|
Trung Quốc Thực Ra Nhìn Chiến Tranh Thương Mại Như Thế Nào Tập vẫn tin rằng ông ta có lợi thế
Andrew J. Nathan*
Dịch bài How China Really
Sees The Trade War
Xi Still Believes He Has the Upper Hand
Foreign Affairs, 27-6-2019
Bản dịch của một thân hữu Viet-Studies
'Chúng tôi sẽ giành chiến thắng bằng mọi cách', Trump thích nói thế. Tuy
nhiên theo hai đồng nghiệp Trung
Quốc đã đóng góp cho bài viết này nhưng không thể đính kèm tên của họ,
các nhà hoạch định chính sách Bắc Kinh tin rằng ông ta đang hiểu sai
hoặc đang bịp bợm mà thôi.
ĐIỂM CỐT YẾU CỦA TRUNG QUỐC
Quan điểm cơ bản của Trung Quốc về cuộc chiến thương mại đã không thay
đổi kể từ năm 2017. Theo đề xuất của mình, Trung Quốc sẽ mua thêm các
sản phẩm của Mỹ nhằm cố gắng thu hẹp thâm hụt thương mại, và sẽ tái
khẳng định cam kết lâu dài của mình đối với việc bảo vệ quyền sở hữu trí
tuệ. Nhưng nếu các công ty nước ngoài tự nguyện quyết định chia sẻ bí
mật thương mại với các công ty Trung Quốc để có thể tiếp cận thị trường
Trung Quốc - một thực tế mà Mỹ mô tả là 'chuyển giao cưỡng bức' - thì
Trung Quốc chẳng việc gì mà phải can thiệp vào. Trung Quốc sẽ tiếp tục
quỹ đạo đã thiết lập của mình là mở cửa thị trường cho các ngân hàng và
doanh nghiệp nước ngoài, song sẽ không đẩy nhanh tốc độ mở cửa. Đồng
tiền của họ sẽ vẫn cứ được chốt vào một rổ ngoại tệ và Bắc Kinh sẽ không
hạ giá nó một cách giả tạo, vì Trung Quốc thấy không có lợi gì đối với
một cuộc chiến tiền tệ. Chính phủ Trung Quốc đã vặn nhỏ loa tuyên truyền
về chương trình Made in China 2025, cái thúc đẩy sự thống trị của Trung
Quốc đối với các công nghệ hiện đại như robot và trí tuệ nhân tạo. Nhưng
họ không sẵn sàng giảm bớt các dự án nghiên cứu và phát triển vốn hình
thành nên bản chất của chương trình đó. Nói tóm lại, Trung Quốc đã đề
nghị không thay đổi cấu trúc trong mô hình phát triển của mình, nhưng họ
sẵn sàng trao cho Trump một chiến thắng danh nghĩa mà ông có thể sử dụng
trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2020.
Khi bắt đầu các cuộc đàm phán, phía Trung Quốc đã tin rằng Trump có khả
năng chấp nhận lời đề nghị của họ, theo lời khuyên của các nhân vật
trong chính quyền như bộ trưởng Tài chính Steven Mnuchin và những gã vẫn
thì thào với Trump như ông trùm casino Steve Wynn chẳng hạn. Nhưng sau
đó, người Trung Quốc đã thấp thỏm khi những người cứng rắn như cố vấn
thương mại Peter Navarro và Đại diện thương mại Mỹ Robert Lighthizer lại
được tổng thống nghe theo. Hai người này đã thuyết phục Trump rằng chỉ
những thay đổi cơ bản đối với mô hình kinh tế Trung Quốc mới cho phép Mỹ
duy trì vị thế là nền kinh tế hàng đầu thế giới. Nền kinh tế và thị
trường chứng khoán mạnh mẽ của Mỹ cũng khuyến khích Trump có một lập
trường cứng rắn hơn. Vào tháng Tư, các nhà đàm phán Mỹ do đó đã đệ ra
một dự thảo thỏa thuận, yêu cầu Trung Quốc ngừng hỗ trợ đặc biệt cho các
doanh nghiệp nhà nước, cho phép các công ty Mỹ phục vụ thị trường Trung
Quốc mà không phải chia sẻ công nghệ công nghiệp với các đối tác Trung
Quốc, sửa đổi các luật Trung Quốc không phù hợp với các đòi hỏi của Mỹ,
và cho phép Washington thành lập văn phòng tại Bắc Kinh để giám sát việc
tuân thủ của Trung Quốc. Đội ấy của Trump đề nghị dỡ bỏ thuế quan của Mỹ
từng bước dựa trên bằng chứng rằng Trung Quốc đã đáp ứng các điều khoản
của thỏa thuận. Phía Trung Quốc đã không chịu và gạt đi nhiều yêu cầu
của Mỹ từ dự thảo hiệp định. Người Mỹ cáo buộc họ thất hứa về thỏa
thuận.
