|
Ken Konayagi:
Trump's tour of Asia
shows just how powerful Xi has become- Nikkei Asian Review Người dịch: Huỳnh Hoa
Chuyến công du châu Á của Trump
“Nước Mỹ trên hết” chỉ giữ vị trí
thứ hai
Ken Koyanagi
Sự hiếu khách mà tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump nhận được trong chuyến
công du châu Á thật nồng hậu đến nỗi ông có lẽ cảm thấy thoải mái hơn là
ở Washington, nơi ông phải thường xuyên cãi cọ với báo chí. Nhưng trong
khi ông Trump thích thú tận hưởng sự đối đãi thượng khách dành cho ông
và quảng bá chính sách thương mại “nước Mỹ trên hết, song phương trên
hết” của ông thì chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã khôn khéo tự đặt
mình vào vị thế nhà lãnh đạo về tự do thương mại và phát triển toàn cầu.
Ngay cả chính sách bành trướng của ông Tập ở Biển Đông đã hầu như không
bị đụng đến.
Vào đầu tháng 11, tiêu đề chính trên trang bìa của tạp chí
Time tuyên bố “Trung Quốc đã thắng”. Bài báo viết về năng lực cạnh
tranh của hệ thống kinh tế của một đất nước dưới sự cai trị chuyên chế,
đối nghịch với sự kết hợp thị trường tự do với nền dân chủ tự do của
phương Tây. Nhưng, sau chuyến thăm của ông Trump, cũng có thể nói như
vậy về địa chính trị.
Thật khôi hài là chuyến đi “nước Mỹ trên hết” lại làm nổi bật cái lợi
thế mới có được của Trung Quốc so với Hoa Kỳ trên đấu trường quốc tế -
một lợi thế mà nước này có thể sẽ duy trì ít nhất là trong nhiệm kỳ tổng
thống của ông Trump. Có thể tiên đoán được con người hay thay đổi
Ông Trump đã bắt đầu chuyến công du vào ngày 5/11 bằng một cuộc chơi
golf ở ngoại ô Tokyo, cùng với ông có thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe.
Lịch trình như xoáy lốc của ông đưa ông tới Nam Hàn để hội kiến với tổng
thống Moon Jae-in và tới Trung Quốc để đàm đạo với ông Tập.
Tại Việt Nam, ông Trump tham dự hội nghị Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu
Á-Thái Bình Dương (APEC) ở thành phố Đà Nẵng và có buổi gặp gỡ, thực tế
là cuộc họp thượng đỉnh, với tổng bí thư đảng Cộng sản Nguyễn Phú Trọng
ở Hà Nội.
Cuối cùng, ở Philippines, ông tổng thống tham dự hội nghị cấp cao Hiệp
hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) và có các cuộc hội đàm song phương với
tổng thống Rodrigo Duterte và thủ tướng Ấn Độ Narenda Modi.
Có vẻ như ông Trump thật sự vui thích – ông hài lòng tới mức không tiếc
lời ngợi khen các nhà độc tài như ông Tập và ông Duterte. Ông gọi chủ
tịch Trung Quốc là “một người tử tế”, một lãnh tụ “vĩ đại” và cho biết
ông “cảm kích” với cách Bắc Kinh chào đón ông. Ở Manila, ông nói ông
được đón tiếp “như thượng khách mà chưa ai… từng được đối đãi như vậy.
Và đó thật sự là dấu hiệu của sự tôn kính, có lẽ chỉ dành cho tôi một
chút thôi, còn thật sự dành cho đất nước chúng ta”.
Rất có thể lòng hiếu khách hào phóng này được dàn dựng cẩn thận không
phải vì người ta tôn kính ông mà vì lo ngại tính hay thay đổi khét tiếng
của ông tổng thống.
Trước chặng dừng ở Việt Nam của ông Trump, hôm 6-11, một số phóng viên
địa phương cho biết, các quan chức của đảng Cộng sản đã triệu tập các
tổng biên tập của các tổ chức truyền thông quan trọng ở các thành phố
lớn, và yêu cầu họ không đăng, không phát sóng bất kỳ bài báo nào có nội
dung tiêu cực về ông Trump. Không có yêu cầu nào như vậy đối với việc
tường thuật về ông Tập hoặc thậm chí về các nhà lãnh đạo Việt Nam – chỉ
riêng ông Trump thôi.
Các chính phủ châu Á đã gắng hết sức để tránh mọi bất đồng với “nhân vật
hay thay đổi nhất trong trật tự thế giới” như lời ông Vali Nasr, hiệu
trưởng trường nghiên cứu quốc tế cao cấp thuộc Đại học Johns Hopkins
miêu tả ông Trump trong một bài diễn văn đầu năm nay.
