Chúng ta cần chăm lo cho hậu dịch covid-19
ngay trong khi còn đang chống dịch
(Bài tiếp theo bài
“Sức
mạnh của chúng ta là dám đối mặt với sự thật” ngày
12-03-2020)
Nguyễn
Trung
Sau tuyên bố ngày 11-03-2020 của WHO về tình trạng đại dịch toàn cầu
covid-19 (pandemic), cho đến nay chưa có dự báo nào về sự kết thúc của
đại dịch này. Trên toàn thế giới đại dịch này đang thời kỳ bùng phát với
tốc độ và sự lây lan rất cao, tâm điểm là châu Âu. Số người nhiễm bệnh
và số ca tử vong bên ngoài Trung Quốc đều lớn hơn số trong nội địa Trung
Quốc. Tổng thống Pháp phải nói với dân mình đất nước đang trong tình
trạng chiến tranh. Nhiều nước và nhiều vùng phải ban bố tình trạng khẩn
cấp…
Dựa vào diễn biến của dịch bệnh ở Trung Quốc, tôi suy đoán có lẽ phải
tới tháng 5 hoặc tháng 6-2020 (có thể quá lạc quan?) thế giới mới có thể
vượt qua được đại dịch covid-19, để quay trở lại cuộc sống bình thường –
với nghĩa là không còn dịch, nhưng kinh tế và toàn bộ đời sống nói chung
trên thế giới đã bị đại dịch xáo trộn có lẽ còn lâu mới có thể trở lại
bình thường, thậm chí đại dịch có thể để lại hàng loạt hậu quả chưa thấy
ở đâu có giải pháp thỏa đáng!..
Dự đoán như vậy, tôi nghĩ trên cả 2 mặt trận chống dịch (bây giờ là giai
đoạn 2 đang rất căng thẳng) và cứu kinh tế, cả nước ta phải chống chọi
quyết liệt với vài ba tháng cực kỳ bất thường nữa phía trước, rồi
mới có thể đi vào thời kỳ phát triển không còn dịch – [với điều kiện y
học của loài người loại trừ được dịch bệnh covid-19 này, không có hiện
tượng tái phát, và không có làn
sóng thứ 2 của đại dịch này vào mùa đông 2020 như một số dự báo đầy lo
lắng!].
Có lẽ mỗi người chủ gia đình, mỗi người đang đứng mũi chịu sào của một
doanh nghiệp hay đơn vị kinh doanh dù nhỏ hoặc lớn, một đơn vị công tác,
nghiên cứu, giảng dậy, vân… vân.., vân… vân.., cho đến từng thành viên
trong nội các Chính phủ đang còng lưng gánh vác trên vai mình những
trách nhiệm đối với cả một lãnh vực công tác được giao.., sẽ là những
người thấm thía hơn ai hết
thế nào là chống chọi với vài ba tháng cực kỳ quyết liệt nữa sắp tới!
Vâng, có thể nói
thấm thía đến mức không thở được!
– (Đương nhiên ở đây tôi không nói đến những con người hay hành vi “tuýp
Nguyễn Quang Thuấn”!)
Những
số liệu có được trong tay thật hãi hùng. Ví dụ sản lượng toàn cầu đến
nay đã tổn thất tới 2700 tỷ USD vì covid-19, tăng trưởng kinh tế thế
giới năm 2020 khi chưa có dịch dự báo là 3,1%, nay có dịch sẽ chỉ còn là
2,2% (kịch bản A), hoặc là 1.2% (kịch bản B).., và kịch bản xấu nhất sẽ
là tăng trưởng 0% nếu tất cả các nền kinh tế lớn đều suy giảm; kinh tế
TQ dự kiến trước khi có dịch tăng 6,8%, nay sau dịch có thể sẽ chỉ còn
3,5% (TQ dự báo là 5 – 6%); kinh tế Mỹ, Nhật , Đức… hiện đều đi vào suy
thoái – theo Bloomberg.
Giám đốc Cục Dự trữ Liên Bang Steven Mnuchin ngày 17-03-2020 cho rằng
nạn dịch có thể sẽ làm cho 20% lao động Mỹ thất nghiệp và yêu cầu các
thượng nghị sỹ Cộng Hòa phải tính đến kế hoạch huy động khoảng 1000 tỷ
USD để chống dịch và kích thích kinh tế Mỹ[1].
