|
Vấn Đề Cải tiến Chữ Viết hay là Tư Duy Nước đôi và
Nguyễn Trọng Bình
1. Truyền thông,
đám đông, nạn nhân và thủ phạm
Trước hết, phải nói rằng đề xuất cải tiến chữ viết tiếng Việt của PGS TS
Bùi Hiền đang tạo ra cuộc tranh luận trái chiều trên khắp cả nước có
công rất lớn hệ thống truyền thông nước nhà. Đầu tiên là một vài anh chị
nhà báo vì đã rất khôn khéo khai thác và dẫn dắt đám đông bằng những thủ
thuật rất tinh vi và điêu luyện. Bởi lẽ, đề xuất cải tiến chữ viết của
PGS Bùi Hiền vốn đã được đề cập trong kỷ yếu Hội thảo ngôn ngữ học tại
trường Đại học Quy Nhơn cách đây gần hai tháng.
Tuy nhiên, tại Hội thảo ấy đề xuất kia không được các nhà nghiên cứu
quan tâm nhiều. Vì theo họ, vấn đề mà PGS Bùi Hiền đặt ra là không mới
và hoàn toàn không khả thi, không thật cần thiết. Ấy vậy mà chỉ bằng vài
thủ thuật giật tít để câu view đơn giản, một vài tờ báo đã tạo ra một
“cơn bão trong tách trà” (như lời của GS Hoàng Dũng) trên khắp các trang
mạng xã hội! Vì như một thói quen thường thấy, kể từ khi mạng xã hội
bùng nổ, đám đông ngay lập tức mạnh ai nấy thể hiện sự nhanh nhạy và
hiểu biết mang tầm “bách khoa toàn thư” của mình. Những lời khen, tiếng
chê ngay lập tức nhảy ra khỏi bàn phím. Vậy là, thêm một lần nữa các anh
chị phóng viên báo đài lại có dịp khai thác. Câu chuyện học thuật giờ
đây được đính kèm thêm câu chuyện về “văn hóa tranh luận”, “văn hóa phản
biện” rất chi là xôm tụ. Có người bảo PGS TS Bùi Hiền và những người
thuộc phe ủng hộ ông giờ đây đang trở thành nạn nhân của một đám đông
chỉ biết chê bai ném đá và nhất là không có văn hóa tranh luận, luôn bảo
thủ và kỳ thị cái mới... Thế nhưng, ngẫm kỹ lại sẽ thấy không phải thế.
Ông Bùi Hiền lẫn đám đông của cả hai phe ủng hộ và phản đối ông tất cả
đều là nạn nhân của nền báo chí vốn rất “kén chọn đề tài” (nhất là những
đề tài liên quan và có ảnh hưởng đến vận mệnh của quốc gia dân tộc)
nhưng lại thừa mưu mẹo trong việc dẫn dắt đám đông dân chúng.
2. Sự bảo thủ trong
lời khen hay tiếng chê đâu mới thực sự là tính xấu của người Việt?
Từ khi có mạng xã hội đến nay, mỗi khi có vấn đề nào đó gây tranh cãi,
nhiều người thường hay lên tiếng phê phán những người chưa chi đã vội
chê bai và “ném đá” người khác mà không chịu tìm hiểu hết ngọn nguồn sự
việc. Thế nhưng, ở chiều ngược lại, rất hiếm khi thấy có sự phê phán hay
sự cảnh tỉnh nào dành cho những người cũng chưa chi đã vội vàng đưa ra
những lời khen vô tội vạ nhằm chứng tỏ bản thân mình cấp tiến và luôn
ủng hộ cái mới. Hoặc những người trước một vấn đề nào đó hầu như chỉ dám
khen, chê theo kiểu tư duy nước đôi.
