|
Nguyên bản:
China Is Confronting New U.S.
Hostility. But Is It Ready for the Fight?
Người dịch: Huỳnh Văn Hoa
Trung Quốc đang đối đầu với sự
thù địch mới của Mỹ.
Jane Perlez
Nhà
lãnh đạo Trung Quốc, mặc bộ đại cán kiểu Mao, và tổng thống Mỹ, mặc bộ
tuxedo màu đen, đứng cạnh
nhau, tay giơ cao, tại trung tâm Kennedy. Đặng Tiểu Bình (Deng
Xiaoping) và Jimmy Carter cùng ngoác miệng cười khi giàn nhạc chơi
bài “Getting to Know You”,
báo hiệu buổi bình minh của một kỷ nguyên mới của tình hữu nghị và hợp
tác giữa hai quốc gia.
Trong suốt 40 năm tiếp theo, Trung Quốc và Mỹ đã xây dựng một mối quan
hệ kinh tế quan trọng nhất thế giới và làm việc cùng nhau trên những vấn
đề như an ninh khu vực, chống khủng bố, và biến đổi khí hậu. Đi theo sự
dẫn dắt của ông Đặng, Trung Quốc sắm vai một đối tác yếu hơn, nếu không
luôn luôn cung kính thì ít ra cũng không cường điệu các tham vọng của
mình và tránh xung đột với một Hoa Kỳ hùng mạnh hơn nhiều. Giờ
đây, tất cả đã thay đổi, nhanh hơn kỳ vọng của nhiều người ở cả hai
nước. Hôm
thứ Hai 24/9, Hoa Kỳ bắt đầu áp thuế lên 200 tỉ đô la giá trị hàng hóa
nhập khẩu từ Trung Quốc, đợt áp thuế lớn nhất có hiệu lực thi hành trong
một cuộc chiến thương mại đang leo thang. Tổng thống Trump nói rằng, các
biện pháp này là cần thiết để đấu tranh chống lại một mô hình kinh tế
đòi hỏi các công ty Mỹ phải bàn giao công nghệ đổi lấy quyền tiếp cận
thị trường và Trung Quốc cung cấp sự trợ cấp của nhà nước cho các đối
thủ cạnh tranh của các doanh nghiệp Mỹ. Ngự
trị một nền kinh tế đang nhanh chóng đuổi kịp Hoa Kỳ, nhà lãnh đạo có
bàn tay sắt của Trung Quốc, ông Tập Cận Bình
(Xi Jinping) đã công khai
thách thức sự lãnh đạo của Mỹ ở nước ngoài trong khi thủ tiêu niềm hy
vọng về mọi sự nới lỏng chính trị ở trong nước. Trong khi đó, ở
Washington, cả đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ đều chống lại Bắc Kinh, tố
cáo những tham vọng đế quốc của nó ở châu Á, xâm chiếm những vùng biển
tranh chấp, bức hại các dân tộc thiểu số và thi hành những chính sách
thương mại vô liêm sỉ nhằm thống trị các ngành công nghiệp tương lai.
Trong một cuộc chuyển dịch có tính nền tảng, hồi năm ngoái, chính phủ
Trump đã chính thức miêu tả Trung Quốc như là một “cường quốc theo chủ
nghĩa xét lại”, một “đối thủ cạnh tranh chiến lược”. Trung Quốc cũng đã
từng nói những điều tương tự về Hoa Kỳ trong một thời gian lâu dài hơn.
Nhưng khi các mối quan hệ trở nên xấu đi trong vài tháng gần đây, nhiều
người Trung Quốc bây giờ tự hỏi liệu đất nước của họ đã thật sự sẵn sàng
đảm nhiệm vai trò quốc gia hùng mạnh nhất thế giới hay chưa?
Trung Quốc đã đột ngột hủy bỏ không chỉ cuộc thảo luận về thương mại dự
kiến tổ chức ở Washington trong tuần này mà cả những cuộc thảo luận giữa
quân đội với quân đội theo lịch trình sẽ bắt đầu vào thứ Ba. Động thái
mới nhất này nhằm phản đối những cuộc cấm vận mà tuần trước Hoa Kỳ đã áp
đặt lên quân đội Trung Quốc vì đã mua chiến đấu cơ và thiết bị tên lửa
của Nga. Tuy
nhiên, trong một dấu hiệu cho thấy ảnh hưởng quốc tế của Bắc Kinh đang
tăng lên, tòa thánh Vatican và chính phủ Trung Quốc hôm thứ Bảy nói rằng
hai bên đã đạt được một thỏa thuận mang tính đột phá về việc bổ nhiệm
các giám mục Thiên chúa giáo La Mã ở Trung Quốc, một bước tiến tới bình
thường hóa quan hệ. Vào
lúc mối ác cảm và sự kình địch với Hoa Kỳ gia tăng, mối lo lắng tức thời
ở Bắc Kinh là công chúng Trung Quốc, đã quen với một nền kinh tế tăng
trưởng nhanh, sẽ tiếp nhận cuộc chiến tranh thương mại này như thế nào,
và nó sẽ có tác động gì với mối quan tâm hàng đầu của đảng Cộng sản cầm
quyền: sự ổn định trong nước.
