của Nam Nguyen
1001 CÁCH KIẾM ĂN THUỞ LIÊN XÔ TAN VỠ
DÒNG ĐỜI
Những năm 80 thế kỷ trước, nghe thì lâu nhưng cách đây có hơn ba
chục năm thôi, nước ta đưa hàng chục vạn dân lao động xuất khẩu (LĐXK)
sang Liên Xô, Bun, Tiệp, Ba Lan và Đức kiếm sống. LĐXK phần lớn là con
em công nông lý lịch tốt, chen lẫn một vài con ông cháu cha nhác học,
quậy phá bẩm sinh kiểu như Trịnh Xuân Th., Dương Chí D., Nông Quốc T...
Gò lưng trong các nhà máy, trừ chi phí ăn tiêu rồi “tình phí” các kiểu
các LĐXK tiết kiệm mỗi tháng được từ 20-50$, tùy thuộc đó là ở “thiên
đường” nào.
Đùng
một cái, cuối những năm 80 khối Đông Âu sụp đổ. Mấy chục vạn LĐXK bỗng
dưng bơ vơ, không có vé quay về nước, phần lớn ở lại lang thang kiếm ăn
bươn chải chốn trời tây. Ở Nga, đám lao động mất việc đó cộng với hàng
ngàn người đói ăn trong nước mò sang, dân du học, công tác ở lại kiếm
sống, du lịch tự túc... đều đổ xô, dồn hết về Mátxcơva. Cả lũ gà công
nghiệp đó choáng váng, lóa mắt và đờ đẫn trước ánh nắng chói chang của
nền kinh tế thị trường. Chúng loay hoay kiếm sống, theo kiểu dân Nga
nói, “u karzdogo svoi schiot” - “mỗi người một
cách”, chẳng ai giống ai. Dân Đôm 5 hầu như ai cũng biết X, một anh
chàng nhỏ thó gầy gò, hàng ngày khổ sở cõng bia chai lên tầng bán cho
anh em. Mỗi chai bia hắn mua tại cửa hàng cách đó cả chục ga metro giá
60 kô-pếc, chở về rồi cõng bộ lên tầng bán 1 rúp. Mỗi ngày bán được
100-200 chai, trừ chi phí hắn lãi được cỡ độ 5-7 $. Ai cũng cho hắn là
đứa khổ sở, nghèo hèn nhất Đôm 5. Mấy ai biết hắn nguyên là trưởng phòng
kỹ thuật một nhà máy lớn ở quê, đói quá bò sang Nga kiếm sống bằng cái
cách khốn khổ chẳng giống ai như thế.
Một
vài sếp to, lại có cách kiếm ăn nhờ hộ chiếu ngoại giao, gọi nôm na là
“thẻ đỏ”. Lợi dụng luật miễn trừ ngoại giao, các sếp được đám buôn lậu
thuê đi làm “cửu vạn” áp tải cả coupé hàng xuyên quốc gia, kiếm bộn
tiền. Gọi là cửu vạn nhưng rất nhẹ nhàng, sếp chỉ việc ăn mặc đẹp, đến
giờ được đưa lên tàu với đống hàng chuẩn bị sẵn. Đến biên giới, khi hải
quan đến khám hàng, sếp chỉ việc giơ thẻ đỏ ra là chẳng ai khám xét gì
dù hàng hóa đầy khoang. Đến nơi, có kẻ đến toa khiêng hàng đi, riêng sếp
được đón về khách sạn 5 sao chăm sóc chu đáo, muốn gì chiều nấy! Có lần,
một sếp lớn yêu cầu oái oăm, nhất thiết phải có người vui vẻ cùng sếp
trên chuyến tàu Varsava-Mátxcơva. Khốn nạn, đòi hỏi đó thật khó quá lên
giời! May sao, dịp đó MA, ca sỹ nổi tiếng nhất xứ Việt, vừa đoạt Grand
Prix bên tây về qua Varsava. Soái VĐH ngay lập tức mò đến đóng vai
thuyết khách Tô Tần. Đặt vấn đề một cách tế nhị, cô ca sỹ trẻ đẹp vui vẻ
nhận lời, miễn sao “các anh cấp đủ bia cho em uống
trên tàu thì sếp muốn gì em cũng chiều”. Quá đơn giản, một két Heneiken
được bê ngay lên tàu trong sự vui mừng của cả MA lẫn sếp. Sướng mê tơi
như được lên chín tầng mây, sếp cứ tiếc không có thời gian để làm thêm
vài chuyến nữa. Hội đánh quả lẫn MA cũng vui, vụ đó cả làng đều vui mỹ
mãn!
Có
lẽ, chẳng có mánh kiếm ăn nào độc đáo, dễ kiếm tiền mà lại sướng đến như
vậy...
NGHỀ NGỖNG
Nghệ
sỹ nhân dân HQ sang Nga, kiếm sống bằng giọng hát nổi tiếng của mình.