Thực ra, mà nói mọi sự khen, chê trong vội vàng tất cả đều nguy hại như
nhau. Thậm chí trong nhiều trường hợp những lời khen vội vàng có khi còn
nguy hại hơn những lời chê rất nhiều lần. Bởi vì khen như thế dễ tạo ra
sự ảo tưởng cho đối tượng được khen, nói như cố nhà văn Nguyễn Khải thì
khen như thế là “khen cho nó chết”. Hay nói khác đi, trên thực tế lời
khen của người Việt thực ra cũng có lắm vấn đề để bàn. Ví như có những
chỗ đáng khen thì không thấy khen, chỗ không đáng thì lại khen và tâng
bốc đến tận mây xanh. Hay khen người khác nhưng kỳ thực là để chứng tỏ
mình là “bậc bề trên”, chuyện gì cũng am tường, thông suốt; hoặc tuy
cũng khen nhưng là khen cho có, khen xã giao, khen lấy lòng, khen để sau
này người ta sẽ khen lại; … Và dù khen để tâng bốc nhau nhưng cũng không
hẳn là đã thực sự tôn trọng nhau. Thậm chí có không ít người, ngoài
miệng thì khen nhưng trong lòng thì coi khinh, chờ cơ hội là sẵn sàng ra
tay để hạ bệ nhau. Khen như thế dân gian gọi là là khen đểu.
Như đã nói, từ khi có mạng xã hội, mỗi khi có việc gì không hài lòng,
nhiều người Việt liên tỏ thái ngay lập tức mà nhiều người gọi là “ném
đá”, chê bai người khác. Hiện tượng này là có thật nhưng nói cho cùng nó
chỉ diễn ra trên không giản ảo – nơi mà chẳng ai biết mặt ai. Chứ thực
ra khi đối diện với nhau trong không gian thực theo kiểu “ba mặt một
lời” thì người Việt lại ít khi như vậy. Tại sao người Việt lại có tâm lý
này xin được lý giải vào dịp khác. Vấn đề ở đây là, khi thấy nhiều người
gần đây hay tỏ thái độ chê bai trên không gian mạng nên có không ít ý
kiến cho rằng người Việt bảo thủ, kỳ thị với “cái mới”, “cái khác”? Điều
này đúng không? Theo tôi là chưa đủ cơ sở để khẳng định như vậy.
Ngược lại, nhìn lại lịch sử mấy nghìn năm, có lẽ phải nói rằng Việt Nam
là một dân tộc rất “hồn nhiên” và “vô tư” trước những cái mới của thiên
hạ. “Hồn nhiên” và “vô tư” đến mức không ngần ngại bê nguyên xi những
phát minh, phát kiến hay sản phẩm của người khác về xài mà chẳng thèm
quan tâm đến chuyện bản quyền và sở hữu trí tuệ của người ta. Ngoài ra,
người Việt còn là một “bậc thầy” trong chuyện coppy, “cắt dán”, “xào
chẻ” sản phẩm của người khác để biến thành sản phẩm của mình. Trong cái
nhìn tích cực nhất, người Việt cũng là một dân tộc chịu khó dung nạp và
Việt hóa những tư tưởng, văn hóa của các dân tộc khác trong quá trình
giao lưu và tiếp biến. Những vấn đề này, chúng ta có thể dễ dàng kiểm
chứng trong thực tiễn, đời sống hàng ngày.
Thế nên, một cách nghiêm túc nhất, nếu phải chỉ ra một trong những tính
xấu làm cho xã hội và đất nước Việt Nam trì trệ thì theo tôi, đó chính
là sự
bảo thủ trong lời khen
chứ không phải ở tiếng chê của người Việt. Hãy nhìn xem, mấy ngàn năm
qua dân tộc này lúc nào không tự khen mình là thông minh, cần cù, dũng
cảm…? Hay như khoảng vài chục năm trở lại đây, những người lãnh đạo cầm
quyền của đất nước có bao giờ thôi tự khen mình đâu? Lúc nào mà Đảng ta
không “tài tình và sáng suốt” hay Đảng là “niềm tin”,
là “hi vọng”…?
