhân tạo, tôi thường nhận
được một trong hai phản ứng: hoặc là họ tạo ra trò đùa về Kẻ Hủy Diệt
(Terminator - Bộ phim do tài tử Arnold Schwarzenegger thủ vai) và “sự
trỗi dậy của máy móc”, hoặc là họ phấn khích và hỏi tôi làm thế nào
mà xe hơi của họ có thể tự lái được. Khi mà tôi chắc chắn mình thuộc về
phản ứng thứ hai, tôi biết tầm quan trọng như thế nào để hiểu những lo
lắng rất thực về những gì đã truyền cảm hứng để tạo trò đùa Kẻ Hủy Diệt.
Đã làm việc trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học máy tính nhiều năm, tôi
có thể tự tin nói rằng nỗi sợ về ngày tận thế từ trí tuệ nhân tạo bị
thổi phồng quá đáng. Thậm chí với tất cả những tiến bộ chủ chốt được tạo
ra trong lĩnh vực này hôm nay, không có bất kì nơi nào trí tuệ nhân tạo
đến gần với con người ở các khía cạnh: nhận thức, tranh luận, thông tin,
và sáng tạo. Nó thiếu trí tuệ xã hội và không thể kết hợp các ý tưởng
không tương tự lại với nhau. Những hạn chế này sẽ khiến cho nó ở phía
sau “suy nghĩ của con người”.
Ở cùng thời gian, tôi hiểu tính chính đáng liên quan tới sự dịch
chuyển nghề nghiệp do tự động hóa, tôi nghĩ đó là điều đáng để nói
về cách mà các công nghệ đang nổi lên sẽ ảnh hưởng tới kinh tế trong
tương lai. Sự thực là bản chất công việc do sự phát triển từ công nghệ
mới vẫn tiếp tục trên một vài công việc và tạo thêm nhiều thời gian hơn
so với những công việc khác. Giống như
máy móc đã biến đổi thế giới nông nghiệp cách đây một thế kỉ, trí tuệ
nhân tạo và rôbốt sẽ tác động một cách sâu sắc đến nhiều nghành công
nghiệp hiện đại. Từ năm 1900, việc làm trong nghành nông nghiêp ở Mỹ đã
giảm từ 40% xuống còn 2%. Sự chuyển dịch không còn bị nghi ngờ đối với
các công nhân trong thời gian tới, nhưng cuối cùng thì nhiều người trong
số họ sẽ tìm được những công việc khác phù hợp với kĩ năng mà họ có.
Tất nhiên, khó có thể hình dung các công việc mà công nghệ mới sẽ tạo
ra. Cách đây một thập kỉ không ai dự đoán được nhiều loại nghề mới ngày
nay, từ nhà phân tích phương tiện xã hội, nhà khoa học dữ liệu đến các
nhà phát triển ứng dụng và thị trường di động. Gần một phần ba nghề mới
không tồn tại (hoặc tồn tại không đáng kể) cách đây một phần tư thế kỷ.
Chế tạo rôbốt vốn khó khăn, buồn tẻ, và đắt tiền. Mỗi rôbốt được chế tạo
bởi một cơ thể và một bộ não, nhưng rất ít người có cả kĩ năng chế tạo
phần cứng cơ thể và kỹ năng lập trình cho bộ não. Gần đây, kỹ thuật
in-3D (3D-printing) đã tạo ra rôbốt dễ dàng hơn với khoảng lựa chọn rất
rộng, điều vốn trước đây chỉ có thể làm được từ nhà máy.
Nhóm nghiên cứu ở Phòng thí nghiệm Khoa học máy tính và Trí tuệ nhân tạo
ở Viện Công Nghệ Massachusett (CSAIL) đang làm việc với các công cụ kỹ
thuật để tự động thiết kế và chế tạo các rôbốt. Chúng tôi đang đến rất
gần khả năng chế tạo ra các rôbốt làm việc dưới dạng tự do và đi bộ được
bằng kỹ thuật in-3D.
Hiện tại những rôbốt mà chúng tôi tạo ra với thời gian hoạt động giới
hạn và chỉ có thể làm được một số động tác đơn giản nhất như di chuyển
một vật từ phòng này tới phòng khác. Nhưng với sự tiến bộ ở cả phần cứng
và phần mềm, chúng thực sự đủ khả năng để vận chuyển hàng hóa trên một
đoạn đường dài và di chuyển tới các vùng bị thiên tai để tìm kiếm các
nạn nhân còn sống sót.