Ông tổng thống cũng biểu lộ tính cách đồng bóng đó qua việc đột ngột đảo
ngược kế hoạch ban đầu để bỏ qua hội nghị thượng đỉnh Đông Á ở Manila
ngày 14/11, ngày cuối cùng của chuyến công du. Rồi, trong một sự thay
đổi nữa, ông ra về mà không tham dự hội nghị.
Nhưng mặt khác, ngày qua ngày, nghị trình của ông Trump lại trở nên dễ
dự đoán hơn: thúc đẩy các hợp đồng thương mại song phương “nước Mỹ trên
hết”, chào bán hàng hóa Mỹ, thúc đẩy độc lập và chủ quyền của từng quốc
gia và gạt sang một bên những vấn đề gai góc như tranh chấp lãnh thổ ở
biển Đông, cách xử lý của bà Aung San Suu Kyi, nhà lãnh đạo trong thực
tế của Myanmar, đối với cuộc khủng hoảng người Rohingya và cuộc chiến
tranh chống ma túy đầy chết chóc của ông Duterte.
Ý muốn của ông Trump bỏ qua những đề tài gay cấn, những vấn đề phức tạp
là khá rõ ràng khi ông không ép được ông Tập đưa ra những cam kết mới về
Bắc Hàn.
Tại cuộc hội đàm ngày 12/11 với chủ tịch Việt Nam Trần Đại Quang, ông
Trump đề nghị làm trung gian hòa giải cuộc tranh chấp ở Biển Đông – thực
sự đảm nhiệm một lập trường trung lập, giữ khoảng cách. “Tôi là một
trọng tài, một người điều đình rất giỏi”, ông nói với báo chí sau cuộc
họp. Nhưng cùng ngày hôm đó, ông Duterte tuyên bố rằng vấn đề Biển Đông
“tốt nhất là để yên không đụng tới”. “Ngày nay, Trung Quốc là cường quốc
kinh tế số 1 và chúng tôi phải là bạn bè của nhau”, ông Duterte nói với
một cuộc họp các doanh nhân ở Manila.
Ngày 13/11, sau hàng loạt cuộc họp, bộ trưởng ngoại giao Indonesia Retno
Marsudi nhận xét: “Nhìn chung, vấn đề Biển Đông đã bị làm dịu đi tại hội
nghị cấp cao này”.
Tương tự như vậy, không cuộc họp nào có ông Trump tham dự mà công khai
đề cập tới vụ thanh lọc sắc tộc người thiểu số Rohingya ở Myanmar và
những vụ giết chóc không qua xét xử lan tràn trong cuộc chiến chống ma
túy của ông Duterte.
Ông Tập hầu như không có gì phải lo lắng trong suốt thời gian ông Trump
thăm viếng các nước láng giềng của Trung Quốc. Ông ta tập trung vào việc
thuyết phục các nhà lãnh đạo châu Á-Thái Bình Dương rằng Trung Quốc rất
nghiêm túc trong công cuộc cải tổ kinh tế nội địa, thúc đẩy một hệ thống
thương mại đa phương và ủng hộ các mục tiêu phát triển bền vững – bao
gồm cả sự phát triển kinh tế mà không gây cản trở các sáng kiến về biến
đổi khí hậu và các nỗ lực bảo vệ môi trường khác.
Ở đây có một thái độ đạo đức giả sâu sắc. Trung Quốc, nơi mỗi năm có
hàng ngàn người bị hành quyết mà không được xét xử công bằng tại tòa án,
là một trong những nước có thành tích nhân quyền tệ hại nhất – mà đây là
một yếu tố then chốt của sự phát triển bền vững. Nhưng sự khác biệt
trong vị thế công cộng giữa ông Trump và ông Tập – đặc biệt là việc ông
Trump cứ liên tục nhấn mạnh vào cơ chế thương mại song phương - có vẻ
như làm cho nhiều người quên đi cái thực tế ấy.
Chủ nghĩa song phương một phía Ông Trump thường than phiền về hoạt động trợ cấp của chính phủ, về các doanh nghiệp nhà nước, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và mất cân bằng thương mại – những cú đánh của ông chủ yếu nhắm vào Trung Quốc, dù ông cũng chê trách Việt Nam về thặng dư thương mại của nước này trong buôn bán với Mỹ và ép Việt Nam mua sắm khí tài quân sự của Mỹ. Về lý do tại sao ông ưa thích các thỏa thuận thương mại song phương, ông đã lên án các khuôn khổ đa phương là “những hợp đồng lớn trói tay trói chân chúng tôi, làm mất chủ quyền của chúng tôi và làm cho áp đặt luật lệ có ý nghĩa, trong thực tế trở nên bất khả thi”.