3. Tư duy nước đôi
và “khen cho nó chết”
Đến thời điểm này, có thể thấy sau khi có sự lên tiếng chính thức của
các nhà nghiên cứu nhất là nhà ngôn ngữ học hàng đầu như: GS Hoàng Dũng,
GS Nguyễn Đức Dân, nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân; một số bài viết trên
các trang cá nhân của tác giả như Bác Văn Vương, GS Trần Đình Sử, TS Chu
Mộng Long, nhà nghiên cứu Nguyễn Hoàng Đức… cho chúng ta thấy hóa ra phe
ủng hộ và khen ngợi đề xuất của PGS Bùi Hiền cũng rất vội vàng và ấu trĩ
trong nhận thức.
Cũng chẳng khác gì phe “ném đá”, những người nhanh nhảu dành sự khen
ngợi cho ông Bùi Hiền tất cả đều rất cảm tính chứ hoàn toàn cũng không
đủ năng lực về chuyên môn để nhận ra những sự bất hợp lý trong toàn bộ
đề xuất cải tiến chữ viết của ông Hiền. Lẽ ra, nếu bình tỉnh và biết
kiểm soát bản thân tốt hơn họ sẽ không vội vàng lên tiếng ủng hộ đề xuất
của ông Hiền như vậy.
Và nếu biết tự trọng, lẽ ra họ phải biết kiên nhẫn để chờ nghe ý kiến
của các nhà ngôn ngữ học thực thụ trước bởi đây là vấn đề thuần túy về
học thuật chuyên sâu. Đằng này chưa chi họ đã khẳng định đề xuất của ông
Hiền là ý tưởng mới trong khi đó, với cái nhìn của các nhà ngôn ngữ học
chuyên nghiệp thì đây là vấn đề cũ mèm.
Sự vội vàng này của họ đương nhiên là cơ hội béo bỡ cho giới truyền
thông lợi dụng và khai thác để tạo ra “cơn bão trong tách trà”. Điều
đáng nói là, sau khi thấy mình bị hố họ lại hướng câu chuyện sang vấn đề
“văn hóa tranh luận”; cho rằng đám đông ném đá ông Bùi Hiện là quá
khích, quá bảo thủ, kỳ thị cái mới…chứ cũng bảo thủ không chịu thừa nhận
chính những lời tung hô vội vàng của mình cũng nguy hại không kém gì sự
vội vàng “ném đá” của phe không đồng tình.
Dĩ nhiên ở đây, chúng ta không cổ vũ cho việc công kích và xúc phạm cá
nhân PGS Bùi Hiền của phe không ủng hộ nhưng riêng trong trường hợp này
cũng nên thông cảm cho họ. Vì sao như vậy? Theo tôi, về chuyện này có lẽ
bài viết của TS Chu Mộng Long đã phân tích khá kỹ lưỡng và thấu đáu.
Một vấn đề khác, trong cuộc tranh luận này cũng cho thấy một tính xấu
của người Việt nữa, đó là kiểu tư duy nước đôi của một số trong khi chê
và khen. Trong cuộc sống và đặc biệt là trong khoa học, kiểu tư duy nước
đôi nói cho cùng chẳng giúp gì cho sự phát triển của khoa học cùng sự
tiến bộ của xã hội. Vì tư duy nước đôi nói thẳng ra đó là kiểu tư duy ba
phải, láu cá…Trước một vấn đề nào đó, để tỏ ra mình thận trọng nên không
ít kẻ không dám nói ra hết những suy nghĩ thực của mình; hoặc không thì
làm ra vẻ khệnh khạng, kiểu
“người khôn ăn nói nữa chừng/để cho người dại nửa mừng nửa lo”. Hoặc
không nữa thì để bản thân được an toàn nên chỗ này khen một tí, chỗ kia
chê một tẹo… Đất nước ta mươi năm qua đã đạt được những thành tựu to
lớn, tuy nhiên bên cạnh đó còn những mặt tồn tại chưa đáp ứng kỳ vọng
mong mõi của nhân dân; tham nhũng là vấn đề ảnh hưởng đến sự tồn vong
của chế độ, phải kiên quyết ngăn chặn nhưng phải thận trọng, chống tham
nhũng nhưng phải giữ sự ổn định; “đánh chuột đừng để vỡ bình”… Những
cách nói như thế này chính là biểu hiện cụ thể nhất của tư duy nước đôi.
