|
Covid-19
Đã Đặt Nhân Loại Ở Ngã Ba Đường
Chu
Hảo
Ngay trước khi qua đời Nikita
Moiseev (1917-2000, Nga) đã
kịp để lại cho hậu thế một trước tác kinh điển:
Tồn tại hay
không tồn tại…Loài người?( NXB
Tri thức 2019) , trong đó ông chỉ ra rằng loài người
đang đứng trước một tai họa vô cùng nguy hiểm. Đó là, Hệ sinh
thái của Trái đất-ngôi nhà chung của chúng ta, có thể bị hủy hoại hoàn
toàn trong một tương lai rất gần nếu nhân loại không hợp lực để cứu vãn
tình trạng
đang ngày càng bi thảm
này.
Theo ông, từ nửa cuối TK19 nền khoa học&công nghệ đã
hoàn hảo và hùng mạnh đến mức đủ
sức để khai thác
triệt để
Tự nhiên như một “kho trời” vô tận, nơi tích lũy tất cả những gì cần
thiết cho sự thỏa mãn những nhu cầu vô độ của con người, đồng thời cũng
làm tăng tốc cuộc đại khủng hoảng
Môi trường sinh thái- Sinh quyển
của
Trái đất
đang chín muồi.
Moiseev cho rằng : “ Loài người như một loài sinh vật mang tính hữu tử,
và theo nghĩa ấy thì kết cục của lịch sử loài người một ngày nào đó sẽ
đến. Và không phải trong
một tương lai hoàn toàn không xác định,
mà có thể ngay vào giữa TK21”.
Rồi mới gần đây
thôi
thế giới lại xôn xao bàn luận về các tác phẩm trứ danh của Nhà nghiên
cứu lịch sử trẻ tuổi người Israel, sinh năm 1976, Yuval Noah Harari :
Sapiens-lược sử về loài
người, Homo Deus-lược sử tương lai, và
21 bài học cho TK21
(NXB Thế giới, 2018-2019). Theo ông cuộc CMKH&KT từ TK17 và những
thành tựu huy hoàng của nó cho đến cuối TK20 tuy đã làm cho con người
vượt qua được nỗi sợ muôn thuở
các nguy cơ
nạn
đói, bệnh tật và chiến tranh,
nhưng lại tự chuốc vạ cho mình bởi những khát vọng
trường sinh
bất tử, hạnh phúc
viên mãn và sức mạnh thần thánh.
Nhưng chính khát vọng ấy sẽ mau chóng đưa loài người đến diệt vong bằng
cách biến loài HomoSapiens thành một loài “nửa
người nửa ngượm” với bộ
não gắn “chip” trí khôn nhân tạo và các bộ phận cơ thể sống được chế tạo
từ các tế bào gốc và vật liệu nano dẻo. Thế là chấm
hết mọi ý nghĩa thiêng liêng mà Tạo hóa dành cho Con người. Lời
cảnh báo nghe có vẻ rất “kỹ trị” (technocrat)
ấy
xem ra
không phải là viển vông.
Với các cách tiếp cận và lý giải khác nhau, nhưng họ đều có chung một
thông điệp: TK20 là Thế kỷ cảnh
báo, còn TK21, là
Thế kỷ lựa chọn giữa ngã ba
đường: Sống thế nào hay là chết
thế nào?. Moissev đã
không còn cơ hội để nhìn thấy TK
lựa chọn sẽ xẩy vào lúc nào
nữa.
Còn Harari thì khi viết về dịch bệnh trong cuốn sách đầu tiên của mình
chắc cũng không thể ngờ rằng đại dịch Covid -19 đang hoành hành trên
khắp hành tinh này đã sớm đặt
nhân loại giữa ngã ba đường, đứng trước một bước ngoặt lịch sử, đúng
vào lúc cuộc khủng hoảng toàn diện toàn cầu đã hé lộ. Loài người thông
minh không còn thời gian lưỡng lự hàng thế kỷ nữa, mà phải lựa chọn ngay
từ bây giờ, từ những thập kỷ đầu tiên của Thiên niên ký thứ ba này, để
sống sót và
viết
tiếp
lịch sử của mình.