Chính phủ nước này đã tìm cách thúc đẩy lòng tin. Hồ
Tây Tân (Hu Xijin), tổng biên
tập Thời báo Hoàn Cầu (Thee
Global Times) – một tờ báo do nhà nước điều hành, khét tiếng vì
giọng điệu dân tộc chủ nghĩa – nói rằng: “Có thể tốc độ tăng trưởng sẽ
chậm lại 1 phần trăm. Chúng ta có thể chấp nhận điều đó. Đó không phải
là điều kinh khủng với chúng ta”. Ông ta nói thêm, Washington sẽ sớm
nhận ra rằng các nhà sản xuất xe hơi và điện thoại thông minh của Mỹ
không thể sống sót nếu không có khách hàng Trung Quốc. “Chừng nào thị
trường của chúng ta vẫn mở rộng về kinh tế và tăng trưởng thì Trung Quốc
vẫn sẽ thắng cuộc chiến tranh thương mại”, ông Hồ nói.
Charles S. Y. Liu, một người đầu tư cổ phiếu tư nhân thỉnh thoảng tư vấn
cho chính phủ, nói rằng người dân Trung Quốc đã chuẩn bị để chịu đựng
một cuộc xung đột thương mại kéo dài. “Người Trung Quốc giỏi chịu đựng
đau đớn bởi vì chúng tôi bị nghèo đói quá lâu. Giàu có mới chỉ đến trong
thập niên vừa qua”, ông Liu nói.
Nhưng nhiều người khác đang lo lắng, và một vài người đã thúc giục giới
lãnh đạo Trung Quốc hãy nắm lấy thời khắc này mà chuyển đổi nền kinh tế
xa hơn nữa về hướng thị trường tự do và doanh nghiệp tư nhân hơn là cho
phép một khu vực kinh tế nhà nước kém hiệu quả tiếp tục cố thủ. “Một
cách tiếp cận khép kín sẽ dẫn tới sự suy thoái về sức cạnh tranh của
quốc gia,” ông Diêm Học Thông
(Yan Xuetong) viết trong một bài nghiên cứu gần đây. Ông là trưởng
khoa của Học viện Quan hệ quốc tế thuộc trường đại học Thanh Hoa
(Tsinghua). Ông Diêm cảnh báo
rằng Trung Quốc có nguy cơ quay lại tình trạng trì trệ mà nước này đã
chịu đựng khi bị cô lập dưới thời Mao. “Khi
Trump chấp nhận một chiến lược theo chủ nghĩa bảo hộ, thì Trung Quốc nên
mở cửa và buộc các doanh nghiệp nhà nước phải cải cách”, giáo sư Diêm
nói thêm trong một cuộc phỏng vấn. Nhưng ông cho biết lời khuyên của ông
bị bỏ ngoài tai. “Tôi không nhận được phản ứng nào. Không ai nghe tôi
cả”, ông Diêm nói.