Vì cách tư duy này nên đất nước sẽ muôn không thể phát triển và nạn tham
nhũng chắc chắn sẽ luôn giữ ở mức.. “ổn định”!
Quan sát cuộc tranh luận liên quan đến đề xuất cải tiến chữ viết của PGS
Bùi Hiền sẽ thấy có không ít ý kiến có tính tư duy nước đôi như thế.
Thậm chí có người còn đánh tráo giữa vấn đề nghiên cứu khoa học với
chuyện tuổi tác của PGS Bùi Hiền. Kiểu như hãy thông cảm dù sao ông cũng
đã lớn tuổi, cũng có đóng góp cho sự nghiệp giáo dục nước nhà, hay ông
đã nghiên cứu vấn đề này 30 năm rồi… Thử hỏi, người cao tuổi thì được
quyền ưu ái kể cả khi anh làm sai à? Thậm chí cái sai đó của anh nếu
không quyết liệt và kịp thời ngăn chặn sẽ dẫn đến nguy cơ gây tổn hại
cho cả dân tộc?
Đúng ra trước một vấn đề quan trọng trong khoa học như vậy, không cho
phép những kiểu tư duy nước đôi mà nhất định cần một sự phản biện nghiêm
túc để có thể đi đến tận cùng của sự việc trên tinh thần khoa học. Nếu
không chẳng những vấn đề khoa học đặt ra không được giải quyết đến nơi
đến chốn mà còn gây ra sự ngộ nhận vảo tưởng cho tác giả nghiên cứu lẫn
đám đông công chúng bình dân. Trong chuyện này đúng ra, phải quyết liệt
đặt câu hỏi phản biện và buộc PGS Bùi Hiền trả lời vì sao suốt 30 năm
nghiên cứu nhưng ông lại đề xuất một vấn đề mà hầu hết tất cả những
chuyên gia ngôn ngữ học đều khẳng định là không mới và không có tính khả
thi? (Bởi lịch sử trước đây cũng đã có nhiều trường hợp như thế thậm
trong số ấy có những học giả đặt vấn đề và lập luận còn chặt chẽ hơn
ông?)
Hay, đồng ý là chữ viết tiếng Việt có những bất cập nhưng về mặt khoa
học, đặc biệt là tính bức thiết của vấn đề nghiên cứu cũng như thực tiễn
sử dụng ngôn ngữ trong thời điểm hiện tại thì có cần phải xóa bỏ tất cả
cách viết tiếng Việt như hiện nay như đề xuất của ông không? Vì một khi
đặt vấn đề “cải tiến” toàn bộ hệ thống chứ viết nghĩa là đã ngầm khẳng
định sự tệ hại và không thể chấp nhận được của cách viết tiếng Việt hiện
nay?
Nói
khác đi, trong khoa học nào đáng chê và buộc phải chê cũng nên mạnh dạng
chê; chê để cho tỉnh người ra và không bị lạc lối. Dĩ nhiên chê phải có
cơ sở và sòng phẳng, vô tư, khách quan. Thế nên, có thể thấy trong
trường hợp này, chính cách tư duy nước đôi của một số người chính là
nguyên nhân gây nhiễu và rối loạn thông tin cho những đối tượng không có
chuyên môn đặc biệt là đám đông dân chúng.
Không dừng lại ở đó, có nhà khoa học tuy miệng thì lên án, chỉ trích
những người khác “ném đá” PGS Bùi Hiền nhưng bản thân mình cũng “ném đá”
bằng ngôn từ rất hoa mĩ, nghe qua tưởng là nhẹ nhàng nhưng thực ra là
rất ác liệt:
“Nếu là một nhà nghiên cứu ngôn ngữ am hiểu sâu sắc vấn đề thì sẽ không
bao giờ đưa ra đề xuất cải tiến chữ viết mang tính đảo lộn”.