Tiến bộ then chốt khác cho việc sản xuất các rôbốt đến từ các vật liệu
mềm. Hầu hết mọi người hình dung rôbốt gồm các khối kim loại cứng, nhưng
rôbốt trong tương lai sẽ đến từ các dạng và vật liệu khác nhau. Manh mối
cho điều đó đến từ thế giới động vật, hiện tại chúng tôi đang chế tạo
các rôbốt bằng các vật liệu mềm, giãn như cao su, vải, thậm chí là thực
phẩm và chất lỏng. Chúng ta được truyền cảm hứng bởi các động vật như
loài mực chẳng hạn, chúng có thể di chuyển và vận động mà không cần
khung xương, và các động vật xương sống như tắc kè có thể chạy bằng cách
lưu giữ năng lượng đàn hồi trong xương và mô của chúng.
Vật liệu mềm cho phép rôbốt nhỏ hơn, an toàn hơn, và vững vàng hơn đối
với rô bốt làm bằng cơ thể rắn, với các cấu trúc tùy biến cho phép leo
trèo dễ dàng vào những chỗ cong, đổi hướng và chen vào những nơi chật
chội. Nếu một rôbốt mềm va phải một thứ gì đó, nó ít khi bị vỡ hay gây
thiệt hại và có thể được lập trình để dùng các va chạm này nhằm tích lũy
thêm thông tin về môi trường xung quanh.
Đội nghiên cứu của chúng tôi đã phát triển các rôbốt mềm có thể bơi như
cá, trườn như rắn và thậm chí nuốt để vá vết thương bên trong dạ dày
người. Cách tiếp cận như vậy có thể là cuộc cách mạng cho phép phẫu
thuật không xâm lấn, ít đau đớn và có rủi ro nhiễm trùng thấp hơn. Các
rôbốt thậm chí có thể di chuyển theo những đường trong cơ thể để đưa các
thuốc đáp ứng đặc biệt cho thể trạng riêng của bạn, loại bỏ các mẫu thử
sai trong nhiều kế hoạch điều trị.
Bên cạnh việc xây dựng cơ thể tốt hơn cho rôbốt, chúng ta cũng phải nâng
cấp “bộ não” của chúng - ở
đây chúng ta hiểu rằng “bộ não”
là chương trình cho phép các rôbốt thực hiện các công việc với sự nhanh
nhẹn và linh hoạt. Rôbốt ngày nay là một loại thủ thuật: Roomba (một
loại rôbốt lau nhà) không thể lau sạch tấm thảm của bạn và Alexa (trình
trợ lý ảo về giọng nói của Amazon) không thể mua thức ăn cho bạn (Chú
thích của người dịch - ở đây
tác giả hoặc ban biên tập đã nhầm mà ghi ngược lại về Roomba và Alexa).
Để bắt chúng làm những việc thậm chí đơn giản nhất, bạn phải giải thích
tỉ mỉ các hướng dẫn về kích thước, hình dạng, chức năng chính xác cho
chương trình của chúng – Điều không dễ gì có được ở các nhà lập trình
không chuyên nghiệp.
Để đáp ứng những yêu cầu trên, các nhà nghiên cứu ở CSAIL và các nơi
khác đang làm việc để phát triển các phương pháp cho phép rôbốt phản ứng
đối với các tình huống mà chúng không được lập trình hóa một cách rõ
ràng, với giao diện thân thiện với người dùng cho phép bạn đưa các nhiệm
vụ mà bạn muốn cho rôbốt làm.
Công nghệ và con người không phải cạnh tranh với nhau. Máy móc tốt hơn
để làm những thứ giống như: xử lí số, ghi nhớ dữ liệu. tìm các mẫu, nâng
các vật nặng, di chuyển chính xác; con người là tốt hơn trong các nhiệm
vụ gồm: sáng tạo, suy nghĩ trừu tượng, và biến đổi. Cộng tác với hệ
thống trí truệ nhân tạo, chúng ta có thể tăng và khuếch đại nhiều khía
cạnh công việc và cuộc sống. (Đây là những thứ chúng tôi đặt vào trọng
tâm ở Viện Công Nghệ Massachusett – Năm nay chúng ta công bố Điều tra
trí thông minh MIT (MIT Intelligence Quest), một sáng kiến mới tập trung
vào sự cộng tác giữa Trí tuệ nhân tạo và con người).