Tạp chí Foreign Affairs số 16-03-2020 đặt câu hỏi
liệu đại dịch có thể chấm dứt mô hình toàn cầu hóa kinh tế hiện nay hay
không? – không phải vì toàn cầu hóa là sai, mà vì đại dịch đã phá vỡ
cấu trúc phụ thuộc lẫn nhau như một tất yếu của toàn cầu hóa, và kinh tế
học hiện nay chưa đề ra được giải pháp khắc phục! Đã có lúc xảy ra trong
vòng một ngày của tháng 3-2020 thị trường chứng khoán thế giới bốc hơi
hàng nghìn tỷ USD, ngành du lịch và hàng không thế giới có quy mô khoảng
9 nghìn tỷ Euro năm nay sẽ thiệt hại vài chục phần trăm; nguồn cung và
nguồn cầu của toàn bộ kinh tế thế giới đều đổ vỡ do tác động của đại
dịch; ở châu Âu và nhiều quốc gia khác riêng việc phong tỏa toàn bộ biên
giới trên bộ, trên biển và trên không để ngăn chặn lây lan của đai dịch
sẽ kéo dài đến giữa tháng 4-2020, kéo theo cơ man sự đình đốn mọi kiểu
khác nhau như gián đoạn, đứt gãy, đổ vỡ trong kinh tế và rối loạn trong
đời sống, v… v…
Những con
số như thế trong nền kinh tế nước ta hiện nay quyết liệt cũng không kém.
Trong tháng 3-2020 đã có ngày thị trường chứng khoán nước ta bốc hơi
khoảng 10 tỷ USD, vốn ngành hàng không trên thị trường chứng khoán bốc
hơi khoảng 1/3 giá trị (37%), doanh thu ngành hàng không VN trải qua đại
dịch sẽ mất khoảng 30.000 tỷ VNĐ..; hiện nay nhiều doanh nghiệp chỉ có
nguyên liệu sản xuất cho vài chục ngày tới, đang phải tìm cách thay đổi
nguồn đầu vào hoặc thay đổi sản xuất; nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa
không có tiền trả lương cho công nhân vì phải ngừng sản xuất – cả nước
và xã hội buộc phải tìm các biện pháp khác bất thường cứu công nhân,
ngành du lịch và hàng không điêu đứng vì tác động của đại dịch, các
trường học phải đóng cửa kéo theo không biết bao nhiêu hệ lụy… Khảo sát
1200 doanh nghiệp nhỏ và vừa các loại, có tới 74% có thể sẽ phá sản nếu
nạn dịch kéo dài tới 6 tháng vì doanh thu không đủ bù chi phí hoạt động…[2]
Chính phủ sẵn sàng chịu những tổn hại trong kinh tế để chống dịch và cứu
các doanh nghiệp; đang phải tìm mọi cách giãn thuế, hạ lãi xuất điều
hành và lãi xuất cho vay của các ngân hàng, tăng cường đầu tư khu vực
công để kích cầu, vận động sự tương thân tương ái giữa các doanh
nghiệp.., và thực hiện nhiều giải pháp hỗ trợ khác; đồng thời phải phòng
ngừa lạm phát, vừa phải huy động mọi nguồn để thúc đẩy sản xuất..; phải
chăm lo cung ứng cho nhu cầu tiêu dùng và tránh đầu cơ tích trữ, vừa
phải đáp ứng mọi đòi hỏi của nhiệm vụ chống dịch, v… v…
Tuy nhiên, sau đại dịch này thế giới sẽ có rất nhiều vấn đề nghiêm trọng
khác chưa dự đoán được, tác động sâu sắc vào mọi quốc gia.
Đó là những vấn đề địa chính trị,
rồi đến những vấn đề địa kinh tế
xuất hiện đồng thời, rồi đến sự tác động qua lại ngay tức khắc của 2 loại vấn đề này gây ra các
xáo trộn khu vực và dội vào mọi quốc gia hữu quan.
* Nổi
lên hàng đầu trong những vấn đề địa chính trị
vẫn là sự tranh chấp giữa 3 thế lực lớn nhất là Mỹ (và đồng Minh), Trung
Quốc và Nga. Xen vào đó là sự tranh chấp giữa 3 thế lực này là các khu
vực nóng bỏng nhất, đó là Trung Đông – trong đó có vấn đề Syrie, liên
quan đến Thổ và Nga, vấn đề Iran, vai trò của Mỹ; tiếp đến là mối quan
hệ căng thẳng Nga – NATO liên quan đến toàn châu Âu và v/đ Ukraina –
Grym; tiếp đến là vấn đề Biển Đông liên quan đến Mỹ (và đồng minh) và
Trung Quốc. Trong những vấn đề địa chính trị đầy căng thẳng và vô cùng
phức tạp này, mối nguy lớn nhất là các đối thủ tham gia (the players) –
trước hết là 3 đối thủ chính Mỹ, Trung, Nga – đều có những tính toán
quyết liệt có thể dẫn tới những biến động lớn khó lường trước.
Trung Quốc sau khi hứng chịu đòn kép là chiến tranh thương mại Mỹ -
Trung và đại dịch covid-19, nay đã bắt đầu phản đòn, tập trung nhằm vào
Mỹ. Về đối nội, TQ đang đẩy mạnh chiến dịch củng cố hơn nữa vai trò của
Tập Cận Bình nói riêng và vị thế của TQ nói chung. Nhằm lấy lại lòng tin
trong nhân dân để vượt qua mọi hậu quả của đại dịch, TQ đề cao
chiến tranh nhân dân dưới sự lãnh
đạo của Tập Cận Bình và ĐCSTQ đã chiến thắng vẻ vang đại dịch covid-19.
