|
Lập trường của Mỹ về Biển Đông ngày càng cứng rắn
Nguyễn Quang Dy
Sáng 14/7 (giờ Viêt Nam) Bộ ngoại Giao Mỹ đã phát tuyên bố của Ngoại
trưởng Mike Pompeo về tranh chấp ở Biển Đông. Lập trường cứng rắn của Mỹ
được dư luận rất chú ý. Trong khi Đại sứ quán Trung Quốc ở Mỹ phản đối
(14/7), thì người phát ngôn BNG Viêt Nam hoan nghênh (15/7). Bài
này sẽ phân tích lập trường cứng rắn hơn của Mỹ hiện nay.
Lập trường cứng rắn hơn
Trong một phát biểu trên mạng (ngày 29/6), ông Pompeo đã báo trước: “Trung
Quốc không được coi Biển Đông như vương quốc biển của họ. Chúng tôi sẽ
sớm có phát biểu thêm về vấn đề này”. Vì vậy, tuyên bố của ông không
phải nhất thời phản ứng trước các diễn biến gần đây, mà nhất quán với
chiến lược của Mỹ đối với Trung Quốc ở Biển Đông.
Sáng 14/7 (giờ Mỹ), Trợ lý Ngoại trưởng David Stilwell đã đọc bài tham
luận (keynote speech) tại hội thảo hàng năm về Biển Đông do CSIS tổ
chức. Stilwell làm rõ hơn tuyên bố của Pompeo và đề cập đến khả năng
trừng phạt. Về hình thức, đó là tuyên bố với báo chí (press statement)
nhưng về thực chất, đó là một tuyên bố chính sách (policy statement).
Lần đầu tiên, Mỹ công khai bênh vực các nước “đồng minh và đối tác” ở
khu vực, đặc biệt là bốn nước “ASEAN Four”, chống lại sự bắt nạt của
Trung Quốc. Lần đầu tiên, Mỹ công khai bác bỏ và lên án Trung Quốc đòi
chủ quyền phi pháp (unlawful) ở Biển Đông, vi phạm luật quốc tế, cụ thể
là UNCLOS và phán quyết của Tòa Trọng tài Quốc tế (PCA).
Tuyên bố tuy ngắn gọn (chỉ có 770 từ) nhưng những người soạn thảo đã
dùng ngôn ngữ rõ ràng và chính xác, trong đó có đoạn còn mở ngoặc giải
thích rõ thêm để tránh hiểu lầm. Tuyên bố đã đề cập khá đầy đủ và chi
tiết đến ba khu vực đang tranh chấp ở Biển Đông mà Mỹ quan tâm như điểm
nóng, cần được ưu tiên cao như “làn ranh đỏ” (redline).
Một là Mỹ lên án hành động phi pháp của Trung Quốc đòi chủ quyền và quấy
rối Philippines đánh cá và thăm dò dầu khí tại khu vực cãi cạn
Scaborough mà Trung Quốc đã chiếm (từ năm 2012) cũng như tại đá Vành
Khăn
hay bãi Cỏ Mây, mà PCA năm 2016 đã phán quyết là thuộc chủ quyền của
Philippines. Mỹ cần ưu tiên cho Philippines vì đó là đồng minh mà Mỹ
phải bảo vệ và đang phải tranh thủ để Manila không bỏ hiệp định VFA.
Hai là Mỹ bác bỏ yêu sách đòi chủ quyền và lên án hành động “phi pháp”
của Trung Quốc quấy rối hoạt động đánh cá và thăm dò dầu khí của Việt
Nam tại “Bãi Tư Chính”,
của Malaysia tại bãi
Luconia, của Indonesia
tại đảo
Natuna Besar, và của Brunei…
Ba là Mỹ bác bỏ yêu sách đòi chủ quyền phi pháp của Trung Quốc đối với
bãi ngầm James shoal (cách mặt biển 20m). Tuy bãi ngầm này cách Malaysia
50 dặm và cách Trung Quốc 1000 dặm, nhưng họ vẫn tuyên truyền đó là
“lãnh thổ cực nam của Trung Quốc”.
Tình thế đang thay đổi
Tuy Tổng thống Donald Trump có tính cách thất thường, nhưng tuyên bố của
Ngoại trưởng Pompeo không phải ngẫu nhiên, mà đã được chuẩn bị từ trước,
phản ánh xu thế “bài Trung” hay “tách rời”
(decoupling) đang tăng lên không chỉ ở Mỹ mà còn ở các nước
phương Tây khác (như Úc và Anh). Trong khi người Mỹ và phương Tây phân
hóa mạnh và tranh cãi kịch liệt về nhiều vấn đề, nhưng họ lại đồng thuận
về lập trường “bài Trung”.
Theo các nhà phân tích, dù Tổng thống Trump còn tại chức hay mất chức
vào tháng 11/2020, thì xu thế đó và chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc
về cơ bản sẽ không thay đổi. Đây là một nghịch lý và cái giá mà Bắc Kinh
phải trả cho cách hành xử thô bạo của họ. Có một thực tế là lãnh đạo
Trung Quốc khó thay đổi tư duy (mindset) hay hệ quy chiếu (paradigm),
nên dễ mắc sai lầm trước biến đổi khó lường, trong một thế giới đầy biến
số.