Có một trường hợp đặc biệt: sự tiến bộ trong xử lí ngôn ngữ tự nhiên
(NLP) đã cho phép máy móc vượt qua sự nhận biết từ đơn, điều này cho
phép Siri (một trình trợ lý ảo của Apple) và Alexa thông báo hướng lái
xe và mua hàng hóa. Chẳng bao lâu nữa các trình trợ lý ảo này sẽ đọc và
tổng hợp một lượng khổng lồ các thông tin được viết ra, gồm toàn bộ sách
trong thư viện. Các công cụ mới này sẽ đóng vai trò sáng giá trong việc
trợ giúp các bác sĩ, luật sư và các chuyên gia khác trong việc ra các
quyết định.
Ví dụ như, các nhà nghiên cứu ở MIT đã hợp tác với các bệnh viện để phát
triển các hệ thống trí tuệ nhân tạo có thể giúp đỡ các bác sĩ xác định
ung thư vú tốt hơn. Phương pháp sử dụng trí tuệ nhân tạo chẩn đoán chính
xác 97% các ca ung thư vú ác tính và giảm số ca phẫu thuật lành tính
xuống còn hơn 30%, so với các phương pháp mà các bác sĩ đang dùng. Trí
tuệ nhân tạo sẽ không thay thế các bác sĩ: chúng không thể ngồi với bệnh
nhân để trao đổi về các triệu chứng hay đưa ra các kế hoạch điều trị.
Tuy nhiên, chúng có thể giúp các bác sĩ đưa ra các chẩn đoán đúng và
nhận ra tất cả các lựa chọn điều trị có thể - điều này sẽ giải phóng các
các sĩ để họ dành nhiều thời gian hơn cho các bệnh nhân.
Những tiến bộ này đặt ra một vài câu hỏi quan trọng. Làm thế nào để
chúng ta chuẩn bị tất cả các thành phần xã hội cho sự trỗi dậy của máy
móc trong tương lai? Loại nghề nghiệp nào chúng ta nên sẵn sàng cho 25
năm tới ? Hoạt động thực tế nào sẽ bị tự động hóa và loại nghề có giá
trị cao nào chúng ta cần để có thể làm trong thời gian tới?
Các phê phán thường trích dẫn sự dịch chuyển nghề nghiệp như là một
nguyên nhân làm nản lòng các nghiên cứu trí tuệ nhân tạo đi xa hơn.
Nhưng lịch sử thịnh hành với các cách tân đã bị phá vỡ: Đã có ai nhìn
lại và hối tiếc về phát minh ra máy tỉa hạt bông của Eli Whitney hay
phát minh ra động cơ hơi nước của James Watt? Giống như bất kì công nghệ
nào, trí tuệ nhân tạo không mang trong mình bản chất tốt hay xấu. Như
đồng nghiệp của tôi ở MIT Max Tegmark thích nói “Câu hỏi không phải là
liệu bạn là người “ủng hộ”
hay “chống lại” trí tuệ nhân
tạo – điều này chẳng khác nào bạn hỏi tổ tiên chúng ta “ủng
hộ” hay “chống lại” lửa”.
Nếu lửa là điều không thể tránh khỏi, làm thể nào chúng ta đối xử khi nó
không còn chắc chắn. Tôi không tin chúng ta có thể (hoặc nên) ngừng thúc
đẩy sự phát triển của công nghệ, chúng ta phải nghĩ tới làm thế nào để
tích hợp trí tuệ nhân tạo vào cuộc sống chúng ta và chuẩn bị cho các
loại công việc mới. Các công ty đang dành các nguồn lực chủ chốt để đào
tạo và đào tạo lại, Google cam kết dành 1 tỷ đô la để đào tạo các kỹ sư
công nghệ cao dạy lập trình cho các thợ mỏ nghành than để họ không bị
thất nghiệp.
Các đại học giống như MIT cũng đang tiến hành để xử lí các kĩ năng thiếu
hụt bằng cách đưa ra các khóa học trên mạng miễn phí ở hầu hết các lĩnh
vực. Giáo dục trực tuyến là một tấm gương điển hình cho nỗ lực dịch
chuyển. Hàng thế kỉ qua, chúng ta có cách tiếp cận tiếp diễn trong giáo
dục và công việc, theo đó con người học rồi gia nhập thị trường lao
động. Trong tương lai, việc học và làm sẽ trộn lẫn vào nhau, các công
nhân phải tự học liên tục để giành lấy các kĩ năng tương ứng với yêu cầu
nghề nghiệp của họ.