Về đối ngoại những nỗ lực của chiến dịch này trực tiếp nhằm vào Mỹ, với
luận điệu tố cáo Mỹ là thủ phạm của đại dịch và đề cao vai trò TQ đi đầu
trong chống dịch trên toàn thế giới (thậm chí còn nói:
TQ chịu trận thay cho cả thế giới,
và thế giới nợ Trung Quốc lời cảm ơn…). TQ đang tìm mọi cách khoét
sâu vào 3 chỗ yếu của nhất của chính quyền Trump là (a)Mỹ đang có nguy
cơ rơi vào suy thoái kinh tế, (b)nội bộ Mỹ chia rẽ sâu sắc nhất kể từ
khi chiến tranh lạnh kết thúc, và (c)đang rất lúng túng trong việc chống
dịch [Mỹ hiện chưa kiểm soát có hiệu quả đối với đại dịch, thua Hàn Quốc
và Nhật trong v/đ này]. TQ đang chuẩn bị những bước đi mới, kể cả xét
lại việc hưu chiến trong chiến tranh thương mại Mỹ - Trung. Hiện nay TQ
tập trung củng cố đối nội, trước hết tăng cường vai trò của Tập vốn bị
thách thức nặng nề trong đại dịch; mặt khác giương cao ngọn cờ bảo vệ
toàn cầu hóa và hội nhập (đối nghịch với
“America first!” của Trump) để
cải thiện vị thế của Trung Quốc trong bàn cờ
lớn – đặc biệt chú trọng vấn đề
Biển Đông, Đài Loan và Hongkong.
Lợi dụng lợi thế trước mắt giành được qua vấn đề Syrie, Putin tăng cường
vị thế của Nga trong quan hệ với Mỹ và EU, cứng rắn hơn trong quan hệ
với NATO và Mỹ - kể cả trong vấn đề chạy đua vũ trang (với lý do phản
đối Mỹ/Trump đã rút khỏi những thỏa thuận đã kí trong hiệp định INF),
đồng thời quyết không giảm sản xuất dầu, chấp nhận chịu thiệt để cho giá
dầu sụt nữa trong đại dịch nhằm tăng áp lực với các nước ả-rập, đánh vào
kinh tế dầu lửa của Mỹ (hiện nay giá sản xuất dầu đá phiến của Mỹ cao
hơn giá dầu trên thị trường quốc tế), và đồng thời muốn làm OPEC lụn bại
để đánh vào đồng Dollar... Chuẩn bị lâu dài cho chiến lược lấy lại vị
thế siêu cường của Nga, Putin đang tiến hành cải tổ hiến pháp, nhằm vào
cái đích sẽ ở lại cầm quyền cho đến năm 2036.
Trump vừa
mới thoát khỏi nguy cơ bị phế truất (impeachment), lại rơi ngay vào tình
trạng: đại dịch covid-19 xảy ra trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ
- Trung có nguy cơ đẩy Mỹ vào suy thoái kinh tế (hiện nay đã xuất hiện
những biểu hiện đầu tiên). Cả 2 vấn đề này (đại dịch và kinh tế suy
thoái) đều áp lực mạnh lên khả năng tranh cử sắp tới của Trump. Đồng
thời Trump lúc đầu chủ quan và bây giờ khá lúng túng trong chống
covid-19. Thêm vào đó những bước đi của Trump trong v/đ Bắc Triều Tiên
không đạt kết quả, quan hệ với Iran rất căng thẳng với nguy cơ nổ ra
chiến tranh (sau khi Mỹ hạ sát tướng
Qassem Soleimani
trên đất Iraq), mặt khác qua quyết định về
công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel (để củng cố vị thế của Mỹ ở
Trung Đông) càng làm cho tình hình Trung Đông căng thẳng thêm; thỏa
thuận hòa bình đạt được với Taliban ở Afghannistan rất mong manh... Khả
năng Trump có nhiệm kỳ 2 vẫn còn, song vì các lý do đối nội và đối
ngoại, vì tác động của đại dịch, vị thế Mỹ so với các đối thủ chính đã
giảm đi phần nào so với đầu nhiệm kỳ của Trump. Cụ thể là do suy yếu
trong nội bộ Mỹ, do phương pháp thực hiện, và do nhiều lý do bất khả
kháng khác.., nhiều bước đi chiến lược của Trump tuy đúng cho lợi ích
nước Mỹ về phương hướng, nhưng trong thực hiện lại gây ra phản tác dụng
–: Rút khỏi Syrie để lôi kéo Nga đã biến thành nhượng bộ do yếu đối với
Nga – với nghĩa Mỹ bỏ rơi mặt trận này; tranh thủ Kim Châng Un trở thành
Mỹ thất thế với TQ và Nga trên phương diện này; gây sức ép “America
First!” với đồng minh – trước hết là EU… – để bớt gánh nặng cho Mỹ biến
thành chia rẽ với đồng minh; tăng sức ép với Iran trong tình hình Mỹ
không có hậu thuẫn của đồng minh biến thành nguy cơ Mỹ lâm chiến với
Iran mà Trump hoàn toàn không muốn, hệ quả là mọi rối rắm ở Trung Đông
từ thời Bush (con) hầu như còn nguyên vẹn đối với Mỹ hôm nay (mặc dù đã
phải trả giá bằng cuộc chiến tranh Iraq tốn kém và đẫm máu kéo dài 6
năm!); nguy cơ suy thoái kinh tế sẽ ảnh hưởng đến khả năng Trump có
nhiệm kỳ 2, nên trong ký kết hưu chiến thương mại Mỹ - Trung Trump đã
phải nhượng bộ TQ phần nào (cả về nội dung và thể thức ký kết)… Trong
khi đó mọi hoạt động của hải quân Mỹ ở Biển Đông cho đến nay tuy được
tăng cường hơn so với thời trước Trump, song vì nhiều lý do của Mỹ
và những lý do của chính khu vực này, nên về cơ bản vẫn chưa vượt được
ra ngoài khuôn khổ FONOPs có từ thời Obama.
