|
Coronavirus là tai
họa cho Trung Quốc năm 2020
Nguyễn Quang Dy
Năm mới, sự bùng phát của Coronavirus (hay nCoV) là một tai họa cho
Trung Quốc năm 2020. Nó không chỉ là khủng hoảng về vi sinh học và y
học, mà c̣n là khủng hoảng hệ thống chính trị Trung Quốc, làm bộc lộ
những tử huyệt của họ. Việt Nam cũng bị vạ lây v́ “cùng chung vận mệnh”,
thậm chí c̣n nguy hiểm hơn v́ hệ lụy “hội chứng Đồng Tâm”.
Tính đến 3/2/2020, ở Trung Quốc đă có 17.488
người mắc dịch (kể cả Đài Loan, Hongkong, Macao) và 361 người chết. Theo
Bộ y tế, ở Việt Nam đă có thêm 3 trường hợp mắc dịch, nâng tổng số lên 8
trường hợp. Việt Nam đă tuyên bố t́nh trạng khẩn cấp về y tế, và ngừng
tất cả các chuyến bay đến/từ Trung Quốc (nhưng vẫn chưa đóng cửa biên
giới).
Phúc
bất trùng lai
Sau ba thập kỷ phát triển nóng, Trung Quốc như người khổng lồ trỗi dậy
thành siêu cường kinh tế, vượt Nhật và chỉ đứng sau Mỹ. Nhưng Trung Quốc
không “trỗi dậy ḥa b́nh” như Mỹ và Phương Tây mong đợi, mà con rồng
Trung Quốc phủ bóng đen của nó lên Biển Đông, bắt nạt các nước láng
giềng và độc chiếm Biển Đông như cái ao của họ.
Tập Cận B́nh thấy cơ hội đă đến nên từ bỏ chính sách “dấu ḿnh chờ thời”
của Đặng Tiểu B́nh, và củng cố quyền lực độc tài cá nhân (như thời Mao).
Trong nước, Tập bóp nghẹt tự do dân chủ và triển khai “hệ thống cho điểm
xă hội” (social credit system). Ngoài nước, Tập triển khai kế hoạch
“Vành đai Con đường” để thao túng các nước bằng “bẫy nợ”.
Để đối phó với Trung Quốc trỗi dậy, Chính quyền Trump đă điều chỉnh
chiến lược, từ bỏ chính sách cộng tác (engagement) của các chính quyền
trước, chuyển sang ngăn chặn (containment) và đối đầu như “chiến tranh
lạnh kiểu mới”. Mỹ phát động chiến tranh thương mại và dùng thuế quan
như vũ khí kinh tế làm suy yếu Trung Quốc tại vùng Indo-Pacific.
Trong khi Trung Quốc phân hóa và thao túng ASEAN (như Philippines và
Campuchia) th́ các nước khác bắt đầu phản ứng (pushback) với kế hoạch
“Vành đai Con đường” và “bẫy nợ”. Đối thoại Mỹ-Triều và thay đổi chính
phủ ở Malaysia phản ánh xu thế thoát Trung. Những biến động gần đây tại
Hong Kong và Đài Loan đang cảnh báo Trung Quốc.
Đó là bối cảnh những thách thức to lớn mà
Trung Quốc phải đối mặt như “phúc bất trùng lai”, khi xảy ra dịch Corona
th́ như “họa vô đơn chí”.
Trong thế giới bất ổn đó, những biến số khó lường đe dọa làm bộc lộ
những tử huyệt của hệ thống chính trị.
Sự bùng phát và lây lan của Coronavirus làm người dân nhiều nước tẩy
chay Trung Quốc như tội đồ.