Bồi thẩm đoàn vẫn quyết định loại chương trình nào sẽ thành công và họ
có thể xử tốt như thế nào, nhưng họ là một phần của những gì mà các nhà
công nghệ và các nhà tạo lập chính sách đang thảo luận để đảm bảo rằng
chúng ta vẫn ở vị trí cao nhất trong các viễn cảnh kinh tế đang thay
đổi.
Cá nhân tôi rất phấn khích về nhiều thay đổi mà trí tuệ nhân tạo sẽ mang
lại. Trong một thế giới mà dữ liệu ở vị trí trung tâm đang gia tăng, máy
tính có thể làm nhiều hơn để nâng cao cuộc sống của con người hơn những
gì chỉ có con người làm. Chúng có thể giúp chúng ta di chuyển an toàn
hơn, nhanh hơn, nâng cao khả năng chẩn đoán và điều trị dịch bệnh, mở ra
các cách tiếp cận mới về giáo dục, năng lượng và an ninh mạng.
Các thuật giải đang giúp chúng ta đưa ra các hiểu biết then chốt về các
thử thách lớn nhất của thế giới: hiểu biết tốt hơn về thay đổi khí hậu
bằng cách phân tích dữ liệu của các cảm biến từ đại dương, lượng mưa,
khí quyển; phân phối thức ăn dư thừa tới nhưng nơi cần nó; dự đoán và
đối phó với các thảm họa thiên nhiên bằng cách dùng hệ cảm biến - mạng
trực tuyến; và nhiều hơn nữa.
Rồi máy tính còn giúp chúng ta các công việc tư duy, các rôbốt sẽ giúp
chúng ta các công việc sử dụng cơ bắp. Xe tự lái sẽ giảm các rủi ro trên
đường và cho phép chúng ta đến bất kì đầu trong bất kì thời gian nào. Xe
nhặt rác sẽ tự điều khiển và tự nhặt rác vào thùng của chúng. Máy móc sẽ
giải phóng chúng ta khỏi các công việc chán, bẩn và nguy hiểm (3D) – Các
công việc 3D này trong xây dựng, khai mỏ, năng lượng hạt nhân và phản
ứng khẩn cấp sẽ bị rôbốt hóa. Kết quả là chúng ta có thể tập trung sức
lực hơn vào các kĩ năng sáng tạo và liên nhân cách, điều mà chúng ta
không thể sao chép cho máy tính.
Năm 2015 gần 5,5 triệu rôbốt tiêu dùng được bán; tới năm 2019 lượng bán
được mong đợi sẽ tăng hơn 42 triệu chiếc. Trong khi đó rôbốt cá nhân vẫn
còn cách chúng ta khoảng vài thập kỉ nữa, vượt qua một vài trở ngại then
chốt chúng ta có thể sử dụng chúng nhanh hơn bạn nghĩ.
Cách đây hơn hai thập kỉ, máy tính được dành riêng cho các chuyên gia
bởi vì chúng quá lớn, đắt đỏ và khó khăn để truy cập. Bây giờ thì mọi
người đều có một chiếc điện thoại thông minh và điện toán đã trở nên một
thứ thông thường. Tôi tin rằng 20 năm tới sẽ mở ra những sự thay đổi sâu
sắc với trí tuệ nhân tạo và rôbốt. Điện thoại đã phổ cập công nghệ điện
toán; trí tuệ nhân tạo và rôbốt có khả năng phổ cập các công việc nhận
thức và tay chân. Chúng sẽ giải phóng chúng ta khỏi các công việc chán,
bẩn và nguy hiểm và tạo nên một thế giới tốt hơn.
Rôbốt ngày nay dường như đã trở thành đối tác trong công nghiệp và gia
đình. Chúng làm việc bên cạnh con người trong các nhà máy và phòng mổ.
Chúng có thể cắt cỏ, lau nhà, và thậm chí là vắt sữa bò. Tôi tin rằng
trong một vài năm tới rôbốt sẽ len lỏi vào mọi phần trong cuộc sống của
chúng ta.
|