Trong khi đó chủ trương của Trump tập hợp liên minh
Châu Á-Thái Bình Dương-Ấn Độ Dương
nhằm chĩa mũi nhọn vào Trung Quốc (còn gọi là tứ giác kim cương) chưa
tạo ra được sự hưởng ứng phải có từ các nước hữu quan, nhất là từ phía
Ấn Độ... V… v…
Đáng
chú ý là trong tranh cử để ra ứng cử tổng thống của đảng Dân chủ, các
nhân vật tranh cử chỉ tập trung vào những vấn đề đối nội và chĩa mũi
nhọn vào Trump, hầu như không nói gì về đối ngoại – trong đó có vấn đề
TQ - (hiện nay Biden có triển vọng nhất trong đảng Dân chủ). Giới chức
nắm được thực chất và có những quan điểm đúng và chiến lược đúng đối với
những vấn đề kinh tế, đối nội và đối ngoại phục vụ cao nhất lợi ích của
Mỹ trong thế giới hôm nay chủ yếu là giới chuyên gia và giới nghiên cứu,
song cả 2 giới này đều không được Trump trọng dụng, thậm chí nhiều khi
bị sa thải nếu không chịu phục tùng tính cách thô lỗ, háo thắng và sự
thất thường của Trump – và đây là thiệt thòi hay là mối nguy lớn cho
nước Mỹ!
Có lẽ phải chờ đến nhiệm kỳ 2 của Trump (nếu có), hoặc chờ triều đại
chính quyền mới của Mỹ của đảng Dân chủ, mọi chuyện mới rõ ràng. Tuy
nhiên, dù thế nào, với Trump – hoặc với một nhân vật nào khác từ đảng
Dân chủ - nước Mỹ có thể thay đổi những biện pháp thực hiện, song trước
sau Mỹ có lẽ vẫn phải trụ lại trong chiến lược bảo vệ vị thế số 1 thế
giới của Mỹ hiện nay, và Mỹ vẫn có khả năng lớn thực hiện được chiến
lược này.
*
Về
những vấn đề địa kinh tế.
Đập vào mắt mọi người trước hết là câu chuyện toàn cầu hóa kinh tế thế
giới là một sự vận động tất yếu khách quan của phát triển; song covid-19
đã phá vỡ trên thực tế hầu như toàn bộ cấu trúc của toàn cầu hóa kinh tế
hiện nay: Hiện tượng chủ yếu là nguồn cung và nguồn cầu, và đồng thời là
phương thức vận động của kinh tế trong quá trình toàn cầu hóa dựa trên
phát huy tối đa lợi thế sự phụ thuộc lẫn nhau để làm ra của cải nhiều
hơn nữa đang bị dịch bệnh covid-19 làm đổ vỡ, rối loạn, đứt gãy… không
cưỡng lại được. Kinh tế học của loài người chưa phát minh ra được cấu
trúc toàn cầu hóa nào khác cho kinh tế thế giới có thể bền vững trước
một thế lực hủy hoại như covid-19.
Mấy tháng vừa qua trong quá trình diễn tiến của đại dịch covid-19, trên
mọi diễn đàn của các nước phát triển,
lúc đầu – khi nạn dịch
còn bó khung trong lãnh thổ Trung Quốc, được bàn cãi sôi nổi nhất là vấn
đề làm thế nào
thoát Trung, với nghĩa
thoát mọi sự lệ thuộc vào Trung Quốc như là một nguồn cung khổng lồ
nhiều thứ cho kinh tế thế giới, và đồng thời là một thị trường tiêu thụ
còn lớn hơn cả thị trường tiêu thụ của Mỹ rất cần thiết cho kinh tế thế
giới. Đơn giản vì TQ là công xưởng của thế giới, kinh tế chiếm 17% GDP
thế giới và đóng góp khoảng 33% tăng trưởng của kinh tế thế giới!
