|
Đằng sau Trump-Kim
Summit tại Hà Nội
“Hà Nội không vội
được đâu”
Nguyễn Quang Dy
Khi vở diễn Trump-Kim đã hạ màn, khách khứa đã về nhà mình, và 2600 nhà
báo đã xong việc, thì bụi đường Hà Nội cũng tạm lắng xuống. Việc đánh
giá thất bại hay không chỉ là quan niệm tương đối, vì “Hà Nội không vội
được đâu”. Bên cạnh quan hệ Mỹ-Triều, các mối quan hệ khác có liên quan
vẫn nổi cộm trong đầu chủ nhà. Đó là quan hệ Mỹ-Trung và Mỹ-Việt trong
tam giác Mỹ-Trung-Việt, với tầm nhìn “Indo-Pacific tự do và rộng mở”.
Xét cho cùng, cuộc gặp Trump-Tập
sắp tới còn quan trọng hơn, và liên quan mật thiết với nhau.
Phản
ứng của thị trường
Sau cuộc gặp cấp cao Trump-Kim lần đầu tại Singapore (12/6/2018) mà
nhiều người đã phê phán là thiếu kết quả cụ thể, thì nhiều người kỳ vọng
vào cuộc gặp Trump-Kim lần thứ 2 tại Hà Nội (27-28/2/2019). Nhưng thiên
hạ không hiểu rằng 8 tháng là khoảng thời gian quá ngắn để hai bên đạt
được kết quả cụ thể về 2 vấn đề lớn: (1) Bình Nhưỡng “phi hạt nhân hóa
bán đảo Triều Tiên” và (2) Washington “bỏ cấm vận Bắc Triều Tiên”, trong
khi hai bên vẫn còn chưa rõ và chưa thống nhất về định nghĩa cũng như
giới hạn của hai vấn đề cơ bản nói trên. Việc Trump dùng những lời lẽ
hoa Mỹ để lấy lòng Kim trong “ngoại giao cá nhân” (personal diplomacy)
không thay thế được những lỗ hổng về truyền thông (communication gaps)
và sự thiếu hụt về độ tin cậy lẫn nhau trong việc xây dựng lòng tin
(confidence building).
Trong ngày đàm phán thứ hai (28/2) Trump bất
ngờ bỏ về (walk out), họp báo sớm (trước 2 tiếng) rồi lên máy bay về
luôn (không ký kết và ăn trưa). Theo Trump và Mike Pompeo, phía Triều
Tiên đã yêu cầu Mỹ “bỏ cấm vận hoàn toàn”, nên không thể chấp nhận.
Nhưng theo ngoại trưởng Triều Tiên Ri Yong-ho (họp báo lúc nửa đêm) họ
chỉ yêu cầu “bỏ cấm vận một phần” (5/11 nội dung). Trong khi hai bên lý
giải khác nhau về nguyên nhân đổ vỡ, tạo ra khủng hoảng làm đoàn Mỹ bỏ
về, và đoàn Triều Tiên bối rối (bewildened). Sự phản bác của phía Triều
Tiên chứng tỏ sự bất mãn và thất vọng (frustration). Một quan chức Triều
Tiên nói “Chủ tịch Kim đã mất cảm hứng đàm phán, và Trump đã đánh mất
một cơ hội ngàn năm”. Chắc Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in lại phải đứng
ra hòa giải. Một canh bạc lớn về ngoại giao đã đổ vỡ (fell apart), và
thất bại này làm tương lai quan hệ Mỹ-Triều càng bất định (uncertain). (How
Trump and Kims summit dream fell apart,
Will Ripley, CNN, March 2, 2019).
Trong khi giới bình luận đánh giá khác nhau (từ “thất bại” đến “không
tồi tệ”), thị trường chứng khoán ở nhiều nước trong khu vực Châu Á đã
đồng loạt phản ứng tiêu cực trước kết quả đàm phán Trump-Kim lần thứ 2.
Theo Bloomberg (28/2/2019), chứng khoán Châu Á đã chao đảo ngay sau khi
đàm phán Mỹ-Triều kết thúc mà không đạt được thỏa thuận nào như dự định.
Cụ thể, chỉ số MSCI châu Á-Thái Bình Dương mất 0,6 % (lúc 15:32 chiều
28/2/2019, giờ Tokyo). Chỉ số Topix của Nhật Bản giảm 0,8% khi chốt
phiên, trong khi chỉ số Kospi của Hàn Quốc mất 1,8% (mức giảm nhiều nhất
kể từ 10/2019). Chỉ số Hang Seng giảm 0,2%, trong khi chỉ số Shanghai
Composite giảm 0,4%. Chỉ số chứng khoán VNI của Việt Nam cũng giảm 1,7%.
