|
Robert Manning:
A post-American Asia looms larger on the
horizon
Người dịch: Huỳnh Hoa
Một châu Á hậu-Hoa Kỳ hiển hiện
ở chân trời
Robert A. Manning (*)
Sự kiện ông Trump quay lưng với
thương mại tự do đa phương đang xóa bỏ những yếu tố chủ chốt trong vai
trò của Hoa Kỳ.
Chuyến công du kéo dài 12 ngày đáng phục của ông Donald Trump đến châu Á
là một cơ hội có tính quyết định để xác định chính sách châu Á và tầm
nhìn của ông cho tương lai. Không may, cả tin tốt và tin xấu, là ông đã
thành công.
Cái chủ đề bao quát của ông Trump về “một khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương
tự do và rộng mở” là lấy từ ông thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe. Ông Abe
đã đưa nó thành trọng tâm trong chính sách ngoại giao của ông. Nhưng với
ông Abe, ý nghĩa của thông điệp đó là giữ vững và cập nhật cái trật tự
dựa trên luật lệ đã tạo thuận lợi cho sự thành công kinh tế của châu Á
trong hơn nửa thế kỷ qua. Với ông Trump, chủ đề này kết hợp với “nước Mỹ
trên hết” – đã phá vỡ cái trật tự dựa trên luật lệ mà Hoa Kỳ đã góp phần
xây dựng và thực thi, rồi thay thế nó bằng sự cạnh tranh cổ hủ giữa các
quốc gia. Nhưng ông Trump dường như không hề biết tới mối mâu thuẫn cố
hữu đó.
Dù sao, phần đầu chuyến công du của ông đã tuân thủ kỷ luật một cách
khác thường, không dính tới mạng tweet, và được thiết kế để nhấn mạnh
vào tính liên tục trong vai trò an ninh của Hoa Kỳ và mối quan hệ đồng
minh với Nhật Bản và Nam Hàn. Ông cũng đã nhấn mạnh thành công ưu tiên
tăng cường áp lực quốc tế lên Bắc Hàn để giải trừ vũ khí hạt nhân. Trên
bình diện an ninh, ông Trump đã gia tăng sự hiện diện của quân đội Hoa
Kỳ trong khu vực, một việc mà ông Obama không làm được.
Nhưng ngay cả ở Tokyo và Seoul cũng có những lớp sóng ngầm về bất đồng
thương mại; ông Trump đã khước từ lời cầu xin của ông Abe, yêu cầu Hoa
Kỳ gia nhập trở lại hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP); ông
cũng nhắc nhở tổng thống Nam Hàn Moon Jae-in phải điều chỉnh thương mại
Hàn-Mỹ nhằm giảm bớt mức thâm hụt thương mại của Hoa Kỳ.
Mặc dù ông Trump đã cảnh báo mạnh mẽ tới nhu cầu tái cân bằng thương mại
với Trung Quốc, cuộc họp thượng đỉnh với chủ tịch Trung Quốc Tập Cận
Bình đã không đưa ra kết luận rõ ràng nào về hiện trạng quan hệ
Trung-Mỹ, cũng không có kết luận nào về hàng loạt các vấn đề khó khăn,
từ tình hình Bắc Hàn đến chính sách công nghiệp của Trung Quốc. Những
lời ca ngợi hào phóng dành cho ông Tập không đồng nghĩa với một thắng
lợi về chính sách. Các biên bản ghi nhớ được loan báo ồn ào rằng sẽ có
tới 250 tỉ đô la vốn đầu tư của Trung Quốc đổ vào Mỹ trong những năm sắp
tới là chuyện có thể có và cũng có thể không biến thành hiện thực.
Tuy nhiên, phần đặc sắc nhất đối với người châu Á là bài diễn văn rất
đáng chú ý mà ông Trump đọc trước các nhà lãnh đạo khu vực Hợp tác Kinh
tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC) tại Đà Nẵng, Việt Nam. Ông Trump
dường như không biết tới cái thực tế rằng, cơ chế thương mại khu vực và
toàn cầu mà ông phỉ báng lại là chiếc chìa khóa mở ra thành công kinh tế
của châu Á thời sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai. Thay vì vậy, tổng
thống Mỹ lại than phiền về những cung cách buôn bán không công bằng đã
khiến Hoa Kỳ bị thâm hụt thương mại; và ông tuyên bố “chúng tôi không
còn chịu đựng được những sự lạm dụng thương mại kinh niên này nữa… chúng
tôi sẽ không để cho Hoa Kỳ bị lợi dụng thêm nữa”.
Quan điểm về thương mại của ông Trump trái với
kinh tế học. Biện pháp “thương mại công bằng, có đi có lại” mà
ông đòi hỏi chỉ đơn giản là liệu Hoa Kỳ có bị thâm hụt thương mại hay
không. Đừng quên rằng, thâm hụt thương mại phản ánh những thực tế kinh
tế vĩ mô – tiết kiệm, đầu tư, tiêu dùng nhiều hơn sản xuất. Trong khi
ông Trump tỏ ra có lý về các cung cách buôn bán không công bằng, rõ ràng
nhất trong trường hợp Trung Quốc chiếm đến gần một nửa số thâm hụt
thương mại toàn cầu của Hoa Kỳ, ông đã không đưa ra được biện pháp thay
thế hữu hiệu nào cho hệ thống thương mại hiện hành.