Hàng ngày anh đi hát cho cộng đồng người Việt ở đám cưới, quán ăn với
cát-xê 10-15$/1 show và... một nồi cháo gà cho ấm giọng. Giáng sinh 1992
anh đến hát tại CLB Đôm 5. Đông và ồn ào quá, bực mình hai ông Cảnh H.
và H. “lỳ” bỏ ra ngoài hành lang uống rượu và ư ử hát chế bài “Lá diêu
bông”:
“Ngày đánh hàng, em đi qua Đôm 5,
trông (thấy) bịch ren hồng, khiến lòng em xôn xao!
Bịch
ren hồng, dân Đôm 5 chen nhau tranh nhau,
Ôi
bịch ren hồng! Sướng như ông H, như ô M.....”
Lát
sau, dân chúng ào ào từ CLB tràn ra nghe 2 ông hát. Chẳng phải hai ông
hát hay, hoặc nghệ sỹ HQ trong kia hát dở. Cái chính là chất giọng tenor
tuyệt vời của nghệ sỹ HQ với “...Đây Hồ Gươm, Hồng Hà, Hồ Tây...” không
đủ hấp dẫn bà con bằng thông tin sáng mai soái H. có một xe hàng về,
hình như có rất nhiều áo ren. Vậy... cần ra nghe các ông ấy hát, may ra
sáng mai ông ấy nhớ tới mà cho một bịch áo ren là “son” cả tuần!
Ca
sỹ kiêm người mẫu nổi tiếng AT thủa 92 mới vào nghề có lần được mời sang
Nga lưu diễn. Là vedette của đoàn, nhưng cô hát thì ít mà ngồi hầu
chuyện nhận tiền bo của các anh thì nhiều. Sau hai tuần lưu diễn trời
tây, cô kiếm được hơn ngàn “đô”, chủ yếu nhờ việc chăm chỉ ngồi thiền
như vậy. Ca sỹ BT cùng đoàn kiếm được ít hơn, chỉ tám “ông Franklin”,
đơn giản vì đã kém sắc lại còn “đông tuổi” hơn so với AT. Nghề tiếp viên
karaoke có tay vịn ở ta bây giờ, nhẽ ra phải bái hai cô này làm tổ mẫu!
Ngoài sân bay, lại có bọn làm cái nghề hạ đẳng chẳng giống ai. Với một
túi vải có đề tên sẵn, chúng vờ hòa lẫn với đám hành khách chân ướt chân
ráo trong nước mới sang đang ngơ ngác tìm người quen trên sân bay. Chỉ
cần sơ ý một chút là a lê hấp, một tên chụp ngay cái túi vải lên hành lý
của bạn, kéo phéc mơ tuya và thế là xong, hành lý của bạn đã là hành lý
của hắn với tên tuổi rõ ràng. Kể cả có nhìn thấy, cũng chẳng ai dám giúp
bạn khi cả một lũ đầu gấu sẵn sàng nhảy xổ vào bênh đồng bọn. Đúng là
“đạp cá đá dưa” thời “tiền A còng”. Bọn đó còn đông hơn hành khách, luôn
kiếm ăn cãi cọ náo loạn cả sân bay Sheremechievo.
Thời đó ở sân bay khó mà chen lấy được chiếc xe đẩy
vì “bộ đội Việt Nam” xí phần hết...
Y,
một anh chàng kỹ sư sang Nga bị vỡ mộng đổi đời. Hiền lành cần mẫn và
khỏe mạnh, hắn được soái H. ưu ái cho làm cửu vạn dỡ hàng container. Dỡ
một container hàng 25-30 tấn là kiếm được 20$, một món tiền trong mơ đối
với nhiều người thủa đó. Mỗi lần dỡ hàng xong, hắn lại ung dung ngồi xơi
nguyên một chân giò luộc với chai bia lấy sức.
Sau
vụ công an Nga cướp chợ Đôm 5 nổi tiếng dạo 1994, hắn là con nợ duy nhất
tự động mang 1.200 “đô” đến giả ông H. món vay trước đó, vì “anh mất quá
nhiều, em phải trả để may ra anh có chút tiền đánh hàng tiếp”.
Thương
tình kẻ đói nghèo chất phác, ông H. chỉ lấy về 2 “vé”, và bảo hắn kiếm
mấy con chim câu đến làm thịt cùng uống rượu giải buồn vì nỗi đau mất
mát quá lớn!
Không vốn liếng thì bỏ sức làm “cửu vạn” có thu nhập đủ sống...
... ĐỐNG NGHỀ
Một
ông cấp Vụ trưởng sang châu Âu dự hội nghị. Trên đường về, ông tranh thủ
tạt qua Ba Lan thăm, nhân tiện giúp vợ bán hàng dưới đường hầm Varsava.
Một tuần chịu khó đứng vẫy kimono, áo gió... cũng kiếm được ít tiền. Lợi
bất cập hại, lúc tranh cử một vị trí lãnh đạo, ông thua cuộc vì bị cho
là đã làm xấu mặt trí thức Việt nam. Thật bất công và vô lý, Bộ trưởng
NTH buôn thuốc lá bị tóm còn chẳng làm sao thì cớ chi chê bai Vụ trưởng
bán xịp “bông hồng” và kimono, áo gió!
