|
SÀI GòN NHỎ
Việt Nam: Báo chí độc lập được không?
Hiếu Chân
Truyền thông trong nước đưa tin, tại cuộc họp mặt mừng Xuân sáng ngày
19 Tháng Một 2022 vừa qua, ông Nguyễn Văn Nên, Bí thư Thành ủy đảng Cộng
sản Việt Nam (ĐCSVN) thành phố Sài Gòn Nguyễn Văn Nên nói với báo chí: “Báo
chí phải có tính độc lập, nghĩa là đối kháng với bốn đặc điểm: bầy đàn,
khuôn mẫu, ỷ lại, đổ lỗi”. Khi phát biểu như vậy, ông Nên đưa ra một
chỉ thị mà báo chí thành phố phải thực hiện hay chỉ là một cách phê bình
chỉ để chứng tỏ ông là quan chức có quan tâm tới hiện tình đất nước?
Bốn đặc điểm mà ông Nên yêu cầu phải “đối kháng” chưa hẳn là chỗ yếu
chết người của báo chí trong nước nhưng cũng khái quát phần nào thực
trạng của cái gọi là báo chí cách mạng (!) Khổ nỗi, những đặc điểm “bầy
đàn, khuôn mẫu, ỷ lại, đổ lỗi” đó lại thoát thai từ một nguyên tắc lớn
hơn, bao trùm là “sự lãnh đạo toàn diện và tuyệt đối của ĐCSVN” được
ví như “vòng kim cô” trên đầu Tề Thiên Đại Thánh.
Việt Nam có gần 1,000 tờ báo (kể cả báo in, tạp chí, báo mạng, đài phát
thanh truyền hình) nhưng như nhiều người đã nói, chỉ có một “tổng biên
tập” duy nhất nên tính chất “bầy đàn, khuôn mẫu” là không thể tránh
khỏi.
Theo một luật bất thành văn, tất cả những chức vụ phụ trách cơ quan báo
chí (tổng biên tập, phó tổng biên tập, trưởng ban trưởng phòng) đều phải
là đảng viên lâu năm của ĐCSVN; người ngoài đảng, dù có thực tài, có
trình độ, cũng chỉ có thể đảm nhiệm những công việc chuyên môn, giỏi lắm
là làm phụ tá, trợ lý, không có quyền quyết định gì cả. Các “quan báo”
hàng tuần đều phải họp “giao ban” với ban tuyên giáo của đảng để nghe
nhận xét đánh giá về báo chí trong tuần và chỉ đạo những nội dung phải
làm trong tuần kế tiếp. Chuyện đó không có gì lạ trong một chế độ mà báo
chí truyền thông được coi là một “mặt trận”, người làm báo là “chiến sĩ”
trên mặt trận đó; hoạt động dưới sự chỉ huy của đảng từ trung ương xuống
địa phương. Trong một cơ chế như vậy, báo chí không có tính “bầy đàn”,
“khuôn mẫu” mới là chuyện lạ.
Khi đảng muốn “biểu dương” cái gì thì cả dàn đồng ca báo chí tranh nhau
cất cao giọng xem ai ca giỏi nhất, vang nhất. Khi đảng muốn toàn dân tin
tưởng bộ xét nghiệm (test-kit) của Công ty Việt Á mà ngoan ngoãn
để cho người ta “ngoáy mũi” thì cả “bầy đàn” báo chí xúm vào bốc thơm
cái test-kit ấy “đã được Tổ chức Y tế Thế giới phê chuẩn, cho
phép sử dụng khẩn cấp”. Có báo “sáng chế” thêm test-kit Việt Á đã
được Cơ quan Y tế và Phúc lợi Vương quốc Anh chấp nhận, đặt mua. Bây giờ
thì đã lộ ra rằng đó là sản phẩm của Trung Quốc nhập lậu, phẩm chất và
độ an toàn rất đáng ngờ và chưa hề được cơ quan khoa học quốc tế nào phê
chuẩn thì cả “bầy đàn” báo chí lặng lẽ rút bài, xóa thông tin, không ai
làm cái công việc đơn giản nhất là đăng đính chính, cáo lỗi với người
đọc.
Ngược lại, khi đảng muốn “đánh” ai thì cả “bầy đàn” báo chí lại vào cuộc
tả xung hữu đột, bới móc và bịa đặt đủ kiểu để lập công với đảng. Ai
muốn chứng kiến báo chí “đánh hội đồng” thì chỉ cần theo dõi vụ Tịnh
thất Bồng Lai, tức Thiền am Bên bờ Vũ trụ, đang bị báo chí kết án những
tội trạng khủng khiếp như “lừa đảo”, “loạn luân” dù chưa có cuộc điều
tra độc lập nào xác nhận những tội lỗi đó. Các nhà hoạt động xã hội, bất
đồng chính kiến khi bị đảng ra lệnh bắt, cũng bị báo chí xúm vào đánh
bầm dập mà không có cơ sở hay bằng chứng gì, ngay cả khi người bị đánh
là đồng đội, đồng nghiệp một thời, như vụ đánh các cây bút của Hội Nhà
báo Độc lập, vụ năm nhà báo của nhóm Báo Sạch hay nhà báo nổi tiếng Phạm
Đoan Trang.