Cơ hội vàng bị mất Theo Minxin Pei và Nicholas Kristof, Trung Quốc
không rút được kinh nghiệm SARS (2002-2003) và không đối phó kịp thời
với Corona (2019-2020). (The
Coronavirus Is a Disease of Chinese Autocracy,
Project Syndicate, January 25, 2020;
Coronavirus Spreads and the World Pays for China’s Dictatorship,
New York Times, January 29, 2020). Khi dịch Coronavirus bùng phát tại Vũ Hán, chính
quyền địa phương đă bất lực và lănh đạo thành phố phải trốn ra đảo,
trong khi 5 triệu dân đă sơ tán khỏi thành phố. Theo Minxin Pei, Bắc
Kinh không có khả năng xử lư một đại dịch như vậy. Kể từ thời có dịch
SARS (2003), Bắc Kinh vẫn chưa có sự đổi mới cơ bản nào về năng lực xử
lư khủng hoảng. Trong ṿng một tháng (từ giữa 12/2019 đến giữa
1/2020) là giai đoạn sống c̣n mà Minxin Pei gọi là “cửa sổ cơ hội vàng”
đă bị mất, khi chính quyền tra hỏi và kỷ luật 8 bác sỹ ở Vũ Hán v́ “tung
tin đồn nhảm” về virus lạ. Trong mấy tuần đó (đến 20/1/2020), số người
bị mắc dịch đă nhanh chóng tăng lên gấp đôi, làm cho chính quyền giật
ḿnh. Nguyên nhân chính là “lỗi hệ thống” do thể chế
độc tài bưng bít thông tin để thao túng và che dấu sự thật. Khi phát
hiện dịch mới tại Vũ Hán (8/12) chính quyền kiểm duyệt báo chí và các
trang mạng (WeChat, Weibo), trấn áp các bác sỹ và nhà báo đưa tin. Khi
có người chết (11/1) chính quyền vẫn phủ nhận dịch có thể lây lan từ
người sang người. V́ vậy, dịch Corona đă bùng phát và đến nay đă
lan ra 27 nước và vùng lănh thổ trên thế giới. Sau khi 5 triệu người dân
đă rời khỏi Vũ Hán, sẽ rất khó kiểm soát. Khi thấy t́nh h́nh đă nguy
cấp, với hàng ngàn người mắc dịch và nhiều người chết (20/1), chính
quyền buộc phải thay đổi thái độ và “chỉ đạo quyết liệt” th́ đă quá muộn
(too little too late). Thường mỗi khi các quan chức chính quyền gặp một
vấn đề, họ thường phân ra là “kỹ thuật” hay “chính trị”. Nếu là chính
trị, họ sẽ “đá vấn đề lên trên để chờ quyết định”. V́ vậy, trong hệ
thống tập trung cao đó, quá tŕnh ra quyết định rất lâu. Nhưng khi đă
quyết th́ họ lại hành xử như thời chiến, mà Minxin Pei gọi là “quân sự
hóa chính quyền”. Hệ quả kinh tế của Coronavirus sẽ rất nặng nề đối
với Trung Quốc, cũng như các nước phụ thuộc vào họ. Sau kỳ nghỉ Tết
Nguyên Đán, Shanghai composite giảm 7,7%, và Shenzhen Component Index
giảm 8,5%. Khi không thể bưng bít được nữa, chắc nội bộ sẽ bị phân hóa.
Lần đầu tiên, dịch Corona dám thách thức quyền lực của Tập Cận B́nh.
Trong kinh tế có môn “kinh tế chính trị học”.
Nhưng nếu người ta lạm dụng để chính trị hóa một cách toàn diện và triệt
để các lĩnh vực dân sự (kể cả dịch vụ y tế) nhằm duy tŕ độc quyền th́
sẽ tạo ra ách tắc, như các khối u trong cơ chế quốc gia. Khi phải đối
phó với t́nh thế khủng hoảng như dịch SARS hay Corona, cơ chế đó sẽ bộc
lộ những tử huyệt.
Liên hệ tới Việt Nam
Tuy nói chuyện Trung Quốc, nhưng cần liên hệ tới Việt Nam, v́ đó là
“quan hệ nhân quả”. Coronavirus càng làm bộc lộ những yếu kém của một hệ
thống chính trị bất cập và lỗi thời. V́ vậy, ông Trần Quốc Vượng có lư
khi phát biểu (25/12/2019) “Cơ đồ ta xây dựng 75 năm nay sụp đổ hay
không cũng do chúng ta thôi, chẳng phải do kẻ thù đâu. Chẳng ai xâm lược
ḿnh… chẳng ai lật đổ chúng ta đâu. Ta không làm tốt th́ tự ta lật đổ ta
thôi”.