Vụ
trưởng ngày nay, chỉ nhặt phong bì đã hoa cả mắt, giàu nhanh lắm. Còn
ông, đổ mồ hôi công sức kiếm tiền bằng chính lao động của mình, như các
giáo sư trồng rau nuôi lợn thời đó, xấu xa gì đâu. Nhìn ông ngồi trong
góc xúc cơm ăn lấy sức đứng bán hàng, xót xa nhưng cũng kính trọng ông
gấp trăm lần các quan chức ăn tạp ở xứ mình ngày nay.
Bán hàng vải là một nghề rất phổ biến ở Đông Âu cũ
(người đứng quầy thường bán thuê)
Những năm 50-70, việc điều khiển mạch điện thường bằng các bóng bán dẫn,
còn gọi là transistor. Đó là các linh kiện điện tử có các chân cắm bé
xíu, được mạ vàng để tăng độ tin cậy của tiếp điểm. Máy tính thời đó
phải có hàng triệu transitor, nên đồ sộ như ngôi nhà 3 tầng mặc dù công
suất kém hơn cái Casio bỏ túi thời nay. Đến những năm 80, các transistor
được thay thế bằng vi mạch bé tí, nên thể tích các thiết bị điện tử giảm
đi hàng vạn lần. Hàng loạt máy tính, trạm điện tử đồ sộ bị phá bỏ để
thay thế bằng các thiết bị nhỏ gọn hơn. Dân Việt nảy ra sáng kiến đi thu
gom các thứ phế thải điện tử đó, dùng kìm bẻ sạch các chân cắm bé xíu
bằng cái mắt muỗi rồi đem phân kim lấy vàng. Một cái máy tính to bằng
ngôi nhà 3 tầng có thể đem lại cả ki lô các chân cắm, đem phân kim kiếm
được dăm gram vàng. Tính ra mỗi ngày toét mắt bẻ chân cắm tại các bãi
phế liệu điện tử cũng kiếm được cỡ... 1 $. Và đó là nghề kiếm cơm của
hàng ngàn người Việt ở Nga những năm 90. Tính ra, không biết cơ man nào
máy tính, hệ thống điện tử... bị dân ta phá để lấy chân cắm, khi hàng
tháng có tới cả ki lô vàng phân kim được giao dịch tại Đôm 5 nổi tiếng!
Mấy ai biết, chồng con đi tây làm ăn mà thực ra là để hành nghề đồng nát
như vậy?
“Phân kim” là tên gọi sang trọng cho nghề đồng nát này...
Một
anh chàng kỹ sư đẹp trai, tính tình chu đáo lại có cách kiếm ăn khác
người. Là đội trưởng kiêm phiên dịch tại một đơn vị XKLĐ có cả trăm cô
gái, anh phải lo đủ mọi thứ bà rằn trong đơn vị. Thỉnh thoảng lại một cô
dấm dúi nhờ anh đưa đến bệnh viện... phá thai, vì các cô không biết
tiếng Nga. Tế nhị, anh khai với bệnh viện là bồ cô gái và chăm sóc cô ta
cực kỳ chu đáo. Tiếng lành đồn xa, các cô gái ở nơi khác lỡ gặp sự cố
đều đến nhờ anh giúp đỡ. Lâu dần thành quen, việc chăm sóc chị em phá
thai trở thành nghề kiếm sống bất đắc dĩ của anh. Khổ thân, cách kiếm ăn
lạ lùng đó khiến anh nổi tiếng là kẻ Đông Gioăng, khi tuần nào cũng mang
một cô bồ đến viện.
Cuối
những năm 80, ở ta rộ lên phong trào nuôi chó cảnh bán sang Tầu. Những
kẻ nhạy bén ngay lập tức thiết lập cầu hàng không chuyển chó giống từ
Nga về Việt nam, lãi hơn cả ti vi, bàn là, quạt điện. Mỗi lần máy bay
Nga hạ cánh, cả sân bay Nội Bài ồn ào như ong vỡ tổ. Xuất hiện đầu tiên
ở cửa ra là hàng trăm chú chó cảnh, được ưu ái thông quan trước cả đám
khách VIP dù tây dù ta. Một số khách sạn phố cổ Hà Nội ngày nay chính là
được xây nhờ vào lũ chó của những tháng năm ồn ào đó. Nhưng cũng khối
chuyện cười ra nước mắt với chó. Có lần hỏi thăm ông anh về tình hình
gia đình, ông buồn bã bảo: “Khổ lắm cậu ơi. Vợ mới đẻ con gái, chó lại
sinh chó trai, nhục thế”!
TRẤN HAY CƯỚP
Thay
vì kể về cách kiếm sống, hôm nay xin kể về một vài vụ bị cướp, giết để
thấy sự khắc nghiệt trong cuộc mưu sinh. Chỉ kể những vụ việc được chứng
kiến biết rõ, để thấy đó là chuyện thường ngày ở huyện. Chuyện đã lâu,
ngày tháng và một vài tiểu tiết có thể không chính xác, mong các bạn
lượng thứ. Và để tôn trọng quyền riêng tư, tên của các nhân vật đã bị
thay đổi.