Trong khi câu hỏi thoát Trung là thoát cái gì cụ thể và thoát thế nào
chưa có lời giải, nạn dịch từ tháng 2-2020 lan ra khắp thế giới, gây ra
mọi đổ vỡ, gián đoạn, đứt gẫy… ở các mức độ khác nhau ngay trong lòng
mọi nền kinh tế và đời sống của tất cả các nước phát triển. Nguy hiểm
hơn nữa giữa lúc này hầu hết những nền kinh tế của các nước phát triển
đang có nhiều khó khăn lớn, như nợ lớn và thâm hụt ngân sách ngày càng
cao, tăng trưởng kinh tế thấp hoặc thậm chí đang trong tình trạng suy
thoái, nội trị phát sinh nhiều vấn đề mới (Đức, Pháp, Anh…)… - đúng với
tình trạng họa vô đơn chí!
Cho đến nay, ngoài những biện pháp mọi dạng đã thực hiện (chủ yếu là bơm
tiền ra để “cấp cứu” trong chống dịch, và đồng thời để phòng ngừa kinh
có thể tế đổ vỡ không cứu vãn được), chưa một nước phát triển nào, kể cả
Mỹ, có quốc sách khả thi đối mặt có hiệu quả với sự phá hoại mọi mặt của
covid-19, nhất là trong kinh tế.
Trong bàn cãi này, giới nghiên cứu của các nước phát triển hầu như có sự
thừa nhận chung:
Coi sự hủy hoại của covid-19 và
những vấn đề nó đặt ra là hiện tượng nghiêm trọng chưa từng có trong thế
hệ đương đại hiện nay đối với kinh tế mỗi quốc gia nói riêng và cho kinh
tế thế giới nói chung. Đại dịch xáo trộn hầu như toàn bộ cuộc sống con
người: Hàng trăm hàng trăm triệu học sinh và sinh viên không được đến
trường. Nhà thờ, thánh đường, chùa chiền, nhà hát, sân vận động… đóng
cửa. Bên cạnh cái chết dịch là quang cảnh chết của hết thành phố này đến
thành phố khác. Thậm chí giao tiếp bình thường giữa người và người cũng
phải thay đổi – kể từ cái bắt tay!.. Rồi
sẽ là gì nữa sau dịch? Một khi cuộc sống sẽ được xổ lồng khỏi cũi chết –
sẽ là một cơn ngắc ngoải kéo dài chăng? Hay lại là một làn sóng rối loạn
mới trước khi có trời yên bể lặng?!.. Tất cả đều vượt ra khỏi tầm cảm
nhận và khả năng suy nghĩ của con người! Và hầu như chưa đâu tìm ra được
lời giải cụ thể cho những vấn đề đại dịch đặt ra sau khi nó buông tha
thế giới lần này. Trật tự thế giới đang được xắp xếp lại!!!.. Kết luận:
Chỉ còn cách phải bắt đầu từ suy nghĩ khác, tìm cách sống khác...
Tuy nhiên, toàn cầu hóa – nhất là trong kinh tế - là tất yếu khách quan
không thể tránh né. Sự hủy hoại của covid-19 không phủ nhận toàn cầu hóa
và thật ra không thể phủ nhận được. Đại dịch covid-19 chỉ đặt ra vấn đề
phải tìm ra mô hình và phương thức mới phù hợp của toàn cầu hóa cho thế
giới đương đại hôm nay trước sự xuất hiện một thế lực hủy hoại mới – bao
gồm cả vấn đề cả thế giới chỉ có cách hữu hiệu nhất là cùng chung tay
chống đại dịch[3].
Thực ra lịch sử của homo sapiens là lịch sử đối phó liên tiếp với những
quá trình hủy hoại như thế đã luôn luôn xảy ra trong từng thời kỳ của
thế giới tự nhiên (bao gồm cả dịch bệnh) và trong quá trình phát triển
của chính bản thân xã hội loài người, thế giới trong những thế kỷ gần
đây cũng vậy: Đó chính là quá
trình loài người phải tìm cách thích nghi để sống sót và khai phá con
đường phát triển tiếp cho một phạm vi không gian và thời gian nào đó
phía trước. Số phận của mỗi cộng đồng dân cư / quốc gia tùy thuộc vào
khả năng chịu đựng sự sàng lọc và thích nghi như vậy của nó.