Trong cuộc trả lời phỏng vấn của tờ
L’Opinion
(Pháp) ngày 1 tháng 4 vừa qua Harari cho rằng: “ Chúng ta đã bước vào
một cơn lốc lịch sử do cuộc khủng hoảng sức khỏe này gây ra. Những quy
luật bình thường của lịch sử đã
hoàn toàn thay đổi.
Và chỉ trong vài tuần, những gì không thể trong quá khứ giờ đã trở nên
bình thường. Sự thay đổi này có nghĩa là, một mặt chúng ta nên cực kỳ
thận trọng, mặt khác chúng ta cũng nên cho phép mình có những ước mơ”.
Thật là một phán xét chí lý!
Phải cực kỳ thận trọng để đánh giá toàn diện tác động khó lường của cuộc
khủng hoảng trầm trọng này, đồng thời cũng phải tổng kiểm duyệt nhằm
phát hiện những bất cập cần phải hủy bỏ ( có thể nói là rất, rất nhiều!)
trong các văn bản pháp luật ở tầm quốc tế và quốc gia; nhưng mặt
khác lại phải có đủ hoài bão
sáng tạo để tận dụng những cơ hội hiếm có mà nó mang lại.
Như
chúng ta đã thấy, chỉ trong vài tuần Covid-19 đã
rung chuyển thế giới, làm lung lay nhiều
quan niệm truyền thống về
cuộc sống
của
con người và các định chế xã hội (từ cấp độ toàn cầu đến
quốc gia).
Từ chỗ là một thành
phần
cơ hữu của Tự nhiên,
mấy
thế kỷ vừa qua loài Homo Sapiens
đã tự tách mình ra khỏi và
đứng trên Tự nhiên,
cố
gắng đóng
vai trò của Chúa thiết kế nên sự
sống.
Ngay từ năm 1818 Mary Shelley ( Anh,1797-1851 ) đã cảnh báo sự trừng
phạt nặng nề sẽ đến đối với cái cố gắng bất kính Tạo hóa ấy thông qua
con quái vật Frankenstein- một thực thể động vật nhân tạo do một nhà
khoa học chế tác, rồi vô tình
làm sổng nó khỏi tầm kiểm soát và gây ra những tai hoạ
khủng khiếp. Con virus
Sars-Cov-2 là hiện thân
thực thể của con Frankenstein do nhà văn tưởng tượng. Chỉ có điều bà
Mary Shelley đã cho Frankenstein được sổng chuồng một cách vô tình, còn
con Sars-Cov-2 thì hình như không phải vậy: tuy chưa có bằng chứng chắc
chắn, nhưng nhiều ý kiến cho rằng trước sau sự thật sẽ chỉ mặt vạch tên
tác giả của con virus nguy hiểm này và bọn tội phạm diệt chủng nào đã
cố tình thả nó ra?
Dù sao ta cũng phải cám ơn sự
xuất hiện của con virus chủng Corona tinh quái đã gây ra đại dich
Covid-19 vào đúng lúc này, vào lúc mà lời cảnh báo của Moiseev về ngày
tận thế của Sinh quyển rất có thể đang cận kề, trở thành hiện thực. Và
đúng như Gael Giraud ( Pháp, Diendan.org 4-2020 ) đã sớm nhận ra: “ Đại
dịch này là cơ hội để chúng ta thay đổi cuộc sống và các định chế nhằm
tới hạnh phúc trong sự tiết độ và và sự tôn trọng tính hữu hạn [của trí
lực con người]”.
Có nhiều phán xét và dự báo đã được đưa ra, ít nhiều đều có cơ sở, nhưng
cũng có những kết luận vội vàng và có cả những ngộ nhận.