Năm
1989 vợ chồng tôi đi công tác bên Nga, tạt qua đứa cháu ở ký túc xá
trường Y ở phố Volgina. Một hôm có việc ra phố, lúc về tôi nghe tiếng
thằng cháu la hét, rồi một thằng tây chạy vụt qua. Sẵn cái cặp diplomat,
tôi táng thẳng vào thằng đó nhưng chỉ sượt qua vai, nó chạy mất. Vào
phòng thấy bà xã mặt tái xanh, còn ông cháu bị đánh đang ôm đầu nhăn
nhó. May mà khi thằng cướp vào, ông cháu lợi dụng sơ hở chạy tọt được
vào phòng trong, đạp sập cửa và hét ầm lên, khiến thằng cướp bỏ chạy,
chưa kiếm được gì.
Mấy
tháng sau, một sinh viên Việt Nam ngoan ngoãn, đẹp trai sống tại chính
ký túc xá đó bị kẻ xấu đột nhập vào phòng, đánh chết để lục tìm đô la.
Đau quá, sinh viên đó thực chất không giàu có và cũng chẳng phải tay
buôn đô la. Chỉ vì bố cậu là một bác sỹ danh tiếng, thường xuyên đi
giảng ở Tây Âu tạt qua nên trông cậu có vẻ rất phong lưu mà thôi. Đã
từng gặp cậu nhiều lần, thực sự xót thương khi nghe tin về vụ đó. Năm
92, vợ chồng tôi ở chung phòng với anh LXC, một giáo viên cùng khoa Toán
Đại học Tổng hợp.
Tháng 7/1992, nghe tin học trò cũ là Vọng mới sang Moskva, anh LXC định
rủ đến thăm, chưa kịp đi thì Vọng đã bị cướp giết tại căn hộ khi mới đặt
chân lên đất Nga được một tuần. Tội nghiệp, anh Vọng là một con người
hiền lành, hoàn toàn không biết gì về làm ăn, chưa hề bước chân đi mua
bán gì cả.
Cướp Nga: áo da, quần thể thao.
Cướp Việt khó nhận biết và hiểm độc hơn
Phú,
là một tay đổi xanh có tiếng ở MGU. Giữa 7/1992 bác LXC cùng vợ con tôi
đến trả băng video mượn của Phú (là cháu bác LXC), thì thấy công an đang
phá cửa vào phòng, Phú đã chết trong đó vì bị cướp. Sự kiện khá ồn ào,
vì Phú sống trong ký túc xá của trường Lô-mô-nô-xốp nổi tiếng, an ninh
ra vào cực kì nghiêm ngặt.
Bắc,
nghiên cứu sinh, trùm phân kim ở tại tầng 4, còn chúng tôi ở tầng 6 của
Đôm 5. Một sáng 9/1992, còi báo động của xe cứu hỏa rú ầm ỹ khắp cả tòa
nhà. Dân chúng hoảng hốt thấy phòng của Bắc khói vàng tỏa ra nghi ngút,
mùi hóa chất sặc sụa. Lính cứu hỏa rầm rập phá cửa xông vào thì Bắc đã
chết do bị rò rỉ a xít. Căng thẳng thần kinh vì sang mới nửa năm đã
chứng kiến 3 vụ chết người, vợ tôi nằng nặc dắt hai đứa con về nước!
Lê,
giáo viên ĐHTL, trước học khoa toán ĐHTH nên thân với tôi và ĐQV. Một
chiều từ Xaliut đi về, gặp cướp và bị đánh vào đầu bất tỉnh, đưa vào
viện đến sáng hôm sau thì chết. Một ngày trước đó, bọn tôi còn khuyên Lê
nên tránh đi lại một mình.
Dân
khoa toán Đại học Tổng hợp Hà Nội ở Mátxcơva có 5, 6 người làm ăn lớn
hơn kẻ khác đôi chút. Tất cả bọn họ đều từng đôi ba lần là nạn nhân của
các vụ mất mát, cướp giật hay trấn lột. May mắn sao không có ông nào bị
giết, ơn trời!
“Trọc đầu” cũng là dấu hiệu đáng báo động...
Không kể hết được đâu vì những vụ trấn lột, giết người xảy ra như cơm
bữa trên đất Nga. Chỉ biết những năm 92-95 cứ đôi ba tháng lại có thông
báo xác minh danh tính người Việt, có nghĩa công an vừa tìm thấy xác ai
đó trong rừng. Ngay tại Đôm 5, một ngày tháng 4/1994 nắng vừa lên, tuyết
tan và thế là lộ ra 3 xác chết ngay nơi ngày nào cũng có cả trăm người
Việt đứng đợi phân hàng! Thế mới thấy, đồng tiền kiếm được ở trời tây,
không chỉ thấm đẫm mồ hôi, mà đôi khi còn mặn chát cả nước mắt và máu!