Vậy hôm nay, câu trả lời đầu tiên (nguyên thủy) mang tính phương pháp
luận của mọi quốc gia bước vào thời kỳ hậu covid-19 sẽ có thể là
phải thay đổi tất cả để thích
nghi mà sống trong một
quá trình toàn cầu hóa mới, với những suy nghĩ, nhận thức và hành động
mới! Đặt vấn đề như vậy
có nghĩa mọi quốc gia, mọi nền kinh tế, mọi thể chế, và từng cá nhân con
người – nói cho đến cùng và thực ngắn, đó là từng sản phẩm –
đều phải chịu sự sàng lọc trong
quá trình thích nghi mới này. Hiểu như vậy, ngay tức khắc chúng
ta thấy được cách mạng công nghiệp 4.0 trong bối cảnh mới này sẽ giữ vai
trò vô cùng quan trọng của nó như là một trong những nhân tố quyết
định tham gia vào quá trình sàng lọc và thích nghi này! Đến đây phải
chăng có thể kết luận:
Sống trong hậu đại dịch covid-19 đòi hỏi phải thấu hiểu quá trình sàng
lọc và thích nghi mới này!?
*
Chưa nói đến nguy cơ chiến tranh thế giới III vốn dĩ đã tiềm tàng trước
khi có đại dịch covid-19, nhất là tại khu vực Biển Đông và trong quan hệ
Mỹ - Trung; tại những nơi khác có lẽ khó hơn. Thời hậu dịch sẽ đẻ thêm
ra nhiều rối ren mới nguy hiểm. Hầu như chắc chắn cuộc giành giật nhau
giữa 3 đối thủ chính sẽ ngày càng quyết liệt hơn. Như là quy luật của
trò chơi vương quyền, trận địa chính của họ vẫn là các nước bên thứ ba.
Nghĩa là ngay sau khi đại dịch covid-19 kết thúc, không thể hay rất khó
có khả năng có ngay hòa bình cho các nước bên thứ ba. Thay vào đấy sẽ là
một thế giới được covid-19 bổ sung thêm đầy những bất định mới khó lường
– trước hết là đối với các nước bên thứ ba, trước khi thế giới có thể đi
tới được một nền hòa bình của một trật tự quốc tế mới – với sự loại bỏ
hay thay đổi được chí ít một đối thủ chính nào đó[4].
Ngay từ bây giờ, giữa lúc thế giới đang cao điểm của đại dịch, Trung
Quốc và Nga đã và đang triển khai những bước đi quyết liệt đầu tiên để
tranh thủ cơ hội. Những mặt yếu kém hiện hữu của Mỹ và sự rối ren của
một thế giới thời hậu dịch là những hấp dẫn lợi hại đối với Trung Quốc
và Nga[5],
có thể dẫn tới những toan tính quá trớn và nguy hiểm (N
P Walsh, CNN 17 và 18-03-2020). Cả 2 đối thủ chính này đang quyết
tâm sống còn giành lấy cơ hội này để cải thiện vị thế quốc tế của họ so
với Mỹ. Phải thừa nhận là với hệ thống chính trị và quyền lực băng nhóm
của mình, Tập Cận Bình và Vladimir Vladimirovich Putin là 2 nhân vật
thích hợp cho những mưu tính toàn cầu của 2 quốc gia đối thủ này. [Giới
quyền lực Trung Quốc hiện nay đánh giá Tập còn cao hơn Mao. Còn Putin
được giới quyền lực Nga ca ngợi là vốn quý của nước Nga!]
Tuy không có phép miễn trừ nào được dành riêng cho kinh tế Trung Quốc và
kinh tế Nga, song phải thừa nhận, để theo đuổi những mục đích toàn cầu,
ngoài đặc thù của Nga có lợi thế rất lớn về địa lý và tài nguyên và sự
phát triển của khoa học – kỹ thuật, Trung Quốc có lợi thế rất lớn vế
kinh tế quy mô (economics of scales), chế độ toàn trị của 2 quốc gia này
cho phép thực hiện những biện pháp cực đoan ở phạm vi nhất định cho
những mục tiêu toàn cầu mà nhân dân 2 nước này phải trả giá, và đồng
thời có thể thực hiện nhiều biện pháp bất chính khác – ví dụ như chúng
ta đã thấy trong quá trình phát triển 70 năm qua của Trung Quốc. Trong
khi đó các nước phát triển không thể làm như vậy được.
Tuy nhiên tiềm lực kinh tế của Nga rất hạn chế là trở lực chính cho tham
vọng của Nga.
Kinh tế TQ ngày càng chồng chất những vấn đề nan giải sau đại dịch,
ngoài chú trọng đẩy mặt phát triển theo hướng nội, song TQ sẽ vẫn ráo
riết phản công trên 2 mặt (a)tiếp tục khai thác khả năng cung ứng của
công xưởng thế giới, và (b)tận dụng sức hấp dẫn của thị trường tiêu thụ
khổng lồ - vì vậy TQ vẫn là đối thủ đáng gờm nhất của Mỹ, đặc biệt là
trên phương diện phân hóa đồng minh của Mỹ, tập trung sức nặng vào các
sân sau của Mỹ, và đồng thời tìm cách phát huy những ưu thế tại chỗ mà
TQ đang nắm trong tay – trước hết là trong khu vực ĐNÁ[6].
