|
Huấn luyện “thấu
cảm”
Thấu cảm (empathy) không phải là thông cảm. Cũng không
phải là đồng cảm. Tiếng Việt ta có nhiều từ “thấu” rất hay như thấu
hiểu, thấu đáo, thấu… xương ( lạnh thấu xương! )…
Cho nên thấu cảm không dễ chút nào! Thấu cảm đòi
hỏi phải có khả năng đặt mình vào vị trí người khác để hiểu rõ nguồn
cơn, ngọn ngành. Từ cái hiểu sâu sắc đó mới có cách ứng xử đúng đắn, phù
hợp. Đối với người thầy thuốc thì
thấu cảm là đặt mình vào vị trí của người bệnh để hiểu được đằng sau
nỗi đau kia còn có nỗi khổ nào, đằng sau cái
bệnh kia còn có cái hoạn nào. Nhờ vậy mà mối
tương giao thầy thuốc – bệnh nhân trở nên “đằm thắm” hơn, truyền thông
hiệu sẽ quả hơn, có sự hợp tác tốt hơn giữa thầy thuốc và bệnh nhân.
Trong buổi thảo luận “Bàn tròn” sinh viên y khoa năm thứ
hai vừa qua nhằm chuẩn bị thái độ và kỹ năng cho các em đi lâm sàng đạt
hiệu quả tốt, một sinh viên nói em cầm kim chích thuốc cho bệnh nhân mà
run rẩy, chỉ sợ bệnh nhân đau. Vậy là tốt. Biết sợ bệnh nhân đau là tốt.
Chỉ lo lâu ngày chày tháng biến thành vô cảm. Người ta vẫn thường trách
người thầy thuốc hôm nay, chỉ biết máy móc xét nghiệm mà không thấy có
bệnh nhân, chẳng cần hỏi han, chẳng cần “nhìn sờ gõ nghe” gì đến bệnh
nhân cả. Một em lớp lớn khuyên do quá đông sinh viên nên phải chia từng
nhóm để “thao tác’ trên bệnh nhân rồi chia sẻ thông tin với nhau. Một vị
thầy nhắc, đối với người bệnh, không nên dùng từ “thao tác”. Thao tác là
dùng cho máy móc kia. Em hãy tưởng tượng mình chính là người bệnh đang
có nhiều biến chứng trầm trọng đó được nhiều sinh viên tới ‘thao tác”
thì sẽ cảm thấy thế nào? Phải luôn biết ơn người bệnh vì nhờ họ mà em
được học hỏi để trở nên người thầy thuốc giỏi. Một vị thầy khác
nói thêm: với cái TV cũ, hư hỏng nặng, người thợ có thể khuyên: sửa
không được đâu, vô ích thôi, mua cái khác cho rồi! Còn với một bệnh nhân
không thể nói vợ ông già quá rồi, chữa không được đâu, vô ích thôi, lấy
vợ khác cho rồi được!
Khoa học y học ngày càng tiến bộ, nhiều kỹ thuật mới ra
đời, thâm chí có khả năng thay thế bác sĩ, chẩn đoán bệnh tật, cho y
lệnh chính xác. Người thầy thuốc được dạy để biết sử dụng các máy móc
tân kỳ, thay đổi mẫu mã xoành xoạch đó, dần dần có khuynh hướng chạy
theo kỹ thuật, lệ thụôc máy móc và qua đó cũng lạnh lùng, máy móc, “khoa
học”, xa cách dần với…con người. Nó làm cho người thầy thuốc trở nên bí
hiểm… chẳng khác gì các phù thủy của những bộ lạc ngày xưa! Thế
nhưng con người từ xưa đến nay vẫn không thay đổi: cũng những âu lo,
phiền muộn, sợ hãi, cũng những ganh tị, ghen ghét, mừng vui, cũng những
già nua, tuổi tác, ốm đau, bệnh hoạn …
Mấy năm trước, trường Y khoa của Đại
học California ở Los Angeles, đã làm một cuộc
“thì nghiệm” lý thú nhằm huấn luyện các bác sĩ tương lai để có khả
năng “thấu cảm” tốt hơn. Họ chọn một số sinh viên y khoa tình nguyện giả
bệnh nhân để nhập viện điều trị. Hoàn toàn bí mật. Chỉ có giám đốc
bệnh viện và điều dưỡng trưởng tham gia trong nhóm nghiên cứu mới được
biết trước, còn toàn bộ nhân viên đều không được biết.
Một “ca” giả tình huống té thang lầu, có giai đọan ngất
thóang qua; một ca giả đau bụng, oí mửa, mất nước, kiệt sức (cho uống
Ipeca), và ca thứ ba giả bị tai nạn xe máy, đau thắt lưng, một chân bị
yếu. Các sinh viên được “tập huấn” kỹ, khai bệnh trơn tru, qua mắt
bác sĩ nhận bệnh. Chọn buổi chiều thứ bảy, cuối tuần, là lúc mọi người
dễ lơ đễnh nhất để vào bệnh viện. Các “bệnh nhân” được thử máu, truyền
dịch, chụp CT, MRI các thứ …
Sau đây là kết quả: Một sinh viên nói “Lúc đó cảm thấy
bất lực, hoàn toàn mất tự chủ. Không kiểm soát được. Chẳng biết chuyện
gì sẽ xảy ra. Chẳng ai giải thích phải làm xét nghiệm gì, lúc nào, tại
sao… cũng đành“nhắm mắt đưa chân”! Người thứ hai là cô sinh viên y khoa
năm thứ ba, Lisa Shapiro, nói cô hoàn toàn kinh ngạc thấy bác sĩ rất
kiệm lời, lạnh lùng, luôn có vẻ mệt mỏi, như chỉ làm cho xong bổn phận,
còn điều dưỡng thì khá hơn, tử tế hơn một chút. Cô cảm thấy
rất hoang mang, sợ hãi, cô đơn cùng cực. Tất cả đều nói bệnh giả mà
thành bệnh thiệt! Lisa Shapiro nói thêm “ Có cảm giác như mình bị
sụp bẫy! Tim đập lọan xạ, huyết áp tăng vọt và có vẻ sốt cao thật sự!”.
Người nằm giường kế bên cô là một bà già bệnh nặng, kêu bác sĩ suốt đêm,
đèn cứ tắt rồi sáng liên tục làm cô không sao nhắm mắt nổi. Căng thẳng.
Bơ phờ. Mệt mỏi!
Được hỏi qua trải nghiệm này, liệu khi ra trường trở
thành bác sĩ, cô có quên sạch không? Cô khẳng định không thể nào quên!
Cô chỉ nằm viện có 19 giờ đồng hồ mà thấy thời gian dài đăng đẵng. Khi
bác sĩ đến thăm bệnh nói cô khá nhiều rồi, cho xuất viện, cô mừng đến
phát khóc!
Đỗ Hồng Ngọc
|