Về phương diện dịch bệnh. Chưa ai biết chắc bao giờ Vovid-19 sẽ qua đi,
nhưng với quyết tâm điều chỉnh chính sách phòng chống dịch bệnh đang đi
đúng hướng của các chính phủ và nỗ lực sáng tạo phi thường của cộng đồng
khoa học thế giới, ta có cơ sở để hy vọng nó sẽ sớm được dập tắt. Tuy
nhiên nếu con virus này là nhân tạo ngoài vòng kiềm chế, không theo quy
luật virus tự nhiên thì vấn đề phức tạp hơn nhiều. Nó tiếp tục tạo ra
các đỉnh mới? Hay một đại dịch khác đang chờ sẵn trong lai rất gần, và
cứ thế tiếp tục… cho đến cho đến thời hạn
chót mà Moiseev đã cảnh báo. Riêng tôi vẫn hy vọng rằng đại dịch này mới
là một cú tát của Tạo hóa chỉ
vừa đủ làm cho chàng Homo Sapiens đang say lảo đảo tỉnh ngộ.
Về phương diện knh tế. Nhìn vào các gói trợ cấp khổng lồ mà tuần qua các
chính phủ đồng loạt khẩn cấp tung ra để cứu vãn nền kinh tế và sự an
sinh xã hội của nước mình, ta có thể thấy được mức độ tàn phá của
Covid-19 gây ra. Nếu trong vài ngày tới New York “vỡ trận” thì một cuộc
Đại suy thoái mới này có thể còn trầm trọng hơn cuộc Đại khủng hoảng
kinh tế thế giới xẩy ra từ năm 1929 đến đầu những năm 40 thế kỷ trước,
cũng xuất phát từ thành phố này khi thị trường chứng khoán phố Wall sụp
đổ. Thế nhưng khẳng định rằng : Chủ nghĩa tự do kinh tế, vốn là bùa
thiêng cứu các nước công nghiệp vào thập kỷ 70-80 thế kỷ trước, đã hoàn
toàn thất bại ; và rằng : Kỷ nguyên cực thịnh của Toàn cầu hóa đã qua
[John Gray, New Statement 4-2020 v.v…
], thì có lẽ là hơi vội.
Sau đại dịch này Chủ nghĩa tự do kinh tế sẽ tự điều chỉnh để
thích nghi theo hướng : Từ
bỏ mục tiêu Tăng trưởng không ngừng bằng mọi giá bất chấp sự hủy hoại
môi trường sinh thái - nguyên nhân trực tiếp dẫn đến đại dịch này; điều
chỉnh mối tương liên giữa các mắt xích trong chuỗi cung ứng giá trị
toàn cầu để nó “lỏng lẻo’ hơn, linh hoạt hơn. Toàn cầu hóa cũng
vậy, nó vẫn không thể đảo ngược được. Chỉ có điều, sau đây nó sẽ không
chỉ là sân chơi chủ yếu của nhóm nước “ một tỷ vàng” và các Công ty
xuyên quốc gia, luật chơi sẽ được viết lại để sự hợp tác bình đẳng hơn
như đang xẩy ra trong đại dịch này, để cùng sống sót sau bất kỳ tai họa
nào trong tương lai.