Tóm lại, sự xuất hiện của đại dịch covid-19 làm nảy sinh thêm những vấn
đề địa chính trị và địa kinh tế hoàn toàn mới, đẩy thế giới vào tình
trạng bất định hơn nữa chưa lường hết được, chưa đâu tìm ra được giải
pháp ứng phó có thể tin cậy...
Đấy sẽ là một thế giới mới, do cục diện thế giới sang trang và
đại dịch xắp xếp lại. Nên coi đây là một thách thức kép đối với
nước ta, đòi hỏi nước ta nhất thiết phải tạo ra cho mình khả năng có thể
vượt qua quá trình sàng lọc và thích nghi mới này, để tồn tại và phát
triển được trong giai đoạn toàn cầu hóa mới của thế giới đương đại…
*
Trong
bài “Sức
mạnh của chúng ta là dám đối mặt với sự thật”, tôi đã trình bầy
sơ bộ những vấn đề nghiêm trọng và quan trọng nhất của đất nước và của
ĐCSVN, khuyến cáo Đại hội XIII nên trực tiếp bắt tay vào giải quyết. Tuy
nhiên đấy mới chỉ là những tồn đọng cố hữu của ĐCSVN và thể chế chính
trị từ nhiều thập kỷ nay, cục diện thế giới sang trang đòi hỏi quyết
liệt phải sớm khắc phục. Trong bài này tôi muốn lưu ý ngay từ lúc còn
đang phải chống dịch, chúng ta – trước hết là ĐCSVN - rất cần phải chú
trọng đối mặt với những vấn đề sống còn của đất nước thời sau đại dịch.
Đơn giản vì tình hình quá khẩn trương, mà thời gian không có nhiều.
Thực tiễn quá trình chống dịch vừa qua đã làm nảy sinh nhiều gương lao
động mới, nhiều sáng kiến mới rất quý báu. Theo dõi trên TV hàng ngày,
tôi thấy rất nhiều ví dụ làm ấm lòng người. Đó là những nỗ lực từ thay
đổi quy trình sản xuất hay cách làm việc hàng ngày, đến tìm ra sản phẩm
mới dựa vào nguồn cung ứng mới hay đa dạng hóa nguồn cung ứng, xắp xếp
lại và liên kết với nhau giữa những doanh nghiệp cùng chuỗi sản phẩm để
cải thiện vấn đề logistic nhằm hạ giá thành và nâng cao khả năng cạnh
tranh và đồng thời mở rộng ra thị trường thế giới, ứng dụng công nghệ
mới – nhất là công nghệ tin học cho nâng cao năng suất lao động và hạ
giá thành, đặc biệt là mở rộng thế mạnh mới trong phát triển nông nghiệp
sinh học để làm ra những thực phẩm cao cấp cho các thị trường khó tính,
vân vân và vân vân, không sao kể hết được…
Có thể nói qua những sự việc cụ thể này, cách mạng công nghiệp 4.0 đã
bắt đầu ló mặt ở nước ta, nhất là ở khá nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp
của giới trẻ… Tôi đi tới kết luận: Từng sáng kiến và thành quả
riêng lẻ như vậy đang gợi ý khá cụ thể cho chúng ta con đường thu hẹp
dần nền kinh tế gia công và lắp ráp, để từng bước ngày càng chuyển vào
sâu hơn nền kinh tế có công nghệ riêng, công nghệ nguồn của chính chúng
ta – đòi hỏi then chốt để chuyển dần vào nền kinh tế của thời kỳ một
nước phát triển. Và đây sẽ là con đường sẽ đưa nước ta dần dần thoát
khỏi cái bẫy thu nhập trung bình, đồng thời cũng sẽ là con đường từng
bước tự giải phóng mình thoát khỏi thân phận người làm thuê và thân phận
là đất nước cho thuê... Đó cũng sẽ là con đường dần dần hình thành những
tập đoàn Việt Nam có tên tuổi của nền kinh tế quốc dân do nội lực của
chính mình là động lực chủ đạo và dẫn dắt, qua đó độc lập tự chủ của
quốc gia sẽ có thực chất đúng với tên gọi của nó…
Con đường chúng đang tìm này đang
dần dần hiện hình hàng giờ, hàng ngày ngay trước mắt chúng ta, ngay
trong thực tiễn quyết liệt giữa lúc
cả nước ta phải gồng lên chống đại dịch, chống thiên tai, cứu kinh tế..,
chẳng phải tìm ở đâu xa lạ! Miễn là chúng ta có cái tâm, có trí tuệ và
có ý chí nhìn nhận ra nó! Phải đủ trí tuệ và sự dũng cảm gạt bỏ mọi yếu
kém tiêu cực của đất nước, để khai phá bằng được con đường phát triển đã
hé lộ ra này! Hay là cam chịu tha hóa tiếp để sẽ bị đào thải?