******
THA HƯƠNG
Người Việt bên Nga những năm 90, hầu như ai cũng phải tìm cách kiếm sống
và gửi hàng về nhà. Cửu vạn, bán hàng, chạy mánh, đánh vòng bi, mua bàn
là, đồ điện,..., ngàn lẻ một cách làm ăn, miễn sao kiếm được tiền, gửi
được hàng về nuôi/cứu sống gia đình.
Xin
gửi các bạn bản chế bài hát “Chiều trên bến cảng” nổi tiếng, mô tả một
cách chân thực khát vọng của người Việt tha hương, như là một hoài niệm
về những năm tháng xa xưa trên đất Nga bao la:
Một chiều mùa hè, vượt biên sang nước bạn.
Ta chia tay nhau, trong lòng bao thương nhớ.
Anh đi sang Nga, lao động kiếm tiền.
Em nơi quê nhà, xây những ước mơ.
Một chiều mùa hè, gặp nhau trên đất bạn.
Ta gần nhau hơn, qua mỗi lần xa cách.
Ôi, mỗi chuyến đi Nga
Lại thấy bao nhiêu điều mới lạ!
Từng chiếc áo, chiếc quần bò
Là cuộc sống và tình yêu.
Qua mỗi chuyến đi xa
Càng thấy dân quê mình vất vả.
Mỗi quạt máy, mỗi bàn là,
Mỗi lô hàng từ nhà máy mà ta yêu mà ta quý.
Nghe nước Nga đang gọi mình đi!
Theo tiếng kêu của đồng đô!
Hỡi em yêu!
Trên đất bạn... một chiều hè.
2.
Một chiều mùa hè, cùng nhau đi đánh quả
Trên từng sân ga, công trường hay góc phố.
Anh đi xa khơi, chân trời góc bể.
Đến những bến bờ, theo những chuyến hàng.
Một chiều mùa hè, gặp nhau trên đất bạn.
Mưa bay mưa bay, sao lòng ta xao xuyến.
Ôi, mỗi chuyến đi Nga
Lại thấy bao nhiêu điều mới lạ.
Từng chiếc áo, chiếc quần bò
Là cuộc sống và tình yêu.
Ôi, đất nước ta yêu!
Mảnh đất những con người vất vả
Đã chiến đấu cho ngày nay,
Đã hy sinh cho ngày mai vì con em và cuộc sống.
Ôi, đất nước của người Nga Nuôi sống cả đời ta!
Hỡi em yêu!
Nghe tiếng gọi...
chiều phương xa!
“NHÌN RAU GẮP THỊT”
Tuy
nhiên hai tay CH và QV vẫn miệt mài chuyển quần bò sang Nga trong sự
ngạc nhiên của cả Varshava. Bỏ ngoài tai mọi lời đàm tiếu, hai thằng ngu
đó vẫn đều đặn cứ 3 ngày 1 chuyến hàng sang Nga. Ít lâu sau, lại thêm
bọn TH-CT, HG-NH... nhập hội theo cùng CH, QV khiến dân tình ngơ ngác
nhìn nhau. Chắc là bọn họ bị lây “bệnh ngu” từ hai tay CH và QV mất rồi,
khổ thế! Và cứ vậy cả lũ ngớ ngẩn đó cần mẫn đánh quần bò sang Nga khi
giá bán thấp hơn giá thành, thật là ngu không bút nào tả xiết.
Người Nga sẵn sàng nhịn ăn để sắm quần bò, áo da!
Phải
cả tháng sau những bộ óc thông minh ở Varshava mới biết bọn ngu đó...
chẳng ngu tý nào! Lỗ quần bò nhưng bù lại chúng thắng to cả vạn đồng hồ
nấp sau đám quần bò vô duyên đó.
Thì
ra kinh doanh đôi khi như vậy, mắt tuy luôn chăm chú nhìn rau nhưng tay
lại nhanh nhẹn nhẹ nhàng gắp thịt!
Hiện, nhiều dự án ở xứ Đông Lào đang thua lỗ chổng vó. Nhiều người cho
rằng đám xây dựng dự án ngu dốt, không lường được sự biến động của thị
trường. Nhầm to, họ khôn nứt óc, thừa biết hết tất cả. Có điều họ không
quan tâm tới được thua của dự án, mà chỉ nấp bóng để kiếm chác cá nhân.
Dự án ì ạch thua lỗ nhưng họ kiếm được xe đẹp nhà to, của cải nổi chìm
đầy đủ cả.
Tóm
lại, cũng như việc đánh quần bò, đây là trò kinh doanh dựa vào triết lý
bia hơi kèm lạc. Dự án thua nhưng quan phải được, cũng như bia có thể
không lời nhưng lạc lãi to. Tin hay không thì tùy, tiếng là bán bia hơi
nhưng bọn em chủ yếu sống nhờ vào lạc, các bác ạ!
ĐỔI ĐÔ - NGHỀ NGUY HIỂM
Đánh
hàng từ Ba Lan sang Nga bán lấy tiền rúp, hiển nhiên sau đó bạn phải đổi
rúp ra đô la và chuyển trở lại Ba lan để quay vòng tiếp. Do vậy xuất
hiện hai công đoạn nguy hiểm bậc nhất thời bấy giờ: đổi rúp sang đô la
và chuyển đô la về Ba Lan. Đó cũng là hai cách kiếm ăn đầy bất trắc, mạo
hiểm của một số người Việt tại Nga và Ba Lan nữa.