Những người Trung Quốc khác biện luận rằng có thể tránh được sự thù địch
gia tăng đột ngột từ Hoa Kỳ nếu như chủ tịch Tập tiếp tục theo đuổi
chính sách “giấu mình chờ thời” mà ông Đặng đặt ra lúc đầu và những
người tiền nhiệm của ông Tập đã đi theo. Thay vì vậy, ông Tập đã phô
trương hai chương trình đầy tham vọng: một kế hoạch cơ sở hạ tầng toàn
cầu được biết tới như là Sáng kiến Vành đai và Con đường; và một nỗ lực
thống trị các ngành công nghiệp tiên tiến được biết là Sản xuất ở Trung
Quốc 2025 – cả hai đều bị chính phủ Trump phê phán gay gắt. “Có
thể thực hiện những điều đó mà không kiêu ngạo như vậy,” ông Tôn Vân
(Yun Sun), một phân tích gia
tại trung tâm Stimson, một
think-tank ở Washington, nhận xét. “Tôi tin cộng đồng hoạch định
chính sách của Trung Quốc đều muốn thấy nhiều hành động hơn, nhiều sự
quyết đoán hơn nhưng ông Tập đã đi quá xa”. Đảng
cộng sản đã tìm cách kiểm duyệt những lời phê phán ông Tập nhưng vẫn có
những thoáng lo âu trên mạng về tác động tiềm tàng của cuộc chiến tranh
thương mại cũng như nỗi giận dữ đối với Sáng kiến Vành đai và Con đường,
vốn đã được dành ra hàng trăm tỉ đô la cho các dự án ở hải ngoại với ý
đồ nâng cao ảnh hưởng quyền lực của Trung Quốc ở nước ngoài. Đồng
vọng với một quan điểm được ủng hộ rộng rãi trên mạng xã hội, một giáo
sư kinh tế đã nghỉ hưu, ông Tôn Văn Quang
(Sun Wenguang), cho rằng thật
là sai lầm khi chi tiêu quá nhiều tiền cho các nước khác, bất chấp những
vấn đề mà Trung Quốc phải đối mặt ở trong nước. “Một số người quá nghèo
không thể đi bác sĩ khám bệnh, một số người quá nghèo không có lương hưu
khi đã nghỉ hưu, và một số người quá nghèo không thể đi học”, giáo sư
Tôn nói trong một cuộc phỏng vấn với đài Tiếng nói Hoa Kỳ
(Voice of America) hồi tháng
trước. “Trong hoàn cảnh như vậy, nếu bạn chọn ném tiền ra các nước khác
thì hầu như chắc chắn sẽ có phản kháng ở trong nước”. Khi ông Tôn đang
trả lời phỏng vấn thì cảnh sát ập vào nhà, buộc ông phải tắt điện thoại. Sự
phê phán của giáo sư Tôn phản ánh mối quan tâm rộng lớn hơn ở Trung Quốc
về các nỗ lực của chính phủ nhằm giành sự ủng hộ của các đồng minh. Đề
tài này rất quan trọng bởi Hoa Kỳ từ lâu đã quảng bá các liên minh của
mình như là yếu tố chủ chốt cho sức mạnh của quốc gia nói chung và khả
năng đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc ở châu Á nói riêng.
Trung Quốc đã có những lợi thế quan trọng ở khu vực. Trung Quốc là đối
tác thương mại lớn nhất của tất cả các nền kinh tế châu Á trong lúc tổng
thống Trump có mối quan hệ căng thẳng với các đồng minh trên khắp thế
giới. Ngay cả Nhật Bản, đồng minh quan trọng nhất của Mỹ ở châu Á, có vẻ
như cũng đang trôi gần hơn tới Trung Quốc khi ông Trump dọa áp thuế lên
hàng hóa của Nhật.
Trong cuộc nối lại quan hệ hữu hảo giữa hai đối thủ châu Á, thủ tướng
Nhật Shinzo Abe có kế hoạch đi thăm Bắc Kinh vào tháng tới, chuyến thăm
đầu tiên của một nhà lãnh đạo Nhật Bản tới Trung Quốc kể từ năm 2011.
“Gần đây ông Trump nói: ‘Nhật Bản, bạn là kẻ kế tiếp bị áp thuế’. Cảm ơn
ngài, Donald Trump”, ông Liu, người đầu tư cổ phiếu tư nhân, nói.
Nhưng một số người cho rằng Trung Quốc đang lúng túng trước cơ hội mà
chính phủ của ông Trump đưa lại, và làm cho các nước láng giềng xa lánh
vì Trung Quốc đã giễu võ giương oai quá hung hăng. Ở một số quốc gia đã
có phản ứng chống lại các dự án Vành đai và Con đường, vốn đã đặt các
chính phủ dưới các núi nợ nần, tạo ra rất ít công việc làm cho cư dân
địa phương hoặc tàn phá môi trường. Những người khác gióng tiếng chuông
cảnh báo về những nỗ lực của Trung Quốc can thiệp vào chính trị của các
quốc gia nhỏ hơn.