Trong bối cảnh hiện nay, khả
năng kiểm soát và xử lư khủng hoảng của Việt Nam c̣n yếu kém v́ thể chế
lạc hậu và dân trí thấp. Việt Nam đă bỏ visa đối với người Trung Quốc,
nên biên giới hai nước hầu như bỏ ngỏ. Tuy dịch Corona đă bùng phát và
WHO đă ban bố t́nh trạng y tế khẩn cấp toàn cầu, Việt Nam vẫn chưa đóng
cửa biên giới v́ sợ Trung Quốc. Trong cuộc họp Chính phủ do Thủ tướng Nguyễn Xuân
Phúc chủ tŕ (30/1/2020), Phó Thủ tướng/Ngoại trưởng Phạm B́nh Minh lư
giải chưa đóng cửa biên giới là do “Việt Nam và Trung
Quốc có kư kết hiệp ước, nếu liên quan an ninh và dịch bệnh th́ có thể
đóng cửa nhưng phải có thỏa thuận giữa hai bên chứ Việt Nam không thể
đơn phương”. Nhưng
theo trang Thư viện Pháp luật,
trong điều 5, khoản 3 của hiệp định biên giới có ghi: “Để bảo vệ lợi ích
xă hội, an ninh quốc gia hoặc v́ lư do thiên tai nghiêm trọng, dịch bệnh
truyền nhiễm lớn, dịch bệnh động thực vật và các trường hợp bất khả
kháng khác, một Bên có thể tạm thời đóng hoặc hạn chế việc qua lại cửa
khẩu. Tuy nhiên, cần phải thông báo cho phía Bên kia trước 5 ngày, trong
trường hợp khẩn cấp không được ít hơn 24 giờ”.
Nay chính phủ chỉ đạo quyết liệt th́ đă muộn (như chém gió). Sau Tết có
nhiều lễ hội đông người, ngành du lịch và các địa phương không thấy hết
nguy cơ, nên “trên bảo dưới không nghe”.
Hệ thống y tế Việt Nam yếu kém v́ quá tải nên khó đối phó với
dịch đă bùng phát. Câu chuyện khẩu trang khan hiếm v́ “cháy hàng” là một
ví dụ đáng buồn không chỉ với dịch Corona mà c̣n đối với nạn ô nhiễm
không khí đang ở mức báo động. *** Tại Việt Nam, dịch Coronavirus (hay nCoV) xảy ra
gần đồng thời với biến cố Đồng Tâm, như “khủng hoảng kép”. Tuy hai sự
kiện có những biến số (variables) khác nhau nhưng lại có hằng số
(constants) về cơ bản giống nhau. Đó là hai trường hợp điển h́nh (case
studies) chứa đựng nhiều ẩn số (implications) cần phải nghiên cứu thêm
để làm rơ.
Có người nói trong cơn sốc Corona, “biến cố Đồng Tâm gần như ch́m vào
quên lăng” và Hiệp định Thương mại Tự do EU-Việt Nam (EVFTA) sẽ được
Nghị viện Âu châu quyết định vào 11/02/2020, “chỉ như chuyện của một
hành tinh khác”. Đó là nói theo logic h́nh thức để thấy Coronavirus cấp
bách hơn, nhưng thực ra đó là “quan hệ nhân quả”.
Tham khảo
1.
The Wuhan Virus: How to Stay Safe,
Laurie Garrett,
Foreign Policy, January 25, 2020
2.
The
Coronavirus Is a Disease of Chinese Autocracy,
Minxin Pei,
Project Syndicate, January 28, 2020
3.
Coronavirus Spreads and the World Pays for China’s Dictatorship,
Nicholas Kristof, the New York Times, January 29, 2020
4.
Xi’s
one-man Rule Hamstrings Coronavirus Response,
Katsuji Nakazawa, Nikkei Asian Review, January 30, 2020
5.
Coronavirus Outbreak Highlights Cracks in Beijing’s Control,
Lenora Chu, The
Christian Science Monitor, January 31, 2020
NQD. 3/2/2020
|