Về phương diện chính trị. Thông thường thì khi phải xử lý tình trạng
khẩn cấp, một thể chế chuyên chính có nhiều lợi thế hơn. Nhưng trong đại
dịch này con Covid-19 đã buộc mọi quốc gia, không phân biệt thể chế,
phải tiến hành các biện pháp cưỡng bức như nhau. Có
người lo rằng
xu hướng này sẽ dẫn đến thất bại của nền dân chủ. Không hẳn vậy, đây lại
chính là một cơ hội cho các thể chế dân chủ ( đặc biệt ở những nước “một
tỷ vàng” ) điều chỉnh thể chế. Còn nhớ ngày11 tháng 11 năm 1947 cố Thủ
tướng Winston Churchill đã có một tuyên bố nổi tiếng trước Quốc hội Anh
: “ Dân chủ không phải là hình
thức xã hội tối ưu, nhưng hiện nó đang là hợp lý nhất, và vẫn chưa có
thể chế nào hay hơn nó.” Điều
này vẫn còn nguyên giá trị cho
đến ngày nay. Mới đây Garett Jone đã xuất bản cuốn sách thú vị “ Ít đi
10% Dân chủ” ( 10% less Democracy, Stanford Univversity Press, 2-2020 )
với ngụ ý rằng ở các nước G-7 nên
bớt đi 10% Dân chủ sẽ tốt hơn. Theo ông thì Singapore Dân chủ đã mất đi
50% rồi,[ vậy thì con số ấy của Trung Quốc phải là 90%!?] . Covid-19 là
cơ hội để nền Dân chủ thúc đẩy cải cách theo kiểu đó, chứ nó không thể
thất bại. Sau đại dịch người dân có thể chấp nhận sự kiểm soát của chính
quyền bằng căn cước điện tử
nhằm phục vụ an sinh, như để phòng chống dịch bệnh…, chứ không dễ dàng
từ bỏ khát vọng được tự do biểu đạt ý kiến riêng trên mạng xã hội. Sau
đại dịch bất ngờ này nhân dân toàn thế giới càng nhận thức rõ thế nào là
một chính quyền thật sự vì Dân, tôn trọng sự minh bạch và trách nhiệm
giải trình. Người dân chỉ cần một chính phủ hành động quyết liệt
và hiệu quả, chứ không cần những khẩu hiệu chính trị suông.
Về
các giá trị truyền thống. Covid-19 đã làm chúng ta hốt hoảng đến nỗi
nhiều người nghĩ rằng sau đây mọi giá trị sẽ đảo lộn. Điều này chỉ là
biểu hiện của tình trạng mà Thanh Viêt ( Nhà văn mỹ gốc Việt, Giải
Pulitzer 2016 ) đã nhìn thấu : “Kẻ thù thực sự của chúng ta không phải
là con virus, mà là phản ứng của chúng ta với virus – một phản ứng đã bị
suy thoái và biến dạng bởi sự bất bình đẳng về cấu trúc của xã hội”. Cái
phải thay đổi không phải là các giá trị truyền thống cốt lõi như lòng vị
tha và tình yêu thương đồng loại, đúng là: “Lòng tốt với người khác là
điều quý giá đến mức phải được chia sẻ”. Hàng ngũ Y- Bác sĩ và các nhân
viên y tế toàn thế giới lần này đúng là các vị Bồ tát cứu nhân độ thế.
Các nhà khoa học khắp nơi chưa bao giờ có dịp hợp tác vô tư đúng với
tinh thần học thuật vì mục đích nhân đạo, như đang cùng nhau chung sức
chống tác hại của con virus nhỏ bé mà tàn bạo này. Và có lẽ cũng từ khi
sinh ra đến giờ loài Homo Sapiens mới có dịp định thần để suy nghĩ và
trải nghiệm lại giá trị của gia đình như một tế bào của xã hội.
Về lối thoát. Đã 20 năm kể từ khi lời kêu gọi thống thiết của Nikita
Moiseev về việc ngăn chặn thảm họa Môi trường sinh thái – Sinh quyển của
Trái đất, vẫn bị các Tổ chức quốc tế có liên quan, các chính phủ và cộng
đồng xã hội ngó lơ. Đề xuất
của ông về việc giới tinh hoa toàn cầu phải mau chóng hợp sức tạo ra Trí
quyển – Tập hợp Trí tuệ của nhân loại để cấp cứu Sinh quyển trước khi
nghĩ đến những điều to tát hơn, hình như cũng sắp rơi vào quên lãng.
May thay, Covid-19 xuất hiện như một sự sắp xếp của Tạo hóa, nhắc nhở
loài người về một ngày “tận thế” không xa…Đi về phía ấy hay rẽ sang ngã
khác phụ thuộc vào mỗi chúng ta.
|