Trong một bài luận văn được chia sẻ rộng rãi trên mạng xã hội Trung
Quốc, một học giả nổi bật của đảng Cộng sản đã cảnh báo về thói kiêu
ngạo và sự dài tay của quốc gia; ông nhắc lại số phận của các cường quốc
từng nổi lên rồi bị hủy diệt vì “bất cẩn và hung hăng” trong thế kỷ 20
như Đức, Nhật Bản và Liên bang Xô viết. “Tôi
nhớ lại một chủ đề được những người dùng Internet trẻ tuổi tranh luận
sôi nổi trên mạng: Kẻ thù thực sự của Trung Quốc là ai? Là Mỹ? Nhật Bản
hay là Nga?” học giả này – tên là Lã Giang Ba
(Luo Jianbo), lãnh đạo Trung
tâm Chính sách đối ngoại Trung Quốc thuộc Trường đảng trung ương, viết.
“Nếu chúng ta nghĩ về những chuyện này một cách bình tĩnh thì có lẽ
không phải các nước đó. Kẻ thù của Trung Quốc là chính Trung Quốc”. Về
nhiều phương diện, giới tinh hoa chính trị Trung Quốc đã bị bất ngờ bởi
sự xấu đi nhanh chóng của mối quan hệ với Hoa Kỳ - Hoa Kỳ từ lâu đã là
nguồn gây ra sự ghen tị và cảm hứng cho nhiều người Trung Quốc cũng như
là điểm đến hàng đầu cho giáo dục và di dân. Các
học giả Trung Quốc thường lưu ý rằng một tổng thống mới của Hoa Kỳ
thường có một lập trường cứng rắn chống lại Trung Quốc nhưng luôn tìm
kiếm sự hợp tác sau khi nhận ra hai nước cần đến nhau như thế nào. Tổng
thống Trump đã làm cho họ kinh ngạc bằng việc từ chối một mô thức như
vậy. “Về
cá nhân, tôi cảm thấy ngạc nhiên với sự thực rằng Trump đang thực thi
những biện pháp quyết liệt đến như vậy. Lúc đầu tôi nghĩ đó chỉ là trò
đùa, nhưng hóa ra đó là một chính sách thực, áp đặt thuế quan lên mọi
sản phẩm của Trung Quốc”, ông Hồ, tổng biên tập, nói. Một
số nhà phân tích Trung Quốc đã tìm cách giải thích vụ leo thang xung đột
với Mỹ bằng cách tập trung vào phẩm chất cá nhân của nhà lãnh đạo hai
nước. Ông Trump được coi như một người đồng bóng không kiên định, một
doanh nhân thích giao dịch, một người có lẽ sẽ rút lui sau những cuộc
bầu cử giữa kỳ vào tháng 11. Họ lưu ý ông đã nhiều lần phát biểu chống
lại cung cách thương mại của Trung Quốc nhưng rất ít nói về nhân quyền
hoặc những vấn đề quân sự. Ông Tập, trái lại, được cho là đã đầu tư quá
nhiều vốn liếng chính trị vào các chương trình mang dấu ấn cá nhân của
ông tới mức ông không thể rút lui dưới áp lực của nước ngoài. “Cá
tính là rất quan trọng trong mối quan hệ này… Vấn đề lớn nhất là độ khả
tín của ông Trump”, ông Ngô Tân Ba
(Wu Xinbo), giám đốc Trung
tâm Nghiên cứu Trung Quốc tại trường đại học Phúc Đán
(Fudan) nói. Mặc
dù Bắc Kinh đã dành những nguồn lực to lớn để nghiên cứu Hoa Kỳ, nhưng
dường như họ hiểu biết rất ít rằng mối thù địch với Trung Quốc ở
Washington có sự ủng hộ lưỡng đảng và rộng ra ngoài lĩnh vực thương mại,
nhiều nhà lãnh đạo doanh nghiệp đã nản chí – những người một thời đứng
ra bảo vệ mối quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc nay cũng đang muốn có những
biện pháp cứng rắn hơn chống lại nước này. Ông
Đằng Kiến Quần (Teng Jianqun),
giám đốc nghiên cứu Hoa Kỳ ở Viện Nghiên cứu quốc tế Trung Quốc nói
rằng, chính phủ cần chấp nhận thực tế mới và nói cho công chúng Trung
Quốc biết, cuộc đấu tranh đang đến có thể là bước khởi đầu của một trận
chiến dài hơi cho sự tồn tại của đất nước như là một cường quốc. “Chúng
ta nên để cho dân chúng biết đầy đủ rằng cuộc thương chiến này không
phải là cuộc đua tranh ngắn hạn mà là cuộc đua tranh sẽ quyết định tương
lai của đất nước Trung Quốc”, ông Đằng nói.
(Theo The New York Times, ngày
23/9/2018)
|