Trong một cuộc phỏng vấn ít được để ý với truyền thông Trung Quốc vào
ngày 10 tháng Năm, ngày mà các cuộc đàm phán thương mại đã đột ngột dừng
lại, nhà đàm phán Trung Quốc, phó thủ tướng Lưu Hạc [刘鹤,
Liú Hè], thừa nhận rằng phía Trung Quốc đã gạch bỏ đi nhiều điều khoản
mà người Mỹ đã thêm vào. Làm như thế là hữu lý, ông nói. 'Không có gì là
cuối cùng cả trước khi một thỏa thuận được ký kết. Vì vậy, chúng tôi
không đồng ý với chuyện Mỹ nói rằng chúng tôi đã thất hứa'.
Lưu Hạc cũng nói rõ ba vấn đề, theo quan điểm của Trung Quốc, đã cản trở
các cuộc đàm phán. Đầu tiên, Trung Quốc muốn tất cả các mức thuế trừng
phạt được dỡ bỏ trước khi thỏa thuận được hoàn tất, không phải qua các
giai đoạn trong quá trình thực hiện. Trung Quốc sẽ không thỏa hiệp với
một cây gậy đe dọa trên đầu. Thứ hai, người Mỹ đã cố gắng diễn giải lại
- và làm lớn thêm - về đề nghị tăng lượng nhập khẩu mà Tập đã đưa ra vào
năm 2018. Nhưng lời đề nghị đó, Liu nói, 'không thể thay đổi một cách
khinh suất được'. Cuối cùng, Trung Quốc muốn văn bản của thỏa thuận cần
'cân bằng', vì 'tất cả các quốc gia đều có lòng tự trọng của mình'.
Trung Quốc sẽ không từ bỏ quyền kiểm soát nền kinh tế của mình. Mọi nhà
lãnh đạo Trung Quốc đều đàm phán với bài học về các hiệp ước 'bất bình
đẳng', không công bằng mà Trung Quốc đã bị ép buộc phải ký kết với các
cường quốc phương Tây trong thế kỷ 19. Nhiều thập kỷ phát triển kinh tế
nhanh chóng đã không chữa lành vết thương của những gì được biết đến ở
Trung Quốc như 'một thế kỷ tủi nhục'**. Tập sẽ chỉ ký một thỏa thuận dựa
trên các nguyên tắc bình đẳng và có đi có lại. Trong một sách trắng sau
đó và diều hâu hơn được xuất bản vào đầu tháng Sáu, Bắc Kinh đã nhắc lại
rằng Trung Quốc sẽ không thỏa hiệp về vấn đề các nguyên tắc chính yếu'
và đổ lỗi cho Mỹ về sự đổ vỡ của các cuộc đàm phán, cáo buộc Mỹ đã thay
đổi lập trường của mình ba lần kể từ đầu năm 2018.
SỰ TỰ TIN CỦA TẬP
Mặc dù các quan chức Mỹ tuyên bố rằng Trung Quốc cần một thỏa thuận hơn
là Mỹ, nhưng ông Tập lại tin rằng Trung Quốc có vị thế đàm phán mạnh mẽ
hơn. Thuế quan của Mỹ đã làm tổn thương nền kinh tế Trung Quốc ít hơn
nhiều so với mức mà chính quyền Trump dường như tin tưởng. Ngay cho là
các mức thuế [đã bị đánh cao lên] có đang buộc các nhà bán lẻ tính vào
người tiêu dùng Mỹ nhiều hơn đối với các hàng hóa Trung Quốc, thì các
nhà nhập khẩu cũng không thể tìm thấy các nguồn khác thay thế cho nhiều
sản phẩm mà người Mỹ muốn mua. Xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ chỉ giảm
4,8% trong 5 tháng đầu năm 2019. So với cùng kỳ, xuất khẩu của Trung
Quốc sang EU đã tăng 14,2% và nhập khẩu từ EU tăng 8,3%, trong khi ASEAN
đã thay thế Mỹ để trở thành thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Trung
Quốc. Hiệp định đầu tư song phương EU-Trung Quốc, có hiệu lực vào năm
2020, sẽ tăng cường hơn nữa mối quan hệ thương mại giữa Trung Quốc với
châu Âu. Tại châu Á, Trung Quốc và 15 quốc gia Thái Bình Dương khác sẽ
ký một thỏa thuận thương mại mới, Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện
khu vực (RCEP: Regional Comprehensive Economic Partnership), vào cuối
năm 2019 hoặc đầu năm 2020. Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI: Belt
and Road Initiative) trị giá hàng nghìn tỷ của Trung Quốc đang mở ra thị
trường cho hàng xuất khẩu của Trung Quốc trên khắp châu Á, châu Phi và
Trung Đông.