Đô
la ở Nga, những năm trước 1996, bị cấm không được lưu hành. Các sinh
viên ngoại quốc, nhân viên sứ quán, người nước ngoài có tiền đô hợp pháp
có thể đổi đô la lấy rúp tại ngân hàng để tiêu, nhưng giá chưa bằng 1/5
giá chợ đen! Đời không có lắm thằng ngu, sẽ chẳng ai làm thế nên 99% đô
la đều chạy thẳng ra chợ đen. Do vậy thị trường buôn bán lậu đô la chợ
đen là mảnh đất vô cùng màu mỡ, cho cả kẻ bán lẫn người mua. Và cảnh sát
Nga thích bắt đô la hơn cả heroin, vì cứ tóm được đô la là... tiền tươi
đút túi ngay và luôn!
“Đổi đô” là hành động phạm pháp
nhưng được chính quyền lờ đi, giống ở nước nào đó...
Đổi
“đô”, ban đầu chủ yếu là đám sinh viên các trường đại học có nhiều sinh
viên nước ngoài. Trong nhà các trùm đổi đô, luôn có hàng cặp diplomat
đầy tiền tươi thóc thật, sẵn sàng chuyển đổi từ rúp sang đô và ngược
lại.
Cũng
như ở Việt Nam, những tay đổi đô thường kiêm luôn chuyện mua vàng. Đơn
giản do vàng ở Nga rất nhiều, rẻ hơn ở Ba Lan cỡ 10% nên đó là một kênh
buôn lậu, chuyển tiền cao cấp từ Nga sang Ba Lan, được các “soái” lớn vô
cùng ưa thích.
Khốn
thay, mật mỡ càng nhiều ruồi nhặng càng lắm. Do đặc thù kinh doanh vốn
lúc nào cũng phải sẵn nên các trùm đổi đô, mua vàng luôn là đối tượng
yêu thích của các băng nhóm maphia đông như kiến cỏ, cả Nga, “đầu đen”
Trung Á lẫn Việt Nam. Đôi ba tháng lại có tin một tay nào đó bị maphia
đập hộp hỏi thăm. Nhẹ thì bị cướp dăm ba chục ngàn đô, nặng thì không
những mất sạch tiền mà còn bị đánh, giết. Đến nỗi lâu lâu không thấy vụ
trấn lột nào, mấy tay kinh nghiệm lại tạm nằm yên dăm ba hôm tránh bão.
Sinh
nghề tử nghiệp, biết nguy hiểm là vậy nhưng đã vào cuộc thì chẳng tay
nào bỏ nghề, dẫu ai cũng đôi ba lần dính chưởng.
******
Chuyển tiền từ Nga đi sang các nước khác, còn khó khăn gấp bội so với
đổi đô la bên đó, vì nước Nga quyết liệt chống chảy máu ngoại tệ.
Dân
Việt nam đi qua cửa khẩu Nga - Ba Lan vào những năm 88-95 luôn bị kiểm
tra ngoại tệ cực kỳ gắt gao. Đơn giản vì dân Việt qua đây chủ yếu đi
buôn, mà đã đi buôn thì bắt buộc phải chuyển tiền, phải giấu đô la đâu
đó. Với cặp mắt cú vọ, đám hải quan săm soi tìm kiếm đô la khắp nơi
trong khi bọn mũi tẹt da vàng cứ giả vờ ngu ngơ như bò đội nón.
Có
ba cách cơ bản để chuyển tiền từ Nga sang Ba Lan, cách nào cũng tiềm ẩn
hiểm nguy cả.
Cách
đơn giản nhất là học theo bá tước Monte Christo, quấn chặt tiền như quấn
pháo rồi đút vào hậu môn, thoát qua cửa khẩu thì cho ra theo đường tự
nhiên. Sau đó, đám đô la này sẽ được tẩm qua nước hoa, là phẳng và đưa
vào lưu thông. Những đồng đô la đó thực sự hôi tanh theo đúng nghĩa đen,
nên dân chúng kỵ nhất thói quen nhấp nước miếng khi đếm tiền. Kỷ lục
chuyển tiền theo kiểu Monte Christo là 30.000 đô, tương đương một dây
dài cỡ 20 quả pháo đùng! Một tay kém kinh nghiệm, sau khi cho pháo vào
bụng lại thòng lòng một sợi dây để kéo ra cho dễ. Đen như chó mực, một
lần nghi hắn dấu tiền trong quần lót nên đám hải quan lột trần ra để
kiểm tra. Thấy sợi dây lạ lùng, họ kéo thử và ngỡ ngàng lôi ra cả chục
viên pháo!