Sự nhấn mạnh vào chủ quyền và độc lập trái ngược với thái độ bàng quan
mà ông Trump thể hiện trong vấn đề nhân quyền, mà những kẻ lạm dụng nhân
quyền thường nhấn mạnh rằng đây chỉ là một mối quan tâm nội địa.
Trong một sự tương phản rõ rệt, các nhà lãnh đạo Nhật Bản, Trung Quốc và
ASEAN đều kêu gọi thúc đẩy các thỏa thuận thương mại đa phương, các quan
hệ đối tác kinh tế đầy tham vọng và hiện đại hơn – chẳng hạn như hiệp
định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) mà người tiền nhiệm của ông
Trump, tổng thống Barack Obama, đã ủng hộ. Ông Trump rút ra khỏi hiệp
định này ngay sau khi ông nhậm chức tổng thống.
Các nước APEC và ASEAN đã nhiều lần nhấn mạnh sự ủng hộ của họ đối với
các hiệp định đa phương có tính chất thay thế TPP, kể cả hiệp định Đối
tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) đang được bàn thảo – khác với TPP,
hiệp định này có cả Trung Quốc và Ấn Độ. Họ cũng nhắm tới một hiệp định
thương mại tự do châu Á-Thái Bình Dương rộng lớn hơn, gọi là FTAAP.
Khi phác thảo một tuyên bố chung của hội nghị bộ trưởng các nước APEC,
phía Hoa Kỳ nhiền lần nhấn mạnh vào yêu cầu phải nói rõ những thiếu sót
của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) và tầm quan trọng của các hiệp
định song phương, làm cho việc phát hành bản tuyên bố bị chậm lại. Được
biết phía Hoa Kỳ cũng đã phản đối việc đề cập tới hiệp định FTAAP trong
bản Tuyên bố Đà Nẵng của hội nghị cấp cao APEC, cho dù cuối cùng khu vực
thương mại tự do được đề nghị này vẫn xuất hiện trong bản tuyên bố.
Những người ủng hộ chủ nghĩa đa phương đã bắt đầu trông mong tới cái
ngày mà ông Trump sẽ rời khỏi Nhà Trắng. Một trường hợp đáng lưu ý: tại
Đà Nẵng bộ trưởng thương mại của 11 quốc gia đã ký vào TPP còn lại đã
đồng ý tiếp tục tiến tới với hiệp định này mà không có Hoa Kỳ, văn bản
hiệp định mới điều chỉnh còn có một điều khoản quy định thể thức để Hoa
Kỳ có thể tham gia trở lại sau này.
Bản thân cộng đồng doanh nghiệp Hoa Kỳ cũng có những cảm xúc lẫn lộn về
sự nhấn mạnh vào chủ nghĩa song phương của ông Trump. “Tính chất phức
tạp của một dĩa mì spaghetti mà mỗi sợi mì là một hiệp định thương mại
song phương riêng lẻ” có thể là gánh nặng đáng kể cho các doanh nghiệp
hoạt động kinh doanh ở nhiều nền kinh tế châu Á-Thái Bình Dương, ông
Steven Okun, lãnh đạo tổ công tác về TPP của Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại
Singapore, nói với báo The Nikkei.
Có thể nói chắc rằng, mọi cuộc đàm phán thương mại một đối một giữa Hoa
Kỳ và một đối tác chính nào đó – đặc biệt là Trung Quốc – đều có khả
năng lôi kéo sự chú ý ra khỏi những động thái cuối cùng để đưa hiệp định
TPP vào thực hiện. Và nếu như những cuộc đàm phán đó được tiến hành theo
những cách thức nghiêm túc và xây dựng, chúng có thể giúp hồi sinh những
cuộc trao đổi qua lại giữa Mỹ với các quốc gia Đông và Đông Nam châu Á.
Nhưng nếu chính phủ của ông Trump cứ tập trung vào chuyện sử dụng cây
gậy, chẳng hạn như điều khoản “Super 301” trong luật thương mại Mỹ và
các biện pháp trả đũa khác, những mối ràng buộc đó có thể sẽ bị xung đột
thêm nữa. Đà suy thoái ảnh hưởng của Hoa Kỳ ở châu Á có thể sẽ tăng tốc,
làm rộng mở một khoảng trống quyền lực mà Trung Quốc đang khao khát lấp
đầy. |