Trong quá trình đầy hy vọng đang manh nha và rất sinh động được nói tới
trên đây, tôi cảm nhận được sâu sắc:
Chung quy là phải thực sự giải
phóng con người, để tạo ra cuộc sống và lao động của con người tự do, vì
con người và chỉ vì con người mà thôi!.. Muốn thế, đất nước bằng
mọi giá phải tạo ra cho được 3 yếu tố cơ bản:
(1)Nền
giáo dục tiên tiến, (2)phát
triển và vận dụng công nghệ (theo tinh thần phát triển khoa học và công
nghệ hiện đại), (3)một
nhà nước của thể chế kinh tế – chính trị – văn hóa – xã hội của tinh
thần dân tộc và dân chủ! Cả 3 yếu tố cơ bản này là cái bất biến
phải có mãi mãi, đồng thời cũng là điều kiện tiên quyết để mang lại cho
đất nước ta khả năng vượt qua được sự sàng lọc và thích nghi phải có
trong thế giới hôm nay.
Sự thật là duy nhất chỉ có ý thức hệ của tư duy nô dịch và lợi ích ích
kỷ của quyền lực đang tìm mọi cách làm mù và uy hiếp chúng ta mà thôi!
Sự sống còn của quốc gia đòi hỏi ĐCSVN phải vượt qua được yếu kém này
của chính mình. Vì lẽ này, và vì sinh mệnh của ĐCSVN, nhất thiết Đại hội
XIII phải dám đối mặt với sự thật này!
Để mở con
đường sống đi vào cục diện thế giới đang được xắp xếp lại, cái thiếu
nhất của nước ta là ĐCSVN và thể chế chính trị cho đến nay chưa hội tụ
được ý chí toàn dân tộc và sự giác ngộ cao nhất của từng công dân và của
toàn dân tộc về lợi ích quốc gia trong thế giới khắc nghiệt hôm nay, và
cái thiếu nữa là thời gian (với nghĩa là không bao giờ đủ) – chứ không
phải là tiền bạc, của cải..! Để muộn, sẽ có thể mất tất cả!
*
Đại
hội XIII được chuẩn bị trong cục diện thế giới đã sang trang. Trong
nhiều bài viết tôi đã bày tỏ nỗi lo không biết sự chuẩn bị cho Đại hội
XIII có đáp ứng được những đòi hỏi của cục diện quốc tế mới này hay
không? Sự chuẩn bị này bắt đầu từ khi chưa có đại dịch covid-19. Bây giờ
lại thêm nhiệm vụ Đại hội XIII sẽ phải giải quyết những vấn đề của đất
nước thời hậu đại dịch, tôi đoán sự chuẩn bị của toàn Đảng cho Đại hội
XIII hiện nay chưa thể bắt kịp. Như thế tôi lại có thêm nỗi lo mới.
Nỗi lo kép trên đây khiến tôi đề nghị nên chuẩn bị lại cho Đại hội XIII,
thảo luận công khai minh bạch để huy động trí tuệ và phát huy ý chí của
cả nước – đơn giản vì có việc nào của Đại hội XIII không phải là việc
của quốc gia? Trên hết cả hậu đại dịch covid-19 đặt ra cho nước ta (và
cả thế giới) những vấn đề hoàn toàn khác, phải huy động trí tuệ và sự cố
kết dân tộc hơn bao giờ hết để giải quyết./.
Hết
Hà Nội – Võng Thị, ngày 18-03-2020
[1]
Xem CNN, USA Today, WP… 18-03-2020.
[2]
Hiếu Công, “Doanh nghiệp Việt lo dịch Covid-19 kéo dài, trông
đợi gói kích cầu”
[3]
Tham khảo thêm:
Yuval Harari
“Trong cuộc chiến chống Corona,
loài người tìm đâu một thống soái?”, dịch giả: Nhã Nhi,
https://time.com/5803225/yuval-noah-harari-coronavirus-humanity-leadership/)
[4]
Xin lưu ý: Lịch sử thế giới đã chứng mình sự xuất hiện và tiêu
vong của một đế chế thường vô cùng quyết liệt cho thế giới chung
quanh và kéo dài có khi cả thế kỷ; trong lịch sử đương đại đế
chế của Hitler là 3 thập kỷ, của Liên Xô là 7 thập kỷ…
[5]
Trong quá khứ thường xảy ra tình huống khi gặp những khó khăn
lớn – nhất là trong đối nội – Nga và Trung Quốc thường theo
cách ứng xử dấn tới về đối ngoại
để hướng khó khăn trong nước ra bên ngoài. Cuộc chiến tranh của
TQ đánh VN 17-02-1979 là một trong những ví dụ điển hình.
[6]
Ngay trong lúc cao điểm của đại dịch, tháng 2 và tháng 3-2020 TQ
đã xây thêm 2 trạm nghiên cứu Yongshu
(tại bãi đá Chữ Thập) và Zhubi (tại bãi đá Subic) thại Trường Sa
thuộc chủ quyền Việt Nam. Nhiều báo chí trên thế giới thừa nhận
TQ đang lợi dụng việc chống đại dịch covid-19 để tranh giành với
ỹ quyền lãnh đạo thế giới, v… v…
|