Tàu hỏa từ Nga sang Ba Lan phải thay bánh
Cách
thứ hai cũng khá thông dụng, đó là dùng tua vít tháo các thứ vách ngăn,
lò sưởi, thùng rác... trên tàu rồi giấu tiền vào đó, coi như ôm bom đánh
bạc với đời. D, một tay liều lĩnh đã thành công với mánh đó khá nhiều
lần. Tuy nhiên một ngày tháng 6/1992 trời đẹp, hắn bị tóm với hơn một
trăm ngàn đô chuyển lậu. Đám hải quan lôi cổ hắn vào đồn, cất tiền vào
két và... tế nhị cho hắn ra ngoài ăn sáng, cafe cho tỉnh táo trước khi
thẩm vấn. Hiểu ý, hắn bỏ của chạy lấy người chuồn thẳng, mặc cho đám hải
quan lặng lẽ chia nhau số tiền đủ mua chục con Mẹc một năm tuổi thời đó.
Dấu hàng trên tàu - mánh hơi “nhà quê”
Cách
thứ ba, là sử dụng dịch vụ chuyển tiền, một loại võ công bí hiểm bậc
nhất trong giới làm ăn. Một kẻ nào đó thu gom tiền của anh em để làm
dịch vụ và lấy phí 2-5% tùy thời điểm, còn vận chuyển thế nào thì chỉ
hắn với trời mới biết. Chỉ cần chuyển 2-3 ngàn tờ là hắn đã ăn ngon dăm
chục mỗi chuyến rồi. Cách này có vẻ an toàn, tuy nhiên đó chẳng qua là
chuyển sự mạo hiểm từ ta sang kẻ khác mà thôi. Khi tay chuyển tiền gặp
sự cố, bạn cũng sẽ mất toi luôn những đồng tiền thấm đầy mồ hôi nước mắt
của bạn. Ngoại trừ lần duy nhất một tay quân tử nghiến răng trả vốn, lũ
còn lại đều dở võ ù té quyền. Tranh cãi, thậm chí vác súng dọa dẫm các
kiểu cũng hòa cả làng, vì có giết ai thì bạn cũng chẳng lấy lại được xu
nào cả.
Sau
vụ của tay D nêu trên một tuần, đến lượt soái CVĐ bị tóm tại Brest với
trên nửa triệu đô tiền mặt. Và một tuần sau lại một đường dây khác mất
gấp rưỡi chừng đó, nghe đâu là bị cướp dù tiền đã được chuyển về tận
Varsava. Thời ấy chỉ ngàn đô là kiếm được căn nhà ngon lành ở Hà Nội,
nên tổng trị giá ba vụ mất đó bét ra cũng tương đương vài ngàn tỷ bây
giờ!
Ba
vụ mất trong vòng một tháng khiến toàn bộ giới làm ăn Nga-Ba Lan sững
sờ, tê liệt. Nếu biết một vụ vỡ hụi ngàn tỷ đã có thể đẩy hàng vạn gia
đình vào cảnh khốn cùng, may ra bạn mới hình dung được nỗi đau uất nghẹn
của những ai dính đòn trong mấy vụ chuyển tiền này. Tưởng chừng họ sẽ
gục ngã, không bao giờ đứng dậy nổi sau mất mát bất ngờ quá lớn!
Sau
cú sốc ban đầu về một vụ trấn lột hay mất tiền, mọi việc lại dần dần
quay về lối cũ. Chó cứ sủa và đoàn người vẫn đi, miệt mài tiếp tục cuộc
mưu sinh bấp bênh đầy hiểm nguy trên đất bạn.
******
DÒNG ĐỜI XÔ ĐẨY
Loạt
bài vừa qua, vẽ lại bức tranh cuộc sống khó khăn của người Việt trên đất
Nga trong các năm 1990-1995. Ai từng trải qua đều thấy bóng hình của bè
bạn trong đó, ai chưa chứng kiến thì cho là quá khủng khiếp, có lẽ hư
cấu mà nên. Thực sự, những năm 80 đất nước ta gặp vô vàn khó khăn. Sau
cuộc chiến chống Mỹ, chưa kịp hồi phục xây dựng lại đất nước thì chúng
ta lại phải chiến đấu chống Pôl Pốt phía tây nam, chống Tàu phía bắc.
Mấy cuộc chiến hao người tốn của liên tiếp đó đã làm đất nước hoàn toàn
kiệt quệ về kinh tế. Chính phủ buộc phải đổi mới, cho phép mở cửa bung
ra kinh doanh sản xuất, kêu gọi nhân dân hãy tự cứu mình trước khi trời
cứu.
Ba
mươi vạn thanh niên trẻ khỏe được xuất khẩu lao động sang Liên xô, Bun,
Đức, Ba Lan và Tiệp vừa để giải quyết công ăn việc làm, vừa tạo nguồn
thu cho đất nước. Đến năm 1990, phe XHCN tan rã, không có nhu cầu thuê
lao động nữa. Đức đền bù và cấp vé cho 3-4 vạn lao động hồi hương, còn
các nước khác mặc kệ. Nhà nước cũng đành đem con bỏ chợ, vì không thể có
tiền mua vé cho trên 25 vạn người còn lại về nước. Vậy là 1/4 triệu lao
động đó bơ vơ ở lại xứ người, không nghề ngỗng vốn liếng, không biết
tiếng tăm và không chốn nương thân. Không ai thuê họ làm gì vì ngay cả
dân bản xứ lúc đó cũng nghèo kiết xác.