Có thể nói, phản ứng của thị trường luôn là một thước đo khá chính xác.
Quan hệ Mỹ-Triều và
Mỹ-Trung
Theo John Bolton, Trump muốn gặp Kim vào đầu năm 2019 vì Triều Tiên
“không giữ cam kết” tại Singapore. Nhưng theo các nhà phân tích, đáng lẽ
đó là lý do để không gặp lại. Các cơ quan tình báo đã cảnh báo là Kim
không sẵn sàng từ bỏ hoàn toàn vũ khí hạt nhân, và đã nhiều lần nói rằng
họ sẽ bỏ dần từng bước. Một số trợ lý của Trump như John Bolton (cố vấn
an ninh quốc gia) và Mike Pompeo (ngoại trưởng) cho rằng cơ hội đàm phán
(grand bargain) để giải trừ toàn bộ vũ khí hạt nhân hầu như là số không.
Một số người khác còn cho rằng Trump không nên gặp Kim vào lúc này. (How
the Trump-Kim Summit Failed: Big Threats, Big Egos, Bad Bets,
David Sanger &
Edward Wong,
New York Times, March 2, 2019).
Nhưng theo đại sứ Hoàng Anh Tuấn (Phó Tổng Thư ký ASEAN), trước đây “mỗi
khi Mỹ chuẩn bị cứng rắn với Trung Quốc thì tình hình trên bán đảo Triều
Tiên bỗng ‘đột ngột căng thẳng’. Khi đó, Mỹ buộc phải thông qua Trung
Quốc giúp hòa giải để làm dịu tình hình”…Nhưng trong suốt quá trình căng
thẳng quan hệ với Trung Quốc lần này, “tình hình trên bán đảo Triều Tiên
lại hết sức ổn định”. Đây là điều Tổng thống Trump rất cần khi đi vào
đàm phán quyết định trong vòng một tháng tới với Trung Quốc, mà đỉnh cao
là cuộc gặp cấp cao giữa Trump và Tập Cận Bình tại Florida vào cuối
tháng 3/2019. Trong lần gặp tới, Trung Quốc buộc phải tính toán kỹ có
hay không việc nhân nhượng về các vấn đề cốt lõi với Mỹ… “Nếu họ không
nhân nhượng đủ lớn, đủ hấp dẫn với Mỹ thì sẽ không có bất kì thỏa thuận
nào”… Theo ông
Tuấn, “Đây sẽ là đòn tâm lý và sức ép rất lớn lên phía Trung Quốc khi họ
đứng trước rủi ro rất cao là không thể đạt được thỏa thuận”… Trong
trường hợp đạt được thỏa thuận với Trung Quốc thì Tổng thống Trump sẽ tự
tin hơn vì được tiếp thêm sức mạnh mới để tiếp tục ép Kim Jong Un có
những nhượng bộ lớn hơn. Trong trường hợp không có thỏa thuận với Trung
Quốc và Triều Tiên, Trump vẫn có thể ung dung bước vào cuộc chiến tái
tranh cử năm 2020… Nói cách khác, “Tổng thống Trump tiếp tục chứng tỏ
mình là người khó đoán, khó hiểu về các quyết định chiến lược, với các
bước đi của mình và bí ẩn đến phút chót ngay cả với các trợ lý hàng
đầu”…Tại cuộc gặp thượng đỉnh ở Hà Nội “Khi tất cả đều nghĩ đến thỏa
thuận thì cũng là lúc họ ngã ngửa vì chẳng có thoả thuận nào cả!” (Chủ
tịch Kim, TT Trump 'được nhiều nhất' từ thượng đỉnh Mỹ - Triều,
Hoàng Anh Tuấn, Zing.vn, 1/3/2019).
Quan hệ Mỹ-Triều và Mỹ-Việt
Nhưng vấn đề không hẳn là “hữu sự tại nhân, thành sự tại thiên” (Man
proposes, God disposes), để phó mặc cho ông trời. Tuy trước đây người ta
thường khuyên nhau “dục túc bất đạt” (More haste, less speed) để đừng
nên quá vội, nhưng nay họ lại nói “Hà Nội không vội được đâu”.
Tuy đó chỉ là câu nói “nửa đùa nửa thật”, nhưng nó đã vận ngay
vào câu chuyện đàm phán cấp cao Trump-Kim lần thứ 2 tại Hà Nội. Dù đúng
hay sai, nó đang làm phân hóa nhiều người trong nhận thức và tầm nhìn
của họ về sự thật (hay là “hậu sự thật”?).
Theo báo Economist, cục diện tại
bán đảo Triều Tiên
lẽ ra còn
có thể tồi tệ hơn nhiều.