Đồng thời, cuộc chiến thương mại đang gây thiệt hại nhiều hơn cho nền
kinh tế Mỹ, hơn mức chính quyền Trump dường như nhận ra. Trong khi tăng
thuế đối với hàng hóa của Mỹ, Trung Quốc đã giảm các thuế đó đối với
hàng nhập khẩu từ các đối tác thương mại khác. Xuất khẩu của Mỹ sang
Trung Quốc đã giảm hơn 26% trong 5 tháng đầu năm 2019. Trong nhiều lĩnh
vực, như nông nghiệp, thiệt hại có thể là vĩnh viễn, vì Trung Quốc đã
nhanh chóng tìm thấy các nhà cung cấp mới, như Argentina và Brazil. Thị
trường Trung Quốc đã trở nên quan trọng đối với nhiều công ty lớn của
Mỹ. thí dụ như General Motors, hiện bán nhiều xe hơi ở Trung Quốc hơn ở
Mỹ. Bởi vì một số trong những chiếc xe này được sản xuất tại Trung Quốc,
việc bán chúng không bị xem như hàng xuất khẩu của Mỹ, song lợi nhuận
lại quay trở lại Detroit. Năm 2017, theo thống kê của Trung Quốc, các
công ty Mỹ đã tạo ra doanh thu 700 tỷ USD tại Trung Quốc, với lợi nhuận
ròng hơn 50 tỷ USD. Nhiều công ty Mỹ nay đã báo cáo hoặc dự kiến thu
nhập thấp hơn do chiến tranh thương mại.
Trung Quốc có nhiều cách bên cạnh thuế quan để gây tổn thương cho nền
kinh tế Mỹ. Chúng bao gồm thắt chặt các yêu cầu kiểm toán đối với các
công ty Mỹ ở Trung Quốc, tăng cường kiểm tra kiểm dịch và an toàn đối
với hàng nhập khẩu của Mỹ, và tăng các quy định về các tổ chức tài chính
Mỹ hoạt động tại Trung Quốc. Trung Quốc đã hạn chế xuất khẩu sang Mỹ
khoáng sản đất hiếm, thiết yếu trong sản xuất điện tử công nghệ cao. Và
nó đã lập ra một danh sách sơ bộ các công ty lớn của Mỹ được coi là
không đáng tin cậy, mặc dù những hình phạt mà các công ty trong danh
sách sẽ phải đối mặt hiện vẫn chưa rõ ràng. Đồng thời, Trung Quốc đã đối
xử dễ dàng hơn đối với các công ty Anh, Pháp, Đức và Nhật Bản. Ngân hàng
Nhân dân Trung Quốc đã liên tục giảm tỷ lệ nắm giữ trái phiếu kho bạc
Mỹ, do đó dần dần hạn chế khả năng Washington tài trợ thâm hụt với lãi
suất thấp. Ngay cả Triều Tiên cũng đi vào khung cảnh: Chuyến thăm của
Tập tới Bình Nhưỡng vào tuần trước đã được lên lịch để nhắc nhở phía Mỹ
rằng Trung Quốc có thể giúp đỡ hoặc làm tổn thương Mỹ không chỉ về mặt
kinh tế mà cả về mặt chiến lược.