Điều này làm cho lời phỉ báng thiếu căn cứ của ông đối với Tổ chức
Thương mại thế giới (WTO) và hệ thống thương mại đa phương càng thêm
đáng lo. “Việc mà chúng tôi sẽ không làm nữa là tham gia vào các hiệp
định lớn trói buộc tay chân chúng tôi,” và “hy sinh chủ quyền của chúng
tôi”. Chủ quyền mà ông Trump đề cập tới là sự tấn công vào tài sản quý
giá nhất của WTO: cơ chế xử lý xung đột thương mại. Ông Trump than thở
rằng “chúng tôi không được WTO đối xử công bằng”. Nhưng trong thực tế
Hoa Kỳ đã nộp đơn kiện hơn 100 trường hợp lên WTO, nhiều hơn bất kỳ quốc
gia nào – và đa số các vụ kiện này họ đều thắng.
Mở cửa cho Trung Quốc
Lời đề nghị của ông Trump chỉ đàm phán các hiệp định thương mại song
phương với các quốc gia vùng Ấn Độ-Thái Bình Dương không chỉ rơi vào
những lỗ tai không muốn nghe mà còn làm dấy lên nỗi lo sợ ở Á châu rằng
Hoa Kỳ đã, dù chỉ tình cờ, cung cấp một cơ hội để Trung Quốc đề ra nghị
trình cho khu vực. Giờ đây chúng ta có Nhật Bản đang tiến về phía trước
với hiệp định TPP trừ Mỹ, còn Trung Quốc đang thúc đẩy hiệp định Đối tác
Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP). Như một dấu hiệu của thời đại, châu Á
đang tiến tới mà không có Mỹ.
Ông Trump dường như không hiểu biết hoặc không công nhận thực tế rằng
nền tảng và tính chính danh cho ưu thế của Mỹ tại châu Á – Thái Bình
Dương không chỉ là cái ô an ninh nâng đỡ sự ổn định và tạo thuận lợi cho
tính năng động kinh tế của châu Á mà còn là sự thực thi một trật tự kinh
tế và chính trị đặt căn bản trên luật lệ mà sự kiềm chế chiến lược của
Mỹ và những thị trường mở là ví dụ điển hình.
Thật khó hình dung cái lô-gic “nước Mỹ trên hết” của ông Trump – và lời
kêu gọi các quốc gia khác trong vùng Ấn Độ-Thái Bình Dương cũng nên đặt
chủ quyền quốc gia lên trên hết – sẽ dẫn tới đâu, trừ con đường quay trở
lại những chính sách “biến hàng xóm thành ăn mày” của thập niên 1930.
Có lẽ khiếm khuyết lớn nhất trong lối tiếp cận
của ông Trump là ông ta, và nhiều người chung quanh ông ta, đang sống
trong một thời khắc lệch lạc, như trong thời trước năm 1990, khi họ đánh
giá quá cao sức mạnh đòn bẩy chiến lược và kinh tế của Mỹ. Ngày
nay, dù căn cứ vào tỷ lệ tổng sản lượng của Mỹ với thế giới (khoảng 19%)
hoặc tỷ lệ tổng khối lượng thương mại toàn cầu (khoảng 13%) thì vị thế
tương đối của Mỹ so với các nền kinh tế đang phát triển đã không còn
nhiều sức nặng nữa. Thay vì tìm ra một chiến lược để giới lãnh đạo Mỹ
thích nghi với một thế giới thời phương Tây không còn là trung tâm, thì
dường như ông Trump lại mong muốn quay về quá khứ. Hậu quả cuối cùng,
như tôi tiếp tục nghe các nhà ngoại giao châu Á bày tỏ, là quan niệm về
cuộc rút lui của Hoa Kỳ khỏi một châu Á đang mong đợi Washington làm đối
trọng với Bắc Kinh.
Ấn tượng của tôi là nhiều người ở châu Á đang nhắc lại cái quan điểm mà
thủ tướng Đức Angela Merkel từng nói về mối quan hệ Hoa Kỳ-châu Âu sau
cuộc gặp gỡ với ông Trump: chúng ta không còn có thể “trông cậy hoàn
toàn” vào đồng minh.
Quyết định của ông Trump bỏ qua hội nghị thượng đỉnh Đông Á càng củng cố
thêm những mối nghi ngờ về nước Mỹ ở một khu vực đang nổi lên nhiều vấn
đề. Dù trong các thỏa thuận thương mại nội bộ châu Á như TPP hoặc về sự
hợp tác về an ninh đang gia tăng trong nội bộ châu Á (chẳng hạn như phối
hợp tuần tra biển giữa Nhật Bản và Ấn Độ, Nhật Bản – Việt Nam, Ấn Độ -
Việt Nam, v.v…) người ta đã có thể nhìn thấy vóc dáng lờ mờ của một châu
Á đang miễn cưỡng xem xét lại con đường tiến lên của mình, theo mặc định
là con đường có khả năng nghiêng về phía Trung Quốc.
Robert A. Manning là nhà nghiên
cứu cao cấp của trung tâm Brent Scowcrof về An ninh quốc tế tại Hội đồng
Đại Tây Dương (Atlantic Council) và sáng kiến Tầm nhìn, Chiến lược và
Rủi ro của trung tâm này. Ông từng là cố vấn cao cấp cho thứ trưởng
ngoại giao, phụ trách các vấn đề toàn cầu từ năm 2001-2004, thành viên
bộ phận kế hoạch chính sách của bộ ngoại giao Hoa Kỳ từ 2004-2008 và của
nhóm Tương lai Chiến lược thuộc Hội đồng Tình báo quốc gia từ 2008-2012.
|