Người Mỹ tuy năng động hơn, nhưng cũng có “truyền thống” bỏ rơi đồng
minh/đối tác. Năm 2012, khi Philippines đối đầu với Trung Quốc tại
Scaborough, Chính quyền Obama đã không hành động đủ mạnh để răn đe Trung
Quốc, nên họ đã chiếm Scaborough của Philippines. Năm 2017 và 2018, khi
Trung Quốc bắt nạt Việt Nam và Repsol, Việt Nam vì cô đơn phải ngừng
khoan và bỏ dự án Cá Rồng Đỏ (lô 136 & 07), chịu thiệt hại rất lớn.
Từ tháng 7 đến 10/2019, Trung Quốc lại cho tàu hải cảnh liên tục quấy
rối tại mỏ Lan Đỏ, Lan Tây, Phong Lan Dại (lô 06), và cho tàu HD-8 liên
tục thăm dò tại bãi Tư Chính và các nơi khác, gây đối đầu và khủng hoảng
mới tại Biển Đông. Đến ngày 24/10/2019 tàu HD-8 mới chịu rút về, sau khi
dàn khoan Hakuryu 5 thuê của Nhật đã rút về Vũng Tàu.
Từ tháng 4/2020, trong khi thế giới bận đối phó với đại dịch thì Trung
Quốc ngày càng ngang ngược tại Biển Đông. Ngày 2/4/2020, tàu hải cảnh
của Trung Quốc đã đâm chìm một tàu đánh cá của Việt Nam. Ngày 18 và
19/4/2020, Trung Quốc đã công bố thành lập “quận Tây Sa” (tức Hoàng Sa)
và “quận Nam Sa” (tức Trường Sa) và ngang nhiên đặt tên Trung Quốc cho
80 thực thể ở Biển Đông, vi phạm luật quốc tế và chủ quyền của Việt Nam.
Từ giữa tháng 4/2020, Trung Quốc đã cho nhóm tàu sân bay Liêu Ninh và
nhóm tàu khảo sát HD-8 vào Biển Đông để tập trận và quấy rối nhằm bắt
nạt các nước khu vực. Nhóm tàu HD-8 và tàu hải cảnh đã xâm nhập vùng EEZ
của Malaysia và Việt Nam, quấy rối và đe dọa dàn khoan West Capella của
Petronas đang hoạt động ở khu vực bãi Luconia.
Từ ngày 22/4/2020, Mỹ đã điều động tàu đổ bộ USS America, tàu tuần dương
USS Bunker Hill, tàu khu trục USS Barry, và tàu HMAS Parramatta của Úc,
vào Biển Đông để tập trận gần nhóm tàu HD-8 của Trung Quốc để bênh vực
Malaysia. Đó là một cố gắng lớn của hải quân Mỹ trong bối cảnh hai tàu
sân bay USS Ronald Regan và USS Theordore Roosevelt phải cập cảng Guam
và Nhật để bảo trì và cách ly vì nhiều thủy thủ bị lây nhiễm Covid-19.
Từ ngày 1-5/7/2020, hải quân Trung Quốc tập trận tại biển Hoàng Sa, và
cho tàu HD-4 xâm nhập vùng EEZ của Việt Nam. Lần đầu tiên Trung Quốc
ngăn cản Việt Nam (và Rosneft) khai thác dầu khí tại lô 06 (Nam Côn
Sơn), mặc dù
Rosneft đã thuê
dàn khoan
Clyde Boudreaux của Noble tốn hàng chục triệu USD, nay đang phải chờ tại
Vũng Tàu. Tình thế ở Biển Đông đang thay đổi khó lưởng, đòi hỏi Mỹ phải
cứng rắn hơn nếu không sẽ quá muộn.
Lời kết
Lần đầu tiên Mỹ đã điều động nhóm tác chiến đúp gồm hai tàu sân bay USS
Ronald Reagan và USS Nimitz vào Biển Đông tập trận quy mô lớn (từ 4/7).
Điều đó phản ánh điều chỉnh của Bộ Quốc phòng Mỹ nhằm tăng cường răn đe
Trung Quốc. Nhưng tàu chiến Mỹ đến rồi lại đi, trong khi đồng minh/đối
tác khu vực phải đối mặt với Trung Quốc. Muốn thuyết phục họ, đã đến lúc
Mỹ cần quay lại với TPP, và giúp Việt Nam triển khai dự án Cá Voi Xanh.
Theo Elbridge Colby (cựu phó trợ lý bộ trưởng quốc phòng Mỹ) để ngăn
chặn mục tiêu của Trung Quốc muốn tạo ra “chuyện đã rồi” (fait accompli)
ở Biển Đông, Mỹ và đồng minh phải ngăn chặn Trung Quốc ngay từ đầu. Đã
đến lúc các nước ASEAN phải đoàn kết như một bó đũa và thông qua các cơ
chế an ninh khu vực để tham gia tuần tra hàng hải chung, trong khuôn khổ
ASEAN+3, ADMM+ hoặc là “Bộ Tứ Cộng” (Quad plus) đã hình thành.
Sách Trắng Quốc phòng Việt Nam 2019 nhấn mạnh “Hợp tác và Đấu tranh”,
trong đó đề cập đến tình hình căng thẳng tại Biển Đông và cạnh tranh
chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc. Tuy Sách Trắng vẫn duy trì chính sách
“Ba Không” nhưng được điều chỉnh thành “Bốn Không” (hay “Ba không Một
nếu”), để ngỏ khả năng hợp tác chiến lược với Mỹ, “nếu có chiến sự”. Nói
cách khác,
Sách trắng đã vạch ra “làn ranh đỏ” (Red line) và gửi đi một thông điệp
rõ ràng là Việt Nam quyết bảo vệ chủ quyền và lợi ích kinh tế của mình
nếu bị đe dọa.
NQD. 16/7/2020
|