Trên
10 vạn lao động tứ cố vô thân như vậy từ khắp nước Nga và Bulgarie đổ xô
về Moskva kiếm sống. Thực tế với họ vô cùng cay nghiệt, những đồng tiền
tiết kiệm cạn dần. Đói ăn vụng túng làm càn, chỉ cần 2-3% những người
khốn khổ đó quẫn chí làm liều trong một ngày gió tuyết như Giăng Văn
Giăng, thì Moskva đã có thêm hai ba nghìn tay trộm cướp tiềm năng. Đám
đó không dám cướp người Nga vì sợ công an nước bạn, cũng chẳng cướp đám
lao động nghèo kiết xác “trên răng dưới các- tút” quân nhà mình. Đối
tượng của chúng, là khoảng hai, ba ngàn người trong đám du học sinh,
nghiên cứu sinh hay cán bộ dính chút buôn bán có máu mặt lúc bấy giờ.
Nghĩa là trung bình mỗi ai có tý tiền đều có một thằng cướp người Việt
ngồi sau ngắm nghía. Hắn cứ việc dạo chơi theo dõi, đợi khi bạn béo lên
thì mới rủ đồng bọn ra tay làm thịt. Được cả cướp Việt lẫn Nga chăm sóc
chu đáo nên đã làm ăn thì sớm hay muộn kiểu gì bạn cũng dính chưởng,
khác nhau chỉ là nặng hay nhẹ mà thôi!
May quần bò là việc người Việt dạy cho “tây lông”
Những người Việt khốn khổ trên khắp trời Âu thời 90-95 phải nghiến răng
làm đủ mọi việc để tồn tại. Nếu ở Việt Nam, có giáo sư đạp xích lô, nuôi
lợn,... hay thậm chí
“Đầu đường đại tá bơm xe,
Cuối đường trung tá bán chè đỗ đen...”
để kiếm sống, thì bên trời tây cũng vậy. Đến Giáo sư Tiến sỹ còn phải đi
chợ bán hàng thì làm cửu vạn, bán thuốc lá hay mua hàng đánh quả chỉ là
chuyện vặt mà thôi. Dòng đời xô đẩy, cái đói nghèo khốn khó khiến ai
cũng phải như vậy, ngoại lệ may chăng chỉ 1% những kẻ sống trong tháp
ngà.
Chuyện thời hàn vi, kể lại để thấy bây giờ ta quá sướng, để càng thêm
quý trọng những gì ta đang có hôm nay. Và ước mong ngày xưa không bao
giờ trở lại, để ta vĩnh viễn quên đi những kỷ niệm kinh hoàng và khốn
khó thuở nào.
BONUS: BẠN BÈ, TRÍ THỨC VÀ LÀM ĂN
Dạo
bên Nga, cái thằng tôi không làm được gì nhưng cũng giúp cho khá nhiều
anh em bạn bè, đồng nghiệp. Gặp bất kỳ ai quen biết ở trường TH HN, SP
V, Viện KHVN … đều nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện cho vay vốn làm
ăn….
Tuy
nhiên tôi có một nguyên tắc kì lạ: hầu như không bao giờ chung vốn làm
ăn cùng với dân trí thức, dù là bạn thân! Nhiều người ngạc nhiên, nhưng
mình không giải thích tại sao. Thực ra, lý do cực kỳ đơn giản: dân có
chữ hiếm có kẻ nào biết làm ăn, chỉ lý luận suông là giỏi. Đã thế lại
gàn bát sách, lý lẽ đầy mình, tranh luận đến cùng những ý tưởng lóe sáng
trong đầu. Tất cả những thứ đó cản trở mọi sự hợp tác làm ăn, nên thôi
cứ tránh đi cho nó lành, đỡ cãi nhau ảnh hưởng đến hòa khí bè bạn. Đi
dọc phố hàng Ngang, hàng Đào…. cả ngày, may ra tìm được một anh có chữ
thì đủ biết, trí thức và làm ăn ở ta nó đối lập với nhau thế nào.
Hôm
qua, nói chuyện phiếm với mấy ông bạn thân về một việc nhỏ, lại gặp y
đúc chuyện cũ, tức như bò đá. Mấy ông dở người, chỉ nói chuyện sách vở
thì giỏi chứ một xu thực tế cuộc sống không có. Đã thế còn bảo thủ và
hiếu thắng, cổ họng ông nào cũng to, ông nào cũng như gà sống!
Bực
ghê, chửi đổng bỏ đi. Chợt thấy, thì các ông ấy cũng giống như mấy tay
Hùng “hói”, Kiên “shxt”, … mà thôi, bực với các ông đó thì có mà bực cả
đời!
Bỏ
đi uống rượu, thấy đời vui lên hẳn.
Cung Trí thức Hà Nội vừa khánh thành đã xuống cấp