Thử hỏi, nói như thế này thì có khác gì đang chửi cha người ta (không
phải nhà ngôn ngữ, không am hiểu sâu sắc). Mới biết “ném đá” bằng ngôn
từ hoa mĩ về bản chất cũng chẳng khác gì “ném đá” bằng ngôn từ thô kệch
hay tục tĩu. Nhưng “ném đá” bằng ngôn từ hoa mĩ, trong nhiều trường hợp
còn cho thấy sự trí trá, thâm hiểm và láu cá của kẻ ném đá.
4. Thay lời kết
Trong cái nhìn tích cực nhất, cá nhân người viết bài này cho rằng qua
cuộc tranh luận này một lần nữa cho thấy nhờ có mạng xã hội mà người
Việt hôm nay đã dần dần bộc lộ hết “bản chất thật” của mình. Dù tốt hay
xấu thì đây cũng là cơ hội để chúng ta nhìn lại, tự nhận thức lại chính
mình, dân tộc mình. Điều tôi đang lo là sắp tới đây tất cả chúng ta còn
có cơ hội tự do tranh cãi như thế này nữa hay không nếu như dự luật An
ninh mạng với đề xuất buộc các nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài phải đặt
máy chủ ở Việt Nam để chính quyền kiểm soát và kiểm duyệt. Đây là gì nếu
không phải là kiểu tư duy nước đôi của những bộ óc lãnh đạo “tài tình
sáng suốt” nước nhà?
CT, 29/11/2017
--------
Tham khảo:
1. Bác Văn Vương,
“Ngôn luận, sáng tạo: xin gọi cho
đúng tên”. Xem tại:
https://bacvanvuong.blogspot.com/2017/11/ngon-luan-sang-tao-xin-goi-cho-ung-ten.html
2. Hoàng Dũng,
“Đường dẫn xuống địa
ngục lót toàn bằng thiện ý”
– về một đề xuất cải tiến chữ Quốc ngữ. Xem tại:
https://www.facebook.com/dzung.hoang.501
3.
Chu Mộng Long, “Về cải tiến chữ Quốc Ngữ theo sáng kiến của Bùi Hiền”.
Xem tại
https://www.facebook.com/Chumonglong/posts/1942481972432703
4. Chu Mộng Long,
“Vì sao thiên hạ chửi ông Bùi Hiền”. Xem tại:
https://www.facebook.com/Chumonglong/posts/1943664548981112
5. Trần Đình Sử,
“Một đề xuất có tính hủy hoại văn hóa”. Xem tại:
https://www.facebook.com/profile.php?id=100005255232519
6. Paul Nguyễn
Hoàng Đức, “Ngôn ngữ đứng ngoài ngữ pháp là ma cà bông”. Xem tại:
https://www.facebook.com/profile.php?id=100005255232519
7.
Hiền Hòa, “Tiếng
Việt mà thành Tiếq Việt sẽ đứt gãy văn hóa dần dần”. Xem tại:
https://tuoitre.vn/tieng-viet-ma-thanh-tieq-viet-se-dut-gay-van-hoa-dan-dan-20171127112804828.htm
8. “Có cần thay đổi cách viết tiếng Việt?” Xem tại:
https://thanhnien.vn/giao-duc/co-can-thay-doi-cach-viet-tieng-viet-904014.html
9. “Nếu
đủ sức thuyết phục, Tiếng Việt viết thành Tiếq Việt cũng có sao?” Xem
tại:
https://thanhnien.vn/giao-duc/neu-du-suc-thuyet-phuc-tieng-viet-viet-thanh-tieq-viet-cung-co-sao-903688.html
10. “Đề xuất cải tiến giáo dục thành záo zụk: không nên cải tiển chữ
viết”. Xem tại:
https://news.zing.vn/de-xuat-giao-duc-thanh-zao-zuk-khong-nen-cai-cach-chu-viet-post799144.html
|