Trong những vụ việc vừa kể, dù khen hay đánh, tất cả các tờ báo đều nói
cùng một giọng, một khuôn mẫu, không hề có tiếng nói khác. Họ “ỷ lại”
nguồn thông tin mà đảng và các cơ quan công quyền của đảng đưa ra, coi
đó là sự thật hiển nhiên không cần kiểm chứng mà đưa thẳng lên trang
báo, thậm chí không cần gia công “biên tập” để biến ngôn ngữ hành chính
thành ngôn ngữ báo chí.
***
Đòi hỏi báo chí phải “độc lập”, ông Bí thư Nên
muốn gì? Ông muốn báo chí phải “đối kháng” với bốn đặc điểm kể trên,
nhưng chắc hẳn không không dám yêu cầu báo chí phải xa rời cái vòng kim
cô của đảng. Mà khi vẫn phải đội cái vòng kim cô, nhất cử nhất động đều
bị kiểm soát thì “độc lập” chỉ là một khái niệm xa xỉ, không có trong
thực tế. Bởi vậy, phản ứng của nhiều người viết báo trong nước khi nghe
ý kiến chỉ đạo của ông Bí thư thành ủy là “cười mỉa”, “cười khinh
mạn” và “chúc ông năm mới tiếp tục thành công trong nghề nghiệp mị dân”.
Khách quan mà nói, cùng trong một chế độ nhưng báo chí ở Sài Gòn có
nhiều nỗ lực cạnh tranh và cải tiến để thu hút độc giả, tăng số lượng
phát hành và doanh thu, nhất là những tờ báo không được chính phủ “bao
cấp” về tài chính. Sự năng động của báo chí Sài Gòn so với đồng nghiệp ở
miền Bắc có phần do ảnh hưởng nền báo chí tự do của miền Nam trước năm
1975 còn lại, do tính cách phóng khoáng của độc giả miền Nam. Tôi nhớ
năm 1997, khi Đặng Tiểu Bình qua đời, báo chí Việt Nam theo chỉ thị của
tuyên giáo, đồng loạt đăng bài ngợi ca nhà lãnh đạo cải cách của Trung
Quốc là một “trí tuệ siêu việt”, chỉ có một tờ báo dám chỉ mặt đặt tên
Đặng Tiểu Bình là người chủ mưu và phát động cuộc chiến tranh xâm lược
Việt Nam trên tuyến biên giới phía Bắc năm 1979, là một tội đồ của dân
tộc Việt. Và đó là một tờ báo uy tín ở Sài Gòn. Nhưng tiếc là những hiện
tượng “xé rào” như vậy vẫn rất hiếm hoi.
Nếu ông Bí thư Nên muốn khuyến khích Sài Gòn có một nền báo chí khác
biệt chứ không phải là công cụ tuyên truyền thì đó là điều tốt, nhưng e
rằng chủ ý ông không phải là như vậy. Là cán bộ lãnh đạo cao cấp của
đảng, ông Nên thừa hiểu chừng nào còn có đảng lãnh đạo toàn diện và
tuyệt đối thì không thể có báo chí tự do, độc lập. Vì vậy, “giới truyền
thông, một số Facebooker và nhà hoạt động cho rằng đây là lời răn đe của
ông Nguyễn Văn Nên hơn là một sự khích lệ”, theo đài RFA.
Trong quá khứ, đã từng có thời ĐCSVN dưới thời ông Tổng Bí thư Nguyễn
Văn Linh cuối những năm 1980, chủ trương “mở cửa”, “cởi trói”, khuyến
khích văn nghệ sĩ “nói thẳng, nói thật”, giống như ông Tổng Bí thư
Trường Chinh khởi xướng “trăm hoa đua nở” ở miền Bắc những năm
1956-1958. Nhưng khi văn nghệ, báo chí bắt đầu phơi bày những tệ nạn của
xã hội, của chế độ cho công chúng thấy thì đảng lập tức “đóng cửa” và
gia tăng đàn áp làm cho một số cây bút nhẹ dạ bị vùi dập, bị ngược đãi.
Con chim bị thương chỉ cần nhìn thấy cung tên đã run sợ. Có lẽ vì kinh
nghiệm quá khứ đó mà giới cầm bút trong nước chẳng những không vui với
yêu cầu báo chí độc lập của ông Bí thư Sài Gòn mà còn thấy đây có thể là
dấu hiệu của những ngày khó khăn gian khổ sắp tới. |