Bắc Kinh tin rằng nền dân chủ làm cho Mỹ dễ bị tổn thương hơn nhiều bởi
các tác động chính trị của cuộc chiến thương mại so với Trung Quốc độc
tài. Người lao động sẽ bị ảnh hưởng bởi thuế quan nặng nề hơn ở Mỹ, nơi
mạng lưới an sinh xã hội sẽ làm rất ít để giảm bớt sức mạnh của cú đánh,
so với ở Trung Quốc, nơi nền kinh tế do nhà nước thống trị có thể tạo ra
việc làm mới cho những người lao động bị sa thải. Các bang chế tạo công
nghiệp và sản xuất nông nghiệp thì rất quan trọng đối với cơ hội giành
chiến thắng của Trump trong cuộc bầu cử cho nhiệm kỳ thứ hai vào năm
tới, trong khi Tập không lo lắng như vậy. Như Trung Quốc chỉ ra, hai năm
áp lực của Mỹ và 11 vòng đàm phán đã không thể thay đổi điểm cốt yếu đó
của Trung Quốc. Tập có thể sẽ đưa ra lời đề nghị cho Trump ở Osaka mà
thực sự ít rộng rãi hơn lời đề nghị của ông ta hai năm trước.
SỰ TÁCH RỜI BẮT ĐẦU
Bất luận đánh giá của họ về điểm yếu của Mỹ, người Trung Quốc không nhất
thiết mong đợi Trump chấp nhận đề nghị của họ. Ông ta chắc chắn có thể
làm như vậy và tuyên bố chiến thắng. Nhưng ông ta có thể cảm thấy bị dồn
vào một góc bởi chính lập trường đàm phán cứng rắn mà ông ta đã cam kết.
Bắc Kinh cũng biết rằng Trump phải đối mặt với các áp lực mâu thuẫn nhau
từ các cố vấn của mình, và người mà ông ta có thể lắng nghe vào bất cứ
thời điểm cụ thể nào là khó mà dự đoán được. Người Trung Quốc tin rằng
Navarro và có lẽ cả Lighthizer coi việc tách rời kinh tế [giữa 2 nước]
không phải là rủi ro của cuộc chiến thương mại, mà là mục tiêu của nó.
Về phần mình, người Trung Quốc không thấy lợi ích gì - và còn có mặt
tiêu cực - trong việc tách rời nhau. Huawei và những gã khổng lồ công
nghệ Trung Quốc khác phụ thuộc vào các nhà sản xuất Mỹ cho các chip cao
cấp và các linh kiện khác giúp tăng năng lực thiết bị mạng 5G của họ; Mỹ
đang đề xuất cắt quyền truy nhập vào đó của Trung Quốc. Đáp lại, Tập đã
ra lệnh cho Huawei và các hãng khác tăng tốc nghiên cứu và phát triển
các công nghệ quan trọng như chip lõi, hệ điều hành, siêu máy tính,
thiết bị liên lạc di động, thiết bị truyền tin lượng tử và các cảm biến
AI.
Giống như những người cứng rắn trong thương mại trong chính quyền Trump,
Tập có một cái nhìn xa về cuộc chiến thương mại. Các nguồn ở Trung Quốc
dẫn lời ông ta đã nói rằng khi Trung Quốc trỗi dậy, họ sẽ phải dự kiến
đến 30 năm 'ngăn chặn và khiêu khích' từ Mỹ kéo dài đến năm 2049 - kỷ
niệm một trăm năm thành lập Cộng hòa nhân dân Trung Hoa - năm mà ông ta
dự tính [Trung Quốc] sẽ vượt Mỹ cả về sức mạnh kinh tế lẫn quân sự. Để
phục vụ mục tiêu đó, Trung Quốc từ lâu đã cố gắng đa dạng hóa thị
trường, các nguồn năng lượng và nguyên liệu thô, và các mục tiêu đầu tư,
do nó hoạt động theo hướng tự cung cấp trong công nghệ và sản xuất tiên
tiến. Chiến tranh thương mại hoặc không có chiến tranh thương mại, tách
rời hoặc không tách rời, Trung Quốc đang trên con đường đi tới sự độc
lập kinh tế với Mỹ.
(**) Thế kỷ tủi nhục (屈辱的世纪
- khuất nhục đích thế kỷ, tiếng Anh: ‘the century of humiliation’),
thuật ngữ được sử dụng rộng rãi ở Trung Quốc, diễn tả tình cảnh và tâm
trạng về vai trò trung tâm trong đời sống quốc tế của Trung Quốc bị các
nước tư bản phương Tây chèn ép và làm suy yếu, kể từ các cuộc Chiến
tranh nha phiến trong những năm 1840s. |