Phi
hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên là một quá trình lâu dài chứ không phải
là điều có thể đạt được trong một sớm một chiều như Trump đã từng ám chỉ
trước đó. Trump cho thấy rằng nay ông chủ trương một thỏa thuận ít tham
vọng hơn nhiều so với việc loại bỏ hoàn toàn vũ khí hạt nhân của Triều
Tiên. Đó là thỏa thuận “bảo đảm không sử dụng các loại vũ khí hạt nhân”.
Vì vậy, việc ông bỏ dở hội nghị cấp cao tốt hơn là chấp nhận một thỏa
thuận không đúng. (The
Hanoi summit:
Trump and Kim walk away,
Economist, February 28, 2019).
Theo Alexander Vuving, cuộc gặp cấp cao Trump-Kim lần thứ 2 tuy thất bại
(broke down) nhưng ít ra có một bên thắng lớn là Việt Nam…Đó là cơ hội
lớn để chính quyền Hà Nội quảng bá đất nước tươi đẹp và mến khách, chứng
tỏ mô hình cải cách thành công và chính sách đối ngoại đúng hướng. Tuy
Việt Nam không có báo chí độc lập, nhưng đã đón tới 2600 nhà báo từ 40
nước… (Trump and Kim left their
summit empty handed but there was one clear winner: Vietnam,
Shashank Bengali, Los Angeles Times, March 1, 2019).
Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên?
Theo ông
Trần Việt Thái (Viện phó Viện Nghiên cứu Chiến lược, Bộ Ngoại Giao), bắt
đầu từ ngày 21/2/2019, đại diện của Mỹ và Triều Tiên đã gặp nhau đàm
phán tại khách sạn Nikko, Hà Nội. “Hai bên đã dự thảo được 2 văn kiện và
4 điểm then chốt”… Phương án cao nhất mà Mỹ mong muốn gồm 6 điểm, trong
khi Triều Tiên chỉ muốn thực hiện từng bước và có lộ trình mà họ có thể
kiểm soát được…Cũng theo ông Thái, hai bên đã dự thảo xong tuyên bố kết
thúc chiến tranh rất ngắn gọn (chỉ có nửa trang), nhưng đáng tiếc là
cuối cùng không ký được…Đến 12 giờ trưa ngày 28/2, khi mọi người vẫn
nghĩ là sẽ ký được hai văn kiện đó, thì diễn biến sau đó như chúng ta đã
biết. Có lẽ vì Triều Tiên đặt kỳ vọng hơi cao, và chưa hiểu hết về Mỹ…
Cuối cùng, ông Thái lấy làm tiếc rằng “mưu sự tại nhân, thành sự tại
thiên”…
Khi đi vào đàm phán cụ thể, phía Triều Tiên xin gỡ bỏ 5/11 lệnh cấm vận,
nhưng phía Mỹ lại hiểu hơi khác. Trên thực tế, Triều Tiên chỉ muốn gỡ bỏ
những lệnh cấm vận đã được công khai rồi, chứ không phải gỡ bỏ hết. Về
phi hạt nhân hóa, Mỹ đã “biết đến từng cm ở Triều Tiên”. Thực ra, phía
Mỹ có danh sách rồi, nhưng Triều Tiên không công nhận nên họ cho rằng
Triều Tiên không chân thành. Chữ “chân thành” được nhắc đến rất nhiều.
Cuối cùng, hai bên không ký được tuyên bố chung vào phút chót sau cuộc
họp mở rộng do bất đồng về vấn đề cấm vận và phi hạt nhân hoá, nên không
đạt được mục đích. (Thượng
đỉnh Mỹ Triều: “Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên”,
Trần
Việt Thái, Nghiên cứu Quốc tế, 3/3/2019).
Theo ông Thái, một nguyên nhân khác là do cách làm. Khi đàm phán cấp
dưới đã không chốt ngay vấn đề mà để ngỏ cho cấp cao quyết. Nhưng sau đó
cấp cao Mỹ lại ra về ngay nên không có cơ hội để trung gian hòa giải.
Việt Nam cũng có thiện chí muốn giúp nhưng họ ra về nhanh quá, nên không
còn cơ hội cho bên thứ ba can dự. Đó là điều đáng tiếc, có thể do tính
cách của Trump, nhưng cũng có thể vì lý do khác nữa như lời khai của
luật sư Michael Cohen đúng vào lúc đó đã tác động đến tâm trạng của
Trump. Trong khi đó, dư luận còn nhắc tới vai trò quan trọng của Trung
Quốc đằng sau hậu trường. (Dấu
vết Trung Quốc trong hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Bắc Triều Tiên tại Hà Nội,
FB
Nguyễn Ngọc Chu, 2/3/2019).
Lời cuối
Theo Trump, Trung Quốc là một nước lớn, cung cấp đến 93% hàng hóa cho
Triều Tiên, nên Trung Quốc có ảnh hưởng lớn và đã hỗ trợ nhiều cho Triều
Tiên. Nhưng Trump tin rằng “Triều Tiên có lập trường riêng, không nhận
mệnh lệnh từ bất kỳ ai”. Đây là lời chỉ trích gián tiếp đối với Trung
Quốc đã vi phạm cấm vận áp đặt cho Bình Nhưỡng. Washington cũng không
hài lòng về việc Trung Quốc vẫn ủng hộ chính quyền Maduro ở Venezuela.
Cuộc gặp Trump-Tập vào cuối tháng này sẽ cho thấy thái độ của Trump đối
với Bắc Kinh.
Vì vậy, tam giác Mỹ-Trung-Việt rất quan trọng, không chỉ liên quan đến
vấn đề Biển Đông, mà còn về tầm nhìn chiến lược “Indo-Pacific Tự do và
Rộng mở”. Donald Trump và Tập Cận Bình đều là người thực dụng, nên cần
xem Bắc Kinh có thể tác động đến chiến lược của Mỹ đối với Việt Nam như
thế nào, cả về chiến lược lẫn kinh tế. Xét cho cùng, tam giác
Mỹ-Trung-Việt và lợi ích tại Biển Đông vẫn là vấn đề sống còn đối với
Việt Nam. Cần đặt quan hệ Mỹ-Triều trong tầm nhìn rộng lớn lớn hơn về
bức tranh địa chính trị Mỹ-Trung.
Theo Graham Allison, con đường phi hạt nhân hóa bán đảo Triều tiên còn
dài, nhưng cuộc gặp cấp cao tại Hà Nội làm ông nhớ tới một câu nói nổi
tiếng của Lão Tử: “con đường ngàn dặp bắt đầu bằng một bước chân” (a
journey of a thousand miles begins with a single step). Nhưng theo
Richard Haass (president of the Council on Foreign Relations), “cuộc gặp
cấp cao tại Hà Nội cho thấy nguy cơ Tổng thống Trump đã quá đề cao ngoại
giao cá nhân” (The Hanoi summit showed the dangers of a president who
over-personalizes diplomacy).
Tham khảo
1. The
Significance of the Second Trump-Kim Summit for Vietnam,
Le Hong Hiep, ISEAS, February 8, 2019
2. What Kim Jong-un Really Wants, and How America Should Respond,
Alexander Vuving, National
interest, February 18, 2019
3. Can Trump Avoid Caving to Kim in Vietnam?
Susan Rice, New York Times, February 26, 2019
4. Hanoi Summit Has Tokyo Feeling Left Out,
Robbie Gramer, Foreign Policy, February 26, 2019
5. Vietnam Wants Western Politicians, Not Western Politics,
Bill Hayton, Foreign Policy, February 27, 2019
6. The Hanoi summit shines a light on the Vietnam model of development,
David Dollar, Brookings,
February 27, 2019
7. How
to judge the Hanoi summit, Yoon
Young-kwan, Project Syndicate, February 27, 2019
8. The Hanoi summit:
Trump and Kim walk away,
Economist, February 28, 2019
9. Takeaways from the Trump Kim Hanoi summit,
Jeremy Diamond, CNN,
February 28, 2019
10. Trump and Kim left their summit empty handed but there was one clear
winner: Vietnam,
Shashank Bengali, Los Angeles Times, March 1, 2019
11. Misunderstanding Trump’s Failed Hanoi Summit,
Graham Allison,
National Interest, March 1, 2019
12. The Hanoi Talks Failed, But That Could Be a Blessing in Disguise,
Colum Lynch, Foreign Policy, March 1, 2019
13. How Trump and Kim’s summit dream fell apart,
Will Ripley, CNN, March 2, 2019
14. How the Trump-Kim Summit Failed: Big Threats, Big Egos, Bad Bets,
David Sanger
&
Edward Wong,
New York Times, March 2, 2019
15. Chủ tịch Kim, Tổng thống Trump 'được nhiều nhất' từ thượng đỉnh Mỹ -
Triều,
Hoàng Anh Tuấn, Zing.vn,
1/3/2019
16. Dấu vết Trung Quốc trong hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Bắc Triều Tiên tại
Hà Nội,
FB Nguyễn Ngọc Chu, 2/3/2019
17. Thượng đỉnh Mỹ Triều: Canh bạc của Trung Quốc?
Phạm Hoàng Sơn, Nghiên cứu Quốc Tế, 2/3/2019
18. Thượng đỉnh Mỹ Triều: “Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên”,
Trần Việt Thái, Nghiên cứu Quốc tế, 3/3/2019
NQD. 5/3/2019 Tác giả gửi cho viet-